Магазин
365
Yo‘l xarakati svetofor yoki tartibga soluvchining ishoralari orkali
boshqarilayotgan chorraha tartibga solingan chorraha deb xisoblanadi.
Miltillovchi sariq ishorada, svetoforlar ishlamayotgan yoki tartibga
soluvchi bo‘lmagan chorraha tartibga solinmagan chorraha deb
hisoblanadi.
Haydovchi — yo‘llarda biron-bir transport vositasini boshqarib
borayotgan shaxs.
Boshqarishni o‘rgatuvchi, miniladigan hayvonlarda ketayotgan yoki
ularni yetaklab borayotgan, chorva mollari (poda)ni haydab borayotgan
shaxslar xam haydovchiga tenglashtiriladi.
Harakatlanish bo‘lagi — avtomobillarning bir qator bo‘lib
harakatlanishi uchun kengligi yetarlicha bo‘lgan, yo‘l chiziqlari bilan
belgilangan yoki belgilanmagan yo‘l qatnov qismining har qanday
bo‘ylama bo‘lagi.
SAVOLLAR:
2. Yo‘l harakati qoidalarining asosiy vazifalari nimalardan iborat?
3. Yo‘l harakati qatnashchilari nimalarga rioya qilishlari shart?
4. Asosiy atamalarning vazifalari nimalardan iborat?
366
№9 MAVZU: Yo‘l harakati ishtirokchilarning vazifalari.
Reja:
1. Haydovchining umumiy majburiyatlari.
Tayanch iboralar: Haydovchilarning vazifalari, haydovchilarga
nimalar taqiqlanadi, piyodalarning vazifalari, ular bajaradigan shartlar,
yo‘lvchilarning vazifalari.
3.1. Mehanik transport vositasining haydovchisi:
- haydovchilik guvohnomasi va uning talonini yoki transport
vositasini vaqtinchalik boshqarish huquqini beruvchi talonni, haydovchilik
guvohnomasi belgilangan tartibda olib qo‘yilgan bo‘lsa, uning talonini,
haydovchilik guvohnomasi va uning taloni olib qo‘yilgan xollarda
vaktinchalik ruxsatnomani;
- vaktinchalik boshkarish xukukini beruvchi talon yoki vaktinchalik
ruxsatnoma bilan transport vositasini boshkarishda esa xaydovchining
shaxsini tasdiklovchi xujjatni (fukarolik pasporti va x.k.);
- transport vositasi ruyxatdan utkazilgani xakidagi xujjatni,
transport vositasining egasi bulmagan xollarda esa umumiy egalik
xukukini beruvchi, tasarrufga yoki foydalanishga berilganligini
tasdiklovchi xujjatni, belgilangan xollarda yo‘l varakasi va tashilayotgan
yukning xujjatlarini yonida olib yurishi, militsiya xodimlari talab kilganda
tekshirish uchun berishi shartdir.
3.2. Tegishli toifadagi xaydovchilik guvoxnomasiga ega bulgan
shaxs uziga karashli bulmagan transport vositasini, uning egasi, yoxud
tasarrufga yoki foydalanishga berilganligini tasdiklovchi xujjatlari bulgan
shaxs ishtirokidagina (ularning roziligi bilan) boshkarishi mumkin.
3.3. Konstruktsiyasida xavfsizlik kamarlari nazarda tutilgan
transport vositasi harakatlanib borayotganda haydovchi xavfsizlik kamari
taqib olishi va xavfsizlik kamarlari taqilmagan yo‘lovchilarni tashimasligi
shart.
Quyidagilarga xavfsizlik kamari taqmaslikka ruxsat beriladi:
Qoidalarning 25.8-bandiga muvofiq orqa o‘rindikdagi 12
yoshgacha bo‘lgan bolalar;
transport vositasini haydovchilikka o‘qiyotgan o‘quvchi
boshqarayotganda boshqarishni o‘rgatayotgan shaxs;
homilador ayollar, salomatligi xavfsizlik kamari taqish
imkonini bermaydigan bemor yo‘lovchilar;
orqaga harakatni amalga oshirayotgan haydovchilar;
367
aholi punktlarida harakatlanishda — yo‘nalish taksilari
haydovchilari, taksining orqa o‘rindig‘idagi yo‘lovchilar;
aholi punktlarida — tashqi qismiga tegishli rangli grafik
sxemalar chizilgan maxsus transport vositalari haydovchilari va
yo‘lovchilari.
Mototsiklni boshqarayotganda haydovchi tugmalangan maxsus
bosh kiyimi kiyishi va tugmalangan max-sus bosh kiyimi kiymagan
yo‘lovchilarni tashimasligi kerak.
3.4. Xalkaro yo‘llardagi xarakatlanishda ishtirok etayotgan mexanik
transport vositasi xaydovchisining yonida «Yo‘l xarakati xakidagi»
Konventsiya talablariga mos keladigan xaydovchilik guvoxnomasi va
transport vositasining ruyxatdan utganligi xakidagi xujjat, transport
vositasida esa ruyxatdan utgan davlatning rakamli va taniklik belgisi
bulishi shart.
