8.2-jadval.
Gidrotozalash katalizatorlarining fizik-kimyoviy xossalari
Ko‘rsatgich
AKM
ANM S
GO*70
TNK*200
GKD*205 AKEO-
100(BK)
Faol komponentlarning miqdori % (mas.)
MoO
3
12,0
12,0
12,0 – 16,0
12,0
11,0
NiO
-
4,5
-
-
-
CoO
4,5
-
4,0 – 4,5
4,5
3,2
Uyma zichligi
kg/m
3
670
670
760
650
700
Mustahkamlik indeksi
10
.
HH /
м
1,1
1,1
2,2
2,1
2,3
345
G‘ovak strukturaning harakteristikasi
Solishtirma yuza, m
2
/2
120
120
220
250
210
G‘ovaklar hajmi, sm
3
/2
0,5
0,5
0,5
-
0,5
Granulalar kattaligi, mm
Diametri
4,5
4,5
2,0
1,8
1,6
O‘zunligi
6,0
6,0
5,0
-
5,0
Promotirlovchi
qo‘shimcha
-
5 – 7%
SiO
3
-
Seolit
V
2
O
5
V
2
O
5
,
R
2
O
5
Katalizatorning
хizmat qilish
muddati. Yillar
3
3
6
4 – 6
-
Gidrotozalashning eng yaxshi katalizatorlarini ―Haldor Topsoe‖,
―Sriterion‖, ―Chevron‖ va boshqa shunga o‗xshash katalizatorli kompaniyalar
ishlab chiqaradilar. Rossiyada uchta katalizatorli kompaniyalar (TNK-
VRRyazanda va OAO NK ―Rosneft‖ Angarsk va Novokuybishevskda) chet el
katalizatorlari bilan raqobat qila oladilar gidrotozalash katalizatorlarini ishlab
chiqaradilar.
8.6. Gidrotozalash jarayoniga ta‘sir etuvchi asosiy omillar
Ularga quyidagilar kiradi: katalizatorlarning ta‘siri (ilgari ko‗rib
chiqilgan edi), xom ashyoning xossalari, harorat, bosim, VGS ning aylanib
turish karraligi va issiqlik effekti.
Xom ashyo. Gidrotozalash qurilmasiga kelib tushayotgan xom ashyoda
namlikning miqdori 0,02-0,03% (mas) dan oshmasligi kerak. Namlik
miqdorining ko‗pligi katalizatorning mustahkamligiga ta‘sir qiladi,
korroziyaning jadallashuvini kuchaytiradi, barqarorlashtirivchi ustunning
normal rejimini buzadi. Xom ashyoda mexanik qo‗shimchalar bo‗lmasligi
kerak, chunki ular reaktorga tushib katalizatorda to‗planadi va natijada uning
ishlash samaradorligi pasayadi. Xom ashyoni havo kislorodi bilan muloqoti
346
hisobiga uning tarkibidagi to‗yinmagan va kislorodli birikmalarning ko‗p
kondensatsiyalanishini oldini olish maqsadida gidrotozalash qurilmalarining
xom ashyo bilan ta‘minlashni to‗g‗ri oziqlantirishni sxemasi bo‗yicha
tashkillashtirishni yoki uni oraliq xom ashyo parklarida rezervuarlarda inert
gazli ―yostiq‖ ostida saqlash kerak. Xom ashyoni havo kislorodi bilan muloqoti
reaktor blokining tizimsida (issiqlik almashtirgich, kompressor va reaktorlarda)
qatlamlar hosil bo‗lishiga olib keladi.
Harorat. Gidrotozalash reaksiyasi uchun optimal bo‗lib 260-420
0
С dagi
harorat intervali hisoblanadi. 260
0
С dan past haroratda oltigugurtsizlantirish
reaksiyasi sekin boradi, 420
0
С dan yuqori haroratda krekinglash va kokslanish
reaksiyalari kuchayadi. Katalizatorning ishlash qobiliyati susayishining oxirida
qurilma ishlab turganda yuqoriroq haroratni saqlab turadilar, chunki
haroratning ko‗tarilishi katalizator faollining pasayishini qoplaydi.
