78
atmosfera yoki bir qancha ko‗tarilgan bosim ostida ishlashni amalga oshirish,
qoldiqlari esa – vakuum ostida ishlashni talab qiladi.
Atmosfera va vakuumli
quvurli qurilmalar (AT va VQ) bir-biridan alohida quriladi yoki bir qurilmaning
tarkibiga jamlanadi.
Atmosfera bosimi ostidagi quvurli qurilma (AQQ) quyidagi texnologik
qurilmalarga bo‗linadi:
1) neftni bir karrali bug‗lantirish qurilmasi;
2) neftni ikki karrali bug‗lantirish qurilmasi;
3) neftni evaporatorda yengil fraksiyalarga oldindan bug‗lantirish va
keyin rektifikatsiyalash.
Uchinchi guruhdagi qurilmalar amaliyotda ikkinchi variant hisoblanadi,
ikkala holda ham neft ikki karrali bug‗lantirishga beriladi.
Vakuumli quvurli qurilma (VQQ) ikkita guruhga ajratiladi:
1) mazutni bir karrali bug‗lantirish qurilmasi;
2) ikki karrali qurilma, mazutni bug‗lantirish (ikki pog‗onali).
Qayta ishlanadigan neftning har xil bo‗lganligi va olinadigan
mahsulotning assortimentini kengligi hamda ularning sifatini har xilligi tufayli
namunaviy turdagi sxemani qo‗llash maqsadga muvofiq emas Oldindan
benzinsizlashtirish (og‗ir uglevodorodlarni ajratish)
va asosiy retifikatsiyali
atmosfera kolonnali qurilmalar keng qo‗llanilib, neftdagi benzinning
fraksiyalari va erigan gazning tarkibi katta qiymatda o‗zgarganda ham ishlash
qobiliyatiga egadir.
AT va AVT zavod qurilmasining quvvatini diapazoni -6 dan 8 mln.t/yil
neftni qayta ishlashga mo‗ljallangan [1, 2]. Qurilmaning birlik quvvatdagi
afzalliklari yuqoridir: ikki yoki bir nechta kichik ishlatish sarfi kichik urilmadan
yiriklashtirilgan qurilmaga o‗tilganda 1 tonna neftni qayta ishlashning
boshlanishidagi xarajatlari kamayadi, ishlab chiqarish mehnati oshadi. AT va
ATV turidagi ko‗pgina harakatdagi qurilmalarni quvvatini kuchaytirish bo‗yicha
amaliy tajribalar to‗plangan hamda natijada texnik-iqtisodiy ko‗rsatgichlar katta
qiymatga
oshiriladi.
AT-6
qurilmasini
ishlab
chiqarish
imkoniyati
79
kuchaytirilganda 33% (massasi bo‗yicha) ga oshadi va rekonstruksiya ishlarini
evaziga mehnatni ishlab chiqarish ko‗rsatgichi 1,3 marta,
solishtirma kapital
qo‗yilmalar va ishlatish xarajatlari 2,5 va 6,5% ga kamayadi. AVT va AT ning
jamlanmalari boshqa texnologik qurilmalar bilan aralashtirilganda texnik-
iqtisodiy ko‗rsatgichlar yaxshilanadi va neft mahsulotlarining tannarxi pasayadi.
Solishtirma kapital xarajatlar va ishlatish sarflarini kamaytirishga erishish uchun
ko‗pincha qurilish maydonlarini va quvuruzatmalarning umumiy uzunligini
qisqartirish, oraliq rezervuarlar soni va energetik xarajatlarni kamaytirish hamda
jihozlarni sotib olish va ta‘mirlashga sarflanadigan umumiy xarajatlarni
kamaytirish evaziga erishiladi.
Neftni birlamchi qayta ishlash jarayonida ko‗pincha tuzsizlantirish va
suvsizlantirish jarayonlari, ikkilamchi haydashda va benzin fraksiyalarini
barqarorlashtirishda kombinatsiyalanadi: ETQ-AT, ETQ-AVT,
ETQ-AVT-
ikkilamchi haydash, AVT-ikkilamchi haydash. Disdillyatlardan yengil
komponentlarni bug‗lantirish kolonnasidan o‗tishda ajratib olishda ochiq
qizdirilgan suv bug‗idan foydalaniladi. Ba‘zi bir kolonnalarda qaynatgich
qo‗llaniladi va neft mahsulotlari bug‗lantirish kolonnasidan distillyatni olib
chiqish haroratiga nisbatan yuqoriroq haroratda qizdiriladi. Suv bug‗ining sarfi
quyidagicha: atmosfera kolonnasiga 1,5—2,0% (massasi bo‗yicha) neftga,
vakuumli kolonnada 1,0—1,5% (massasi bo‗yicha) mazutga, bug‗lantirsh
kolonnasiga 2,0—2, % (massasi bo‗yicha) distillyatga.
Rektifikatsiya seksiyalarida AT va ATV qurilmalarida oraliqli
sirkulyatsiyali sug‗orish keng qo‗llaniladi, ya‘ni seksiyaning yuqorisiga
joylashtiriladi (to‗g‗ridan-to‗g‗ri yon chiqarishdagi distillyatni likopchasini
ostiga). Sirkulyatsiya flegmasi ikkita likopchada pastga olib ketiladi. Vakuumli
kolonnalarda yuqori sug‗orish sirkulyatsiyali, neft mahsulotlarini yo‗qotilishini
kamaytirish uchun kolonnaning yuqorisi orqali 3-4 ta likopcha kerak bo‗ladi.
Vakuum hosil qilishda barometrik kondensator
va ikki- yoki uch
pog‗onali ejektorlar (ikki pog‗onali vakuumning chuqurligi 6,7 kPa bo‗lganda,
uch pog‗onali -6,7-13,3 kPa chegarasida) qo‗llaniladi. Pog‗onalar oralig‗iga
80
oldingi pog‗onadagi ishchi bug‗larni va surib olinadigan gazlarni kondensatsiya
qilish uchun kondensator montaj qilinadi. Keyingi davrda barometrik
kondensatorning o‗rniga yuzali (sirtli) kondensatorlar qo‗llanilmoqda. Sirtli
kondensatorlarni qo‗llash kolonnada faqat yuqori bosimni hosil qilmasdan
oltingugurtli va yuqori oltingugurtli neftlarni qayta ishlashda katta miqdordagi
iflos oqova suvlardan zavodni holi etadi. Sovutgich va kondensator-sovutgich
sifatida havoli sovutish apparatlari (HSA) keng qo‗llaniladi. HSA qo‗llanilgandi
suv uchun, suv ta‘minoti obyektlarini inshootlarni birlamchi xarajatlarini,
kanalizatsiya, tozalash inshootlari va ishlatish sarflarini
kamaytirishga olib
keladi.
Ko‗pgina AT va AVT ning zamonaviy atmosfera kolonnalari klapanlar va
S-simon likopchalar bilan jihozlangan; vakuumli kolonnalar-klapanlar, elakli,
teshikli. Neftni birlamchi qayta ishlash qurilmalarini yuqori darajadagi
avtomatik boshqaruviga erishiladi. Zavoddagi qurilmalarda sifatni aniqlaydigan
avtomatik analizatorlardan foydalanishga erishilgan: yog‗li fraksiyalarni
qovushqoqligi, oqova suvlardagi mahsulotning
tarkibini, neftdagi suvning va
tuzning tarkibini, avitsia kerosinining, dizel yoqilg‗isini, yog‗li distillyatlarni,
tiniq neft mahsulotining namunasini 90% (massasi bo‗yicha) qaynash haroratini
aniqlash mumkin.