3.5. Transport vositasi xaydovchisi kuyidagilarga amal qilishga
majburdir:
xarakatlanishdan oldin transport vositasining texnik sozligini,
tozaligini va tulik jixozlanganligini tekshirishi;
harakatlanish vaktida transport vositasining texnik xolatini soz
xolda bulishini ta’minlashi;
xarakatlanishni boshlashdan oldin Yo‘lovchilarning transport
vositasiga tulik chiqib joylarini egallaganligiga, transport vositasining
eshiklari yopilganligiga, Yo‘lovchilar tashish uchun maxsus jixozlangan
yuk avtomobillarida Yo‘lovchilar tashiyotganda ushbu Qoidalarning 6.2
bandi talablari bajarilganligiga ishonch xosil kilishi;
xarakatlanish jarayonida piyodalar, ayniksa bolalar, nogironlar,
kariyalarga va velosipedchilarga nisbatan extiyotkorlik choralarini kurishi;
militsiya xodimlarining talabiga kura mastlik holatini aniklovchi
maxsus tekshiruvdan utishi;
yo‘l-transport
xodisasi
tufayli
shikastlangan transport vositasini shatakka
olish (faqat yuk avtomobilida), tabiiy ofatlar
sodir bulgan joylarga
yetib
borish,
shuningdek, kechiktirib
bulmaydigan
xizmat
vazifalarini bajarish zarurati turilgan xollarda militsiya
xodimlariga, yo‘lakay yunalishda tibbiy yordam
368
kursatishga ketayotgan tibbiyot xodimlariga, zudlik bilan tibbiy
yordamga muxtoj bulgan fukarolarni davolash muassasasiga olib borish
uchun tibbiyot va militsiya xodimlariga, militsiyaning shtatdan tashkari
xodimlariga va jamoatchi avtonazoratchilarga transport vositasidan
foydalanishga imkon berishi.
Eslatma: tibbiy xizmatlar uchun transport vositasidan foydalanishga
imkon berishdan boshka xollar fukarolarga tegishli transport vositalariga
taallukli emas. Transport vositasidan foydalangan shaxs xaydovchi talab
kilganda yo‘l varakasiga yurilgan vaktni, bosib utilgan masofani, uz ismi-
sharifi, mansabi, ish joyi nomini, yo‘l varakasi bulmagan takdirda tegishli
namunadagi maolumotnoma yozib berishi lozim.
Transport vositalarini tekshirish yoki undan foydalanish xukukiga
ega bulgan shaxs xaydovchining talabiga muvofik uz xizmat
guvoxnomasini kursatishi shart.
3.6. Haydovchilarga kuyidagilar taqiqlanadi:
transport vositasini xar kanday mastlik (alkogol, giyoxvand modda
va boshkalar) xolatida, sezgirlik va ehtiborni susaytiradigan dori-
darmonlar ta’sirida, yo‘l xarakati xavfsizligiga taxdid soladigan darajadagi
charchoklik va betoblikda boshkarish;
xar kanday mastlik xolatida, sezgirlik va e’tiborni susaytiradigan
dori-darmonlar ta’sirida, yo‘l xarakati xavfsizligiga taxdid soladigan
darajada charchoklik va betoblikda bulgan, shuningdek, transport
vositasini boshkarish xukukini beradigan tegishli toifadagi guvoxnomasi
bulmagan yoki yo‘l varakasida ismi-sharifi kursatilmagan shaxslarga
transport vositasini boshkarish uchun topshirish;
texnik nosoz transport vositasini, moped, motoroller va
mototsikllarni tovush pasaytirgichsiz boshkarish;
transport vositasining tormoz tizimi yoki boshkaruvi ishdan chiksa,
ulagich moslamasi (avtopoezd tarkibida) nosoz bulsa, koronri vaktda yoki
yetarlicha kurinmaslik sharoitida — faralar va orka gabarit chiroklari
yonmasa, yomrir, kor yorayotgan vaktda esa xaydovchi tomonidagi oyna
tozalagich ishlamay kolsa, bunday transport vositalarida xarakatlanish;
Eslatma: ishchi tormoz tizimi yoki boshkaruvi sekin
xarakatlanayotgan transport vositasini tuxtashi yoki manevr kilishiga
imkon bermasa, ular ishlamayotgan xisoblanadi.
transport vositalariga tegishli ruxsatsiz maxsus texnik jixozlar
(ratsiya, sirena va x.k.)ni urnatish;
369
transport vositalarining tashkiliy jamlanmasi (shuningdek, piyodalar
jamlanmalari) xarakatiga xalakit berish va ular orasiga kirish;
transport vositasini boshqarish paytida telefondan, ishlab
chiqaruvchi korxona tomonidan transport vositasi salonining old qismida
o‘rnatilgan tele-, vidiomanitordan foydalanish;
transport vositasi salonining old qismiga, shu jumladan priborlar
paneliga, quyosh soyaboniga va orqa tomonni ko‘rish ko‘zgusiga tele-,
vidiomanitorlar o‘rnatish.
