sm
o‘simlik
bo‘yi, sm
1 m
2
da
o‘simlik
tup son,
dona
ildiz
uzun-
ligi,
sm
o‘sim-
lik
bo‘yi,
sm
poya
soni,
dona
yon
shox
soni,
dona
ildiz
uzun-
ligi,
sm
o‘sim-
lik
bo‘yi,
sm
poya
soni,
dona
yon
shox
soni,
dona
ildiz
uzun-
ligi,
sm
1 m
2
da
o‘simlik
tup son,
dona
2020-yil
1.
Raps
28,8
478,2
1
3,2
25,5
38,9
474,0
67,9
96,1
1
7,7
97,9
115,6
1
10,4
140
474,0
2.
Moyli turp
32,8
486,5
1
6
28,9
41,7
483,0
69,7
99,1
1
16,8
98,5
125,0
1
25,4
129,6
483,0
3.
Gorox (ko‘k no‘xat)
30,4
201,5
3,8
3,6
26,4
41,8
198,8
52,1
100,9
3,8
5,1
95,0
212,0
3,8
7,8
112
198,8
4.
Gorox+ko‘k xantal
34,8
483,7
2
7,2
31,0
42,1
479,7
70,4
116,2
2
9,9
115,3 221,7
2
17,2
144
479,7
5.
Gorox+Moyli turp
30,4
497,4
2,2/1
3,4
21,0
33,0
494,5
43,2
100,3 2,2/1
8,2
106,3 218,5 2,2/1 17,1
123
494,5
2021-yil
1.
Raps
26,5
476,2
1
3,8
23,7
35,2
470,0
63,4
91,6
1
6,3
102,3 112,4
1
8,4
139,3
470,0
2.
Moyli turp
30,5
481,5
1
6,1
27,0
35,3
475,6
66,8
88,2
1
14,4
98,0
111,5
1
20,9
120,3
475,6
3.
Gorox (ko‘k no‘xat)
28,4
200,1
4
4
24,8
33,1
195,7
49,5
101,5
4
4,4
95,3
193,8
4
6,7
108,6
195,7
4.
Gorox+ko‘k xantal
29,7
472,5
2
7,4
30,9
35,2
467,4
66,4
112,3
2
8,8
115,8 210,3
2
14,4
140,3
467,4
5.
Gorox+Moyli turp
26,7
482,4
2,7/1
4,3
23,8
30,3
475,7
39,6
96,6
2,7/1
5,8
103,3 204,9
2,7/1 12,3
119,1
475,7
2022-yil
1.
Raps
27,1
478,1
1
3,3
29,8
32,8
475,0
65,0
98,3
1
8,0
104,0 117,0
1
11,9
140,3
475,0
2.
Moyli turp
31,4
488,1
1
5,2
33,1
35,7
485,0
65,3
103,1
1
16,6
101,3 135,0
1
25,7
128
485,0
3.
Gorox (ko‘k no‘xat)
28,6
198,0
3,3
3,3
30,8
31,0
201,6
38,5
102,9
3,3
5,0
96,1
217,0
3,3
7,0
110,5
201,6
4.
Ko‘k xantal
31,6
489,1
2
6,7
33,7
34,3
486,0
64,3
117,9
2
10,5
117,2 226,8
2
16,5
139,3
486,0
5.
Gorox+Moyli turp
28,5
501,0
1,7/1
4
30,8
30,4
499,2
41,2
101,5
1,7/1
8,5
104,0 222,5
1,7/1 13,4
118,6
499,2
INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR Maxsus son, 2023-yil, dekabr
ISSN 2181-4732
Kuzgi muddatda ekib o‘rganilgan turli siderat ekinlarida biomassa hosildorligi gektaridan 26,4-
34,6 tonna tashkil qildi. O‘rganilgan siderat ekinlar ichida eng yuqori biomassa hosildorligi siderat
ekin moyli turp ekilganda gektaridan 34,6 tonnani tashkil etdi. Nisbatan yuqori biomassa hosildorlik
(29,7-31,9 t/ga) gorox (ko‘k no‘xat)+moyli turp va ko‘k xantal aralash holda siderat uchun ekilganda
olindi.
