29
Ikkinchidan, an‟anaviy о„qitish tizimi yozma va og„zaki sо„zlarga tayanib ish kо„rishi
tufayli «axborotli о„qitish» sifatida tavsiflanib, о„qituvchi faoliyati birgina о„quv
jarayonining tashkilotchisi sifatida emas, balki nufuzli bilimlar manbaiga aylanib
qolganligi;
Uchinchidan, fan-texnika taraqqiyotining о„ta rivojlanganligi natijasida
axborotlarning keskin kо„payib borayotganligi va ularni yoshlarga bildirish uchun vaqtning
chegaralanganligi;
Tо„rtinchidan, kishilik jamiyati о„z taraqqiyotining shu kundagi bosqichida nazariy
va empirik bilimlarga asoslangan tafakkurdan tobora foydali natijaga ega bо„lgan, aniq
yakunga asoslangan texnik tafakkurga о„tib borayotganligi;
Beshinchidan, yoshlarni hayotga mukammal tayyorlash talabi ularga eng
ilg„or bilim berish usuli hisoblongan obyektiv borliqqa tizimli yondashuv
tamoyilidan foydalanishni talab qilishidadir
Ta‟lim texnologiyasi yuqorida sanab о„tilgan beshta sababiy shartlarni
barcha talablariga javob beradigan ta‟limiy tadbirdir.
Bu
zaruriyat, shu vaqtgacha tahsil oluvchilar yopiq tafakkur paradigma
(namuna, misol) lari asosida о„qitilganligi, ularda о„zgacha nuqtai nazarni tan
olmasliq, faqat о„z fikrini tо„g„ri deb bilish shakllantirilganligidandir. Bu hol
har qanday taraqqiyotga g„ov bо„lib, shu paradigmada yurgan kishilarni inqiroz
sari yetaklaydi.
Jamiyatimiz jadallik bilan taraqqiy etib, iqtisodiy va siyosiy mavkei
kundan-kunga ortib bormoqda. Ammo ijtimoiy sohada va ayniqsa, ta‟lim-
tarbiyada depsinish va umumiy taraqqiyotdan orqada qolish sezilmoqda.
Bunday noxush vaziyatdan chiqib ketish yо„llaridan biri ta‟lim-tarbiya
jarayonini qabо„l qilingan davlat standartlari asosida texnologiyalashtirishdir.
Ta‟lim jarayonini,
unga mukammallik, aniqlik, yо„lga solinganlik,
tartiblilik, ravonlik, vazminlik alomatlarini berish orqali samaradorligini
oshirish va muqobillashtirish yо„llarini izlash pedagogika sohasida doimo
tadqiqot olib borilgan.
Didaktikaning asoschisi Yan Amos Komenskiy о„n yettinchi asrdayoq
ta‟limning «vaqt, fanlar va uslublarni mohirona taqsimlashdan» boshqa
narsani talab qilmaydigan tartibini topishga harakat qilgan edi. Komenskiyning
fikricha, idealda о„qitishning yagona mukammal uslubi topilsa, «hamma narsa
30
toshlari tо„g„ri
muvozanatlangan soatdek aniq, faqat ana shunday mahorat
bilan yaratilgan asbobda erishish mumkin bо„lgan bexatolik bilan ilgarilaydi».
Zamonaviy pedagogikada ham, ta‟limnmni shunday modellari, unga
nisbatan shunday yondashuvlar ishlanmoqdaki, ular ta‟limga, ishlab chiqarish-
texnologik jarayon, ma‟lum sharoitlarda va belgilangan vaqt ichida kо„zlangan
ta‟lim mahsadlariga erishishni kafolatlaydigan xarakterni berish imkoniyatini
yaratadi.
T.S.Nazarovaning qayd etishicha pedagogik texnologiya 70-yillarning
boshlarida AQShda yuzaga kelgan bо„lib, uning asoschilari taniqli olimlar
B.Blum,
D.Kratvol,
N.Gronlund,
J.Keroll,
J.Blok,
L.Anderson
va
boshqalardir.
Pedagogik texnologiya oqimi deyarli barcha rivojlangan mamalkatlarga tez
tarqaldi, YUNESKO kabi nufuzli tashkilot tomonidan tan olindi va qullab-
qо„vvatlandi va hozirgi kunda kо„pgina mamalkatlarda
muvaffaqiyatli
о„zlashtirilmoqda,qо„llanilmokda.
Kо„pgina mamalkatlar pedagogik texnologiyadan foydalanib,о„quvchilar
о„zlashtirishini
oshirishda
sezilarli
muvaffaqiyatlarga
erishdilar.
Masalan,Janubiy Koreyada pedagogik texnologiya bо„yicha tajriba-sinov
tarzida о„qiyotgan 50 ming boladan 75 foizda an‟anaviy о„qitishda faqat eng
yaxshi о„quvchilar erishadigan natijalar qо„lga kiritilgan.
Ta‟limni texnologiyalashtirishning asosini, ta‟lim jarayonini, uning
samaradorligini oshirish va ta‟lim oluvchilarni,
berilgan sharoitlarda va
ajratilgan vaqt ichida loyihalashtirilayotgan о„quv natijalarga erishishlarini
kafolatlash maqsadida tо„liq boshqarish g„oyasi tashkil etadi.
Bunday yondoshishning mohiyati, ta‟lim jarayonini tizimlashtirishdan –
uni,aniq rasmiylashtirilgan va detallari bо„y icha aniq elementlarga bо„lib
tashlash yordamida maksimal shakllashtirishdan iborat.
Ta‟lim texnologiyasining predmeti-ta‟lim tizimini konseptual asoslariga
dalil keltirishdan, maqsadlarni qо„yishdan, natijalarni shakllantirishdan, о„quv
materialini tanlash va strukturalashtirishdan,ta‟lim modelini tanlashdan, to
ularni amalga oshirishgacha, ularning optimallik
va samaradorlik darajasini
baholashgacha loyihalashtirishdan tarkib topgan.
31
Bizda ta‟lim nazariyasi va amaliyotida, о„quv jarayoniga texnologik
xarakterni kiritish 50-yillardan boshlangan. Ular, ana‟anaviy о„qitish uchun
texnik vositalar majmuasini yaratishda о„z ifodasini topgan. Hozirgi vaqtda,
pedagogik texnologiyaga oddiygina «о„qitishning texnik vositalaridan yoki
kompyuterlardan foydalanish sohasidagi tadqiqotlar sifatida qaralmaydi: bu,
о„qitish samaradorligini oshiruvchi omillarni tahlil qilish va qо„llash yо„li bilan
hamda qо„llanilayotgan usullarni baholash vositasida ta‟lim jarayonining
tamoyillarini aniqlash va optimallashtirish
usullarini ishlab chiqish
maqsadidagi tadqiqotlardir». V.P.Bespalko bо„yicha, barcha ta‟lim va tarbiya
ishlarini pedagogik texnologiya yо„liga utkazish-о„quv amaliyotini,, pedagogik
jarayonni qurish va amalga oshirishda ixtiyoriylikdan, uning har bir elementini
va bosqichini tartibli asoslashga, obyektiv tashhis qilinadigan yakuniy natijaga
intilishiga keskin ravishda burilishini ifodalaydi.
Ma‟rifatli va rivojlangan mamlakatlarda muvaffaqiyat bilan qо„llanilib
kelinayotgan ta‟lim texnologiyalarini о„rganib,xalqimizning milliy pedagogika
an‟analaridan hamda ta‟lim sohasining shu kundagi holatidan kelib chiqqan
holda О„zbekistonning milliy ta‟lim texnologiyasini yaratish lozim.