370
№10 Mavzu: Yo‘l transport hodisasi sodir bo‘lganda haydovchining
majburiyatlari.
Reja:
1. Yo‘l-transport hodisasi sodir etgan haydovchining vazifalari.
4.1. Yo‘l-transport xodisasi sodir bulganda unga daxldor
xaydovchilar kuyidagilarni bajarishlari shart:
transport vositasini darxol tuxtatishi, falokat yorurlik ishoralarini
yoki falokat sababli tuxtash belgisi (miltillovchi kizil chirok)ni urnatishi,
transport vositasini va xodisaga daxldor buyumlarni joyidan
kuzratmasligi;
Shikastlanganlarga birinchi tibbiy yordam berish uchun zarur
bulgan choralarni kurishi, «Tez tibbiy yordam»ni chakirishi, shoshilinch
xollarda esa shikastlanganlarni yakdn oradagi davolash muassasasiga
yo‘lakay transportda junatishi, buning iloji bulmagan xollarda uz
transport vositasida olib borishi, u yerda uz ismi-sharifini, transport
vositasining rakamli belgisini bildirishi (xaydovchilik guvoxnomasini yoki
uz shaxsini tasdiklovchi, transport vositasining ruyxatdan utganlik xujjatini
kursatishi) va xodisa ruy bergan joyga kaytib kelishi;
Agar boshqa transport vositalarining xarakatiga tuskinlik kilsa,
avvalo transport vositasi, xodisaga alokador buyumlar va izlarning
xolatini kayd etib (imkoniyati bulgan xollarda guvoxlar ishtirokida),
ularning yukolmasligini tahminlashi, so‘ngra qatnov qismini bushatishi
yoki xodisa ruy bergan joyni aylanib utishni tashkil kilishning uziga borlik
bulgan barcha choralarini kurishi;
xodisa xakida militsiyaga xabar berishi, guvoxlarning ismi-sharifini
va manzilgoxini yozib olib, militsiya xodimlarining kelishini kutishi.
4.2. Agar Yo‘l-transport xodisasida shikastlanganlar bulmasa va
xaydovchilar xodisa vaziyatiga baxo berishda uzaro kelisha olsalar,
oldindan xodisa chizmasini tuzib va uni imzolab, yakin oradagi DAN
maskani yoki militsiya organiga xodisani rasmiylashtirish uchun borishlari
mumkin.
Yo‘l transport hodisasi bir vaqtning o‘zida sug‘urta hodisasi
hamdir.O‘zbekiston Respublikasi 2008 yil 21 apreldan kuchga kirgan
“Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy
sug‘urta qilish to‘g‘risida”gi Qonunida belgilanganidek, Sug‘urta
hodisasi-transport vositasidan foydalanishda jabrlanuvchining hayoti,
sog‘ligi va mol mulkiga zarar yetkazilganligi uchun sug‘urta
qildiruvchining yoki transport vositasi egasining fuqarolik javobgarligini
371
majburiy sug‘urta qilish shartnomasi bo‘yicha javbgarligi sug‘urtalangan
boshqa shaxsning fuqarolik javobgarligi yuzaga kelishi bo‘lib, bu
sug‘urtalovchining sug‘urta tovonini to‘lash majburiyatini keltirib
chiqaradi.
Ushbu qonunning 3-bob, 19 moddasida sug‘urta hodisalari
bo‘yicha zararning o‘rnini qoplash tartibi belgilangan:
-
jabrlanuvchilarga zarar yetkazilishiga olib kelgan to‘l-
transport hodisasi ishtirokchisi bo‘lgan sug‘urta qildiruvchi mazkur
hodisaning boshqa ishtirokchilari talabiga ko‘ra ularga ushbu transport
vositasi egalarining fuqarolik javobgarligi sug‘urtalangan majburiy
sug‘urta shartnomasi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni habar qilishi shart.
-
Sug‘urta qildiruvchi yoki uning vakili sug‘urta hodisasi sodir
bo‘lganda:
Jabrlanuvchiga uch calendar kundan kechiktirmay sug‘urta
polisining nusxasini topshirishi;
Darhol, majburiy sug‘urta shartnomasida nazarda tutilgan
muddatdan kechiktirmay, sodir bo‘lgan hodisa haqida yozma shaklda,
sug‘urta polisining nusxasini ilova qilgan holda sug‘urtalovchiga yoki
unung filialiga hamda yo‘l -transport hodisasi sodir bo‘lgan joydagi va
transport vositasi ro‘yxatdan o‘tkazilgan joydagi davlat yo‘l harakati
havfsizligi xizmatiga bildirishi. Bildirishnomada hodisaning xususiyati,
sodir bo‘lgan payti, ko‘rilishi taxmin qilingan zararning moiqdori, yo‘l-
transport hodisasiga daxldor barcha shaxslarning, shu jumladan, taxmin
qilingan da’vogarlarning nomlari va manzillariga taalluqli axborot imkon
qadar to‘liq hajmda, shuningdek, sug‘urta qildiruvchi hodisa haqida ilk
marotaba
qay
tarzda
habardor
bo‘lganligi
va
sug‘urta
qildiruvchiningnega hodisani talabnomaga bildirishga sabab deb
hisoblashiga oid tafsilotlar majburiy tartibda ko‘rsatilishi kerak;
Huquqni muhofaza qiluvchi organlar, sudlar, shuningdek, tibbiyot
seysmologiya, veteraniriya, gidrometeorologiya tashkilotlari va boshqa
tashkilotlar sug‘urta tovoning miqdorini aniqlash maqsadida sug‘urta
hodisalari sodir bo‘lishining sabablari va holatlari to‘g‘risidagi hamda
yetkazilgan zarar haqidagi masalalarni hal etish uchun zarur bo‘lgan
hujjatlar va hulosalarni sug‘urtalovchilarning hamda To‘lovlarni
kafolatlash jamg‘armasining so‘roviga ko‘ra taqdim etilishi shart.