Kuzgi siderat ekinlar biomassasi siderat qilib qo‘llanilgandan so‘ng o‘rganilgan kartoshka
navlarini o‘suv davrida birinchi sug‘orish oldidan tuproq haydov (0-20 va 20-30 sm) qatlamida siderat
ekin qilib gorox+moyli turp aralash va ko‘k xantal sof holda ekilganda namlik 23,9-24,4 va 28,3-
28,8% ni tashkil etdi va nazorat (kuzgi shudgor)ga nisbatan 2,3-2,8 va 3,7-4,2% ga ko‘p saqlanishini
ta’minladi. Siderat uchun gorox (ko‘k no‘xat) sof holda ekilganda kartoshka navlarini o‘suv davrida
birinchi sug‘orish oldidan namlik 23,2 va 27,6% ni yoki nazorat (kuzgi shudgor)ga nisbatan 1,6 va
3,0% ga ko‘p bo‘ldi.
2-jadval
Kuzgi siderat ekinlarning yerga haydash oldidagi biomassa hosildorligi
№
Siderat
ekinlar turi
Yillar bo‘yicha siderat ekinlar hosildorligi, t/ga
2020
2021
2022
O‘rtacha
Jami
shundan
yer ustki
biomassa
Jami
shundan
yer ustki
biomassa
Jami
shundan
yer ustki
biomassa
Jami
shundan
yer ustki
biomassa
1. Raps
28,5
25,7
27,5
23,8
28,6
24,9
27,6
24,8
2. Moyli turp
35,3
31,8
33,7
28,5
34,8
30,6
34,6
30,3
3. Gorox
(ko‘k
no‘xat)
27,6
24,4
25,1
20,7
26,5
22,7
26,4
22,6
4. Ko‘k xantal
33,4
28,6
29,5
26,6
32,8
27,9
31,9
27,7
5. Gorox+Moyli turp
31,8
27,8
24,8
27,8
29,6
26,6
29,7
26,4
(%)
x
S
1,12
1,29
1,51
EKF0,5(t/ga)=
0,39
0,58
0,79
Kartoshka navlarini o‘suv davrida oxirgi sug‘orish oldidan kuzgi siderat ekin gorox+moyli turp
aralash va ko‘k xantal sof holda ekilganda tuproq (0-20 va 20-30 sm) haydov qatlamda namlik 25,5-
26,0 va 27,9-28,6% ga ko‘p bo‘ldi. Siderat uchun gorox(ko‘k no‘xat) sof holda ekilganda kartoshka
paykalida oxirgi sug‘orish oldidan tuproq namligi 24,8-27,3% ni tashkil etdi (3-jadval).
3-jadval
Turli kuzgi siderat ekinlardan so‘ng kartoshka paykali tuproq namligining o‘zgarishi,
% hisobida (2020-2022 yillar)
№
Siderat ekinlar
nomi
Siderat ekinlar
biomassasini
haydashdan oldin
Kartoshka navlari o‘suv davrida
1-sug‘orish
oldidan
oxirgi sug‘orish
oldidan
28.03
4-7.05
24-27.06
Tuproq qatlamlari, sm
0-20
20-30
0-20
20-30
0-20
20-30
1. Nazorat (kuzgi shudgor)
19,4
21,7
21,6
24,6
20,1
22,5
2. Raps
21,9
25,8
22,1
26,1
23,0
25,6
3. Moyli turp
22,5
27,4
22,7
26,8
23,8
26,2
4. Gorox (ko‘k no‘xat)
22,6
28,2
23,2
27,6
24,8
27,3
5. Ko‘k xantal
22,9
28,5
23,9
28,3
25,5
27,9
6. Gorox+Moyli turp
23,4
28,9
24,4
28,8
26,0
28,6
INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR Maxsus son, 2023-yil, dekabr
ISSN 2181-4732
109
Kartoshka navlarini o‘suv davrida oxirgi sug‘orish oldidan kuzgi siderat ekin gorox+moyli turp
aralash va ko‘k xantal sof holda ekilganda tuproq (0-20 va 20-30 sm) haydov qatlamda namlik 25,5-
26,0 va 27,9-28,6% ga ko‘p bo‘ldi. Siderat uchun gorox(ko‘k no‘xat) sof holda ekilganda kartoshka
paykalida oxirgi sug‘orish oldidan tuproq namligi 24,8-27,3% ni tashkil etdi.