Bosim. Tizimda umumiy bosim 2,5 dan 6 MPa gacha bo‗lgan bosim
optimal bo‗lib hisoblanadi, bunda vodorodning parsial bosimi 1,5-3,7 MPa
gacha tashkil qiladi. Tozalanayotgan mahsulot qancha og‗ir bo‗lsa, undagi
to‗yinmagan uglevodorodlar qancha ko‗p bo‗lsa, reaktorga kirishdagi vodorod
saqlagan gazdagi vodorodning parsial bosimi shuncha yuqori bo‗lishi kerak.
Vodorodning parsial bosimi oshishi bilan tozalash darajasi yaxshilanadi, koks
hosil bo‗lishi kamayadi, katalizatorning xizmat qilish muddati oshadi.
Vodorod saqlagan gazning yetkazib berilish (aylanib turish) karraligi О
0
С
da va 0,1 MPa bosimda xom ashyoning bir hajmiga gazning hajmi 200 dan 700
gacha o‗zgaradi.
To‗yinmagan uglevodorodlar yoki smolali moddalarning miqdori yuqori
bo‗lgan distillyatlarni, masalan kokslashning dizelli fraksiyalarini yoki
vakuumli gazoylni gidrotozalashda aylanib turadigan gaz va xom ashyoning
nisbati eng yuqoridir. Aylanib turish karraligining oshishi qurilmaning
regenerasiyasiz ishlash davomiy-ligining oshishiga ko‗maklashadi.
Hajmiy tezlik 1 dan 10 soat-1 gacha o‗zgaradi va dastlabki xom ashyoning
347
sifatiga ham talab qilinadigan tozalash darajasiga bog‗lik bo‗ladi. To‗g‗ri
haydalgan benzinni tozalashda hajmiy tezlik 5 soat-1 ni, vakuumli gazoylni
tozalashda esa 1 soat-1 ni tashkil qiladi. Xom ashyoning oltingugurtsizlanish
chuqurligining hajmiy tezlikka bog‗liqligi 5.3-rasmda keltirilgan. 8.2-rasmdan
ko‗rinib
turibdiki
hajmiy
tezlikning
kamayishi
xom
ashyoning
oltingugurtsizlantirish chuqurligining oshishiga va uning yod sonining
pasayishiga (to‗yinmagan uglevodorodlar miqdorining kamayishiga) olib keladi.
Reaksiyaning issiqlik effekti. To‗yinmagan, aromatik va oltingugurt
saqlagan birikmalarning gidrogenlash reaksiyasi issiqlik ajralishi bilan sodir
bo‗ladi. Yengil to‗g‗ri haydalgan yoqilg‗i-benzin, kerosin, dizel yoqilg‗isi
kabilarni gidrotozalashda reaksiyaning issiqlik effekti uncha katta emas va 1 kg
xom ashyoga 70-80 kDj ni tashkil qiladi. To‗yinmagan hamda og‗ir
yoqilg‗ilarning miqdori yuqori bo‗lgan yoqilg‗ini gidrotozalashda reaksiyaning
issiqlik effekti 260-500 kDj kg gacha bo‗ladi.
Reaksion zonadan ortiqcha issiqlikni chiqarib yuborish uchun reaktorga
katalizator qatlamlari orasiga sovuq aylanib turadigan gazni yoki sovuq gaz va
gidrotozalashning suyuq beqaror mahsulotning aralashmasining yetkazib
turishni qo‗llaydilar.
Vodorodning sarfi. Gidrotozalashda vodorod gidrogenlash, eritish va
puflashga sarflanadi. Gidrogenlashga vodorodning sarfi yuqori darajada xom
ashyoga to‗yinmaganlar hamda smolalarning miqdoriga bog‗liq bo‗ladi va
to‗g‗ri haydalgan benzinga 0,1% dan, kokslash benzini yoki vakuumli gazoylga
1,3% gacha o‗zgaradi. Suyuq mahsulotlarda eritishdagi vodorodni yo‗qotishlar
tozalanadigan mahsulot moleqo‗lyar massasasining va tizimdagi umumiy
bosimning ko‗tarilishi bilan oshadi.
Gidrotozalash jarayonida toza vodorodni emas balki vodorodning hajmiy
miqdori 50-95% ni, qolgan qismi metan, etan, propan va butan tashkil qilgan
gazni qo‗llaydilar. Gidrotozalash reaksiyalarning natijasida vodorod yutiladi,
uglevodorodni gazlar, vodorodsul‘fid va suv hosil bo‗ladi. Shuning uchun
vodorodning
vodorod
saqlagan
gazdagi
miqdori
reaktorga
kirishda
348
chiqishdagiga qaraganda yuqori.
|