372
Yo’l transport hodisasi sodir etgan haydovchining vazifalari
Tranport vositasini darhol to’xtatish
Tan jarohati olganlarning bor-yo’qligini aniqlash
Bor-
Yo’q-
Moddiy talofatni aniqlash
Birinchi tibbiy yordam
ko’rsatish
Yo’q-
Bor-
“Tez tibbiy yordam”
chaqirish imkoni-
YTHni to’g’ri baholab, o’zaro
kelisha oladilarmi-
Bor-
Yo’q-
Ha-
Yo’q-
Hodisa
chizmasini
chizib va uni
imzolab, yaqin
oradagi YPH
maskaniga
borish
Boshqa transport
vositalari
harakatiga
to’sqinlik qiladimi?
“Tez tibbiy
yordam”
chaqirish
Shifohonaga
yo’lakay
transport
vositasi bormi
Bor-
Yo’q-
Ha-
Yo’q-
Tibbiy
muassasaga
yuborish
O’z transport
vositasida olib
boorish va hodisa
ro’y bergan joyga
qaytib kelish
373
Savollar
1. Mexanik transport vositasini haydovchisi o‘zi bilan qanday
xujjatlarni olib yurishi shart?
2. Transport vositalarini haydovchilari nimalarga amal qilishlari
kerak?
Hodisaga aloqador buyumlar va
izlarning holatini qayd etib,
ularning yo’qolmasligini ta’minlash,
so’ngra qatnov qismini bo’shatish.
Hodisa haqida IIOga habar
berish, guvohlarning ism-sharifini
va manzilini yozib olib, IIO
hodimining kelishini kutish.
374
№11. Mavzu: Piyodalarning majburiyatlari va yo‘lovchilarning
majburiyatlari.
Reja:
1. Piyodalarning vazifalari.
2. Yo‘lovchilarning vazifalari
1. Piyodalarning vazifalari
5.1. Piyodalar trotuardan yoki piyodalar
yo‘lkasidan, ular bulmaganda esa yo‘l
yokasidan yurishlari kerak. Kupol yuklarni olib
ketayotgan, nogironlarning yurgizgichsiz
aravasida borayotgan shaxslarning trotuar
yoki yo‘l yokasidan yurishlari boshka
piyodalarning
xarakatlanishiga
xalakit
berayotgan bulsa, ular qatnov qismining chetidan yurishlari kerak.
Trotuarlar, piyodalar yo‘lkasi, yo‘l yokasi bulmasa yoki ulardan
yurishning imkoniyati bulmagan xollarda piyodalar velosiped yo‘lkasidan
yoki qatnov qismining chetidan (ajratuvchi bulagi bor yo‘llarda qatnov
qismining ung chetidan) bir kator bulib yurishlari mumkin.
Axoli yashaydigan joylardan tashkarida yo‘lning qatnov qismida
xarakatlanayotgan piyodalar transport vositalarining xarakatiga karshi
yunalishda yurishlari kerak.
Nogironlarning yurgizgichsiz aravasida ketayotgan, mototsikl,
moped, velosiped yetaklab ketayotgan shaxslar esa bunday xollarda
transport vositalarining xarakat yunalishi buylab yurishlari kerak.
Eslatma: piyodalar yo‘lkasida, trotuarlarda, yo‘lning yokasida
piyodalarning xarakatlanishiga xalakit beradigan kurilma va jixozlar
urnatish man etiladi.
5.2. Piyodalarning tashkiliy jamlanmasiga bir katorda turt kishidan
ortik bulmasdan yo‘lning qatnov qismida fakat transport vositalarining
xarakat yunalishi buylab ung tomondan yurishga ruxsat etiladi.
Jamlanmaning oldi va orkasida chap tomondan kizil bayrokcha,
korong‘i vaktda yoki yetarlicha kurinmaslik sharoitida esa oldinda ok,
orkada kizil rangli chirok kutargan kuzatuvchilar bulishi kerak.