Shunday qilib, kuzgi muddatda siderat uchun gorox+moyli turp aralash hamda ko‘k xantal,
gorox sof holda ekilganda kartoshka navlarinng o‘suv davrida birinchi va oxirgi sug‘orish oldidan
haydov qatlamda namlik qulay bo‘lib, kartoshka yetishtirish uchun minimal holatni ta’minladi.
Kuzgi siderat ekinlardan so‘ng kartoshka o‘rtatezpishar Sante va Bardoshli-3 navlarida
o‘rganilganda ham yuqoridagi qonuniyatlar kuzatilib, kartoshka navlari o‘suv davrida birinchi
sug‘orish oldidan gorox+moyli turp aralash holda siderat sifatida qo‘llanilganda tuproq haydov
qatlami (0-20 va 20-30 sm)da hajm massa 1,23 va 1,27 g/sm
3
ni tashkil etdi va nazorat (kuzgi
shudgor)ga nisbatan 0,05 va 0,07 g/sm3 gacha kamayishini ta’minladi. Siderat uchun raps, moyli
turp, arpa, gorox (ko‘k no‘xat), ko‘k xantal sof holda va gorox+moyli turp aralash holda ekib
o‘rganilganda, yetishtirish muddatga ko‘ra turli xil biomassa hosili olindi. Qo‘llanilgan biomassani
tuproqda chirishi o‘simlik biologiyasi ko‘ra turlicha bo‘lib, haydov qatlamda hajm massani
0,02-0,07 g/sm
3
.ga kamayishini ta’minladi.
Kuzgi siderat variantlarida o‘rganilgan kartoshka o‘rtatezpishar Sante va Bardoshli-3 navlari
2020-2022 yillar davomida kuzgi siderat ekinlar biomassasi qo‘llanilgandan so‘ng 6-8 aprel kunlari
3 ta takrorda ekildi va siderat variantlarida kartoshka navlari bo‘yicha ekilgandan so‘ng unib chiqish
(10 va 75%) 16-17 va 20-23 aprelda, shonalash (10 va 75%) fazasi 9-14 va 23-27 mayda, gullash
(10 va 75%) fazasi 27.05-1.06 va 10-15 iyunda va palak sarg‘ayish (10 va 75%) fazasi 8-13 va
17-21 iyulda qayd etildi.
Kuzgi siderat variantlarida o‘rganilgan kartoshka navlari bo‘yicha unib chiqish ekilganining
11-15 (17-23.04) kuni kuzatilib, urug‘lik tuganaklarning dala unuvchanligi 99,2-99,9% ni tashkil etdi.
Kuzgi siderat ekinlarda o‘rganilgan kartoshka o‘rtatezpishar Sante va Bardoshli-3 navlarining
o‘suv davrini 40-70-kunlari bir tup palakda o‘simliklar keng barg sathili bo‘lib rivojlanganligi
aniqlandi. Kuzgi siderat ekinlar biomassasi siderat qilib qo‘llanilganda navlar bo‘yicha barg sathi
gektariga 66,3-71,5 ming m
2
.ni tashkil etib, nazorat (kuzgi shudgor)ga nisbatan gektariga
17,0-21,2 ming m
2
.ga ko‘p bo‘ldi (4-jadval).
Eng keng (70,6-71,5 ming m
2
.ga) barg sathili kartoshka o‘simliklari siderat uchun gorox (ko‘k
no‘xat) sof holda ekilganda aniqlandi va nazorat (kuzgi shudgor)ga nisbatan navlar bo‘yicha barg
sathi gektariga 21,2-21,3 ming m
2
.ga yuqori bo‘ldi.
4-jadval
|