Bolalar guruxini trotuarlar va piyodalar yo‘lkalaridangina, ular
bulmaganda esa yo‘l yokasidan faqat kunduzi va katta yoshdagilar
kuzatuvida olib yurish ruxsat etiladi.
5.3. Piyodalar yo‘lning qatnov qismini piyodalar utish joylaridan,
shuningdek, yer osti va yer usti utish joylaridan, ular bulmaganda esa
375
chorraxalarda trotuar chiziklari yoki yo‘l yokasi buylab kesib utishlari
kerak.
Kurinadigan oralikda utish joyi yoki chorraxa bo‘lmasa, ajratuvchi
bulaksiz va tusiksiz yo‘llarda piyodalarga yo‘lning ikki tomoni yaxshi
kurinadigan joyidan qatnov qismining chetiga nisbatan tug‘ri burchak
ostida kesib utishlariga ruxsat etiladi.
5.4. Piyodalar yo‘l xarakati tartibga solingan joylarda tartibga
soluvchining yoki svetoforlarning, ular bulmaganda esa transport
svetoforlarining shoralariga amal kilishlari kerak.
5.5. Piyodalar xarakat tartibga solinmaydigan piyodalar utish
joylarida, yakinlashib kelayotgan transport vositasigacha bulgan
masofani va uning tezligini chamalab kurib, utish uzlari uchun xavfsiz
ekanligiga ishonch xosil kilganlaridan so‘ng yo‘lning qatnov qismiga
chikishlari mumkin.
SHuningdek, ular yo‘lning qatnov qismini piyodalar utish joylaridan
tashkarida kesib utishda transport vositalarining xarakatlanishiga xalakit
bermasliklari, yakinlashib kelayotgan transport vositalarining yukligiga
ishonch xosil kilmasdan turib kurinishni cheklovchi tuxtab turgan
transport vositasi yoki
boshka biror tusik panasidan chikmasliklari kerak.
Piyodalar tuxtab turgan avtobus va trolleybusning orka tomonidan,
tramvayning esa oldi tomonigan yo‘lni kesib utishlari shart.
5.6. Agar yo‘l xarakati xavfsizligini ta’minlash bilan bog‘lik bo‘lmasa,
qatnov qismiga chikkan piyodalar ushlanib kolmasliklari va tuxtamasliklari
kerak.Utishga ulgurmagan piyodalar karama-karshi yunalishdagi
transport okimlarini ajratuvchi chizikda tuxtashlari lozim. Keyingi
xarakatlanish xavfsiz ekanligiga
ishonch xosil kilgandan so‘ng va
svetofor yoki tartibga soluvchining
ishoralarini xisobga olgan xolda
utishni davom ettirishlari mumkin.
5.7. Yalt-yalt etuvchi kuk
rangli yoki ko‘k va kizil rangli chirok-
mayokchasi va (yoki) maxsus
tovush ishorasi yokilgan transport vositalari yakinlashib kelayotgan bulsa,
piyodalar qatnov qismidan utmasliklari, unda xarakatlanayotganlar esa
bu transport vositalariga yo‘l berishlari va zudlik bilan qatnov qismini
bushatishlari kerak.
376
5.8.
Belgilangan
yo‘nalishdagi
transport vositalari va taksilarni faqat
bekatlarda, ular bo‘lmagan taqdirda esa
trotuarlar yoki yo‘l yoqasida kutish kerak.
Maxsus
jixozlangan
bekatlari
bo‘lmagan to‘xtash joylarida transport
vositasi to‘la to‘xtagandan so‘ng unga
chiqish uchun yo‘lning qatnov qismiga
chiqishga ruxsat etiladi. Undan tushgandan
keyin ushlanib qolmasdan yo‘lning qatnov qismini bo‘shatishlari shart.
Bekatlarga borayotgan yoki undan qaytayotgan piyodalar Qoidalarning
5.4-5.7 bandlari talablariga amal qilishlari kerak.
2. Yo‘lovchilarning vazifalari
6.1. Yo‘lovchilar transport vositasiga faqat u to‘la to‘xtagandan
so‘ng trotuar yoki yo‘l yokasi tomonidan chikishga va tushishga,
mototsiklda xarakatlanganda esa maxsus bosh kiyimini tugmalashga
majburdirlar. Yo‘lovchilarning transport vositalaridan trotuar yoki yo‘l
yokasi tomonidan tushishi yoki ularga chikishining iloji bulmagan xollarda
qatnov qismida amalga oshirilishi mumkin, bunda boshka yo‘l xarakati
katnashchilariga xalakit berilmasligi va xavf tug‘dirilmasligi kerak.
6.2. Yo‘lovchilarga:
transport vositasi xarakatlanayotgan vaktda xaydovchini
boshkarishdan chalg‘itish va unga xalakit berish;
bortli yuk avtomobillarida tik turish, bortlar satxidagi yoki undan
yukoridagi yuk ustida utirish;
transport vositasi xarakatlanayotgan vaktda uning eshiklarini
ochish taqiqlanadi.
377
№12 MAVZU: Yo‘l belgilari. Ogahlantiruvchi belgilar.
Reja:
1. Belgilarning tavsiflanishi.
2. O‘rnatilishi.
Tayanch iboralar: Ogohlantiruvchi belgilarning vazifasi, o‘rnatilishi,
yana qaysi belgilar bilan ishlatilish va asosiy belgilari.
Ogohlantiruvchi belgilar haydovchiga yo‘lning xavfli qismiga
yaqinlashayotganligini, xavfning turi va shakli haqida axborot beradi.
Xavf-xatar ushbu belgida ramziy shaklda ifodalaniladi.
Ogohlantiruvchi belgilarning asosi oq rangda, xoshiyasi qizil
rangda bo‘lgan teng tomonli uchburchak shaklidan iborat.
Bu yo‘l belgilari aholi yashaydigan joylarda 50-100 metr, aholi
yashamaydigan joylarda 150-300 metr masofada o‘rnatiladi.
Aholi yashamaydigan joylarda bu
guruhdagi
belgilarning
olisroq
masofada
o‘rnatilishi
transport
vositalarining
tezligiga
bog‘liq
(shahardan
tashqaridagi
tezlik
shahardagidan
birmuncha
yuqori
bo‘ladi). Haydovchi yo‘l belgisi o‘rnatilgan joydan xavfli qism
boshlanadigan joygacha tezlikni pasaytirib ulgurishi lozim. Yo‘l sharoiti
qanchalik murakkab va jiddiy bo‘lsa, shunchalik ko‘p ogohlantiruvchi
belgilar o‘rnatiladi.1.1 «SHlagbaumli temir yo‘l kesishmasi»
Bu belgilar temir yo‘l kesishmalari oldida o‘rnatilib, birinchi belgi
o‘rnatilgan kesishma shlagbaum, temir yo‘l simofori bilan jihozlangan
bo‘lib harakatlanishni temir yo‘l navbatchisi nazorat qiladi.
1.2 «SHlagbaumsiz temir yo‘l
kesishmasi»Ikkinchi
«1.2»
belgi
o‘rnatilgan kesishma nazoratchisiz
bo‘lib, xavfsizlikni ta’minlab temir
yo‘lni kesib o‘tish haydovchining
o‘ziga havola etiladi.
«Bir izli temir yo‘l» «Kup izli
temir yo‘l» 1.3.1 1.3.2: Bu belgilar bevosita shlagbaumsiz temir yo‘l
kesishmasi oldida o‘rnatiladi. «1.3.2» belgisi birinchi izdan tashqari
ikkinchi va undan keyingi izlardan xam poezd kelib qolishi mumkinligi
haqida ogohlantiradi. SHuning uchun haydovchi barcha izlarda poezd
378
yo‘qdigiga ishonch hosil qilgan holda kesishmadan o‘tishi
mumkin.«Temir yo‘l kesishmasiga yaqinlashuv»
Bu belgilar axoli yashamaydigan joylarda
o‘rnatilib haydovchining temir yo‘l kesishmasiga
yaqinlashayotganligi haqida qo‘shimcha ravishda
ogohlantiradi.
«1.4.1» - «1.4.3» belgilari yo‘lning o‘ng
tomonida, «1.4.4-1.4.6» belgilari yo‘lning
chap tomonida o‘rnatiladi.
«Tramvay yo‘li bilan kesishuv» «1.5»
Yo‘lning burilishi yoki undagi do‘nglik
tufayli yo‘lni kesib o‘tadigan tramvay izi
ko‘rinmasa (chorrahadan tashqari), unday
joylarga ushbu «1.5» yo‘l belgisi o‘rnatiladi.
Kesishmada tramvay imtiyozga ega buladi.
«Teng
axamiyatli
yo‘llar kesishuvi»
Bu belgi, usti qanday
qoplama (asfalpt, beton,
tosh) bo‘lishidan qatoi
nazar, teng ahamiyatli
yo‘llar kesishgan joylar
oldida o‘rnatilib, imtiyoz o‘ng tomondan
kelayotgan transport vositasiga beriladi.
«Aylanma harakatlanish bilan kesishuv»
Aylanma harakatlanish
joriy etilgan maydon yo‘l
sharoiti (burilish, do‘nglik)
tufayli
harakatlanish
xavfsizligini
ta’minlovchi
masofadan ko‘rinmasa, u holda o‘sha xavfsizlikni
ta’minlovchi masofada «1.7» yo‘l belgisi o‘rnatiladi.
Ko‘rish masofasi yetarli bo‘lsa, «1.7» yo‘l belgisini
379
o‘rnatish shart emas, chunki
aylanma harakatlanish joriy
etilgan
maydon
oldida
buyuruvchi «4.3» yo‘l belgisi
o‘rnatiladi. «Svetofor tartibga
soladi» «1.8»
Harakatlanishni
svetofor
tartibga
soladigan chorraha va piyodalar o‘tish joyi yo‘l
sharoiti tufayli harakatlanish xavfsizligini ta’minlovchi masofadan
ko‘rinmasa, u xolda o‘sha xavfsizlikni ta’minlovchi
masofada «1.8» yo‘l belgisi o‘rnatiladi. Svetofor
xavfsizlikni ta’minlovchi masofadan ko‘rinsa, «1.8» yo‘l
belgisi o‘rnatilmaydi.
«Ko‘tarma ko‘prik»
Bu belgi ko‘tarma ko‘prik
yoki solda kesib o‘tish joylari
oldida
o‘rnatilib,
yo‘lning
ko‘prik yoki sol oldida uzilib
qolishi mumkinligi haqida
ogohlantiradi.
«Sohilga
chiqish»
Bu belgi, daryo yoki suv xavzasi qirg‘oqlariga chiqishda o‘rnatilib,
haydovchidan tezlikni kamaytirish va eotiborni oshirishni talab qiladi.
Haydovchining extiyotsizligi ushbu yo‘l belgisida ko‘rsatilgan holga olib
kelishi mumkin.
«Xavfli burilish»
380
Bu belgilar kichik radiusli burilish yoki ko‘rinishi chegaralangan
burilishlar oldida o‘rnatilib, xavfli burilish o‘ng
yoki
chap
tomonda
ekanligi
haqida
ogohlantiradi. Transport vositalarini bunday
burilishlarda yuqori tezlikda haydash ro‘paradagi
bo‘laklarga chiqib ketish, ag‘anab ketish
hollariga olib kelishi mumkin.
«Xavfli
burilishlar»
Bu belgi yo‘lning ikki qismli kichik
radiusli yoki ko‘rinishi cheklangan burilish
joyi yaqinida o‘rnatiladi. Kichik radiusli yoki
cheklangan burilish ikki qismdan ko‘p bo‘lsa,
bu «1.12.1», «1.12.2» yo‘l belgilari qo‘shimcha
«7.2.1» «Ta’sir oralig‘i» axborot belgisi bilan
qo‘llaniladi. Haydovchi yo‘lning bunday
qismlaridan tezlikni kamaytirib, ehtiyot
choralarini ko‘rib o‘tishi kerak.
«Tik nishablik»
Bu belgi pastlik, nishablik
oldida o‘rnatilib, belgi ichidagi raqam nishablikni foiz
hisobida 100 m. uzunlikka tug‘ri keladigan pasayishini
ko‘rsatadi. Pastlik cho‘zilib ketgan bo‘lsa, u holda ushbu
belgi «7.2.1» «Ta’sir oralig‘i» qo‘shimcha axborot belgisi bilan qo‘llaniladi.
Nishablik
tomon
harakatlanayotgan
haydovchi yo‘lning tor qismlarida ro‘paradan
tepalik
tomon
harakatlanayotgan
haydovchiga yo‘l berishi lozim.
«Tik balandlik»
Bu belgi tik balandliklar
oldida
o‘rnatiladi
va
haydovchini
transport
vositasining dinamik xususiyatlari, yukli yoki yuksizligiga
qarab, kerakli uzatmaga ulash, balandlikka to‘xtamasdan chiqish
kerakligidan ogohlantiradi. Aks holda avtomobil to‘xtab qolib, o‘z og‘irligi
bilan orqaga ketishi mumkin. Nishablik va balandlik ketma-ket keladigan
bo‘lsa, yuqoridagi belgilar
381
50-100 m. masofada emas, balki
bevosita
nishablik
va
balandlik oldida o‘rnatiladi.
«Sirpanchiq yo‘l»
Yo‘lning ustki o‘tish
qismi maolum sabablarga
ko‘ra (loy, qavatma-qavat
xo‘l barglar, gudron muzlik
oqibatida) sirpanchiq bo‘lib qolsa, bunday qism
oldida ushbu «1.15» yo‘l belgisi o‘rnatiladi. haydovchi yo‘lning bunday
qismlarida tezlikni kamaytirishi, keskin to‘xtamasligi, keskin burilmasligi
lozim, aks holda transport vositasi sirpanib ketadi va uni boshqarish qiyin
kechib, boshqaruvdan chiqib ketadi.
«Notekis yo‘l»
Yo‘lning
uydim-
chuqur, to‘lqinsimon burtma
joylari, ko‘prik ulamalarining
notekis
qismlari
oldida
ushbu «1.16» yo‘l belgisi
o‘rnatiladi va transport vositasining tezligi
keskin oshirlsa yoki u keskin to‘xtatilsa
turg‘unlikni yo‘qotib, ag‘anab ketishi
mumkinligi haqida ogohlantiradi.
«Tosh otilishi xavfi»
Bu belgi yo‘lning
taomirlash
ishlari
borayotgan
joylarida
g‘ildirak bilan ostidan tosh,
shag‘al va shunga o‘xshash
narsalarning otilib chiqish ehtimoli borligidan
ogohlantiradi. Yo‘lning bunday qismlarida haydovchi tezlikni kamaytirib,
oraliq masofani tosh otilish xavfsizligi mavjud masofagacha uzaytirishi
lozim.
«Yo‘lning torayishi»
382
Yo‘lning
torayish
qismlari oldida (torayadigan
tomondan) "Ikki tomonlama
torayish" «1.18.1», « O‘ngga
torayish» «1.18.2», «CHapga
torayish» «1.18.3» yo‘l belgilari
o‘rnatiladi.
«Ikki
tomonlama
harakatlanish»
Bu belgi yo‘lning bir taraflama harakatlanii qismi
tugab, qarama-qarshi harakatlanish qismi boshlanishi
oldida o‘rnatiladi.
«Piyodalar o‘tish joyi»
Bu belgi haydovchini
svetofor
boshqarmaydigan
piyodalar
o‘tish
joyiga
yaqinlashayotganligi haqida ogohlantiradi
«Bolalar»
Bu
belgi
haydovchini
bolalar
muassasiga (bog‘cha, maktab, internat va
shu kabi joylarga) yaqinlashayotganligini va
yo‘lning bu qismidan har daqiqada bolalar
chiqib
qolishi
mumkinligi
haqida
ogohlantiradi. Belgi aholi yashamaydigan
joylarda takrorlanadi.
«Velosiped yo‘lkasi»
Bu belgi velosiped yo‘lkasi
bilan kesishuv (chorraha emas)
joylari yaqinida o‘rnatiladi.
Bunday kesishuvlarda imtiyoz
haydovchi tarafida bo‘lsa ham, tezlikni
kamaytirib eotiborni oshirish lozim
383
«Ta’mirlash ishlari» Bu
belgi yo‘lning taomirlash
ishlari olib borilayotgan
qismlari yaqinida o‘rnatilib,
haydovchining ehtiyot bo‘lib
o‘tishi kerakligi to‘g‘risida
ogohlantiradi. Yo‘lning bunday qismlari
qorong‘i paytlarda xavfli
hisoblanadi.
«Mol haydab o‘tish»
Bu
belgi
mol
boqiladigan yaylov yokalab
o‘tadigan yo‘llarda, fermalar
yaqinida,
mol
haydab
o‘tiladigan
joylarda
o‘rnatilib, yo‘lga mollar
podasi
chiqib
qolishi
mumkinligidan
ogohlantiradi.«Yovvoyi
hayvonlar» Bu belgi yo‘lning
o‘rmon xujaligi, qo‘riqxona va shunga
o‘xshash joylardan o‘tadigan qismlarida
o‘rnatilib, yo‘lga yovvoyi hayvonlar chiqib
qolishi mumkinligi haqida ogohlantiradi.
«Toshlar tushishi» Muz, qor yoki sel kelib tog‘
ko‘chishi mumkin bo‘lgan torli yo‘l qismlariga «Toshlar tushishi» belgisi
o‘rnatilib, xavf-xatar faqat qatnov qismlaridagina emas, balki tepa tog‘
tarafdan ham bo‘lishi mumkinligi haqida ogohlantiradi. «Yonlama
shamol» «Yonlama shamol» yo‘l belgisi kuchli shamol avtomobil,
mototsiklni boshqarishga salbiy ta’sir etib, yo‘l fojiasini keltirib chiqarishi
mumkin bo‘lgan (tog‘ daralari, jarlik, suv xavzalari) joylarga o‘rnatiladi.
Ayniqsa yo‘lning ustki qismi muzlab, sirpanchiq bo‘lgan paytlari yonlama
shamol avtomototransport boshqarishga salbiy ta’sir etishi mumkin.
384
«Pastlab
uchuvchi
samolyotlar»
Aeroport
yaqinidan
o‘tuvchi
yo‘llarning
samolyotlar
pastlab uchuvchi qismlariga
«Pastlab
uchuvchi
samalyotlar» yo‘l belgisi
o‘rnatilib, qisqa muddatli shovqinlar bo‘lib
turishi haqida ogohlantiradi.«Tonnel»
Qayrilish, burilish yoki boshqa tusiqlar orqali tonnelga
kiraverishda uning peshtog‘i ko‘rinishi cheklangan yoki sunpiy ravishda
yoritilmagan bo‘lsa, oldida «Tonnel» yo‘l belgisi o‘rnatiladi.
«Boshqa
xavf-xatarlar»Yo‘lning
ogohlantiruvchi belgilarda kuzda tutilmagan
xavf-xatarli qismi (tez-tez tuman bo‘lib turadigan joylar, jarliklar, tutun
bo‘lib yo‘lning ko‘rinishi cheklangan qismlari) oldida «Boshqacha xavf-
xatarlar» yo‘l belgisi o‘rnatiladi.
385
«Burilishni yo‘nalishi» Yo‘lning xavfli
burilish qismlariga «Burilishning yo‘nalishi»
belgisi o‘rnatiladi. Bu belgilar uch xil bo‘lib,
burilishning o‘ngga, chapga va bir vaqtning
o‘zida o‘ng va chapga yo‘nalganligini
ko‘rsatadi.
Savollar:
1.
Ogohlantiruvchi belgilarning vazifalari nimalardan iborat.
2.
Ogohlantiruvchi belgilar qancha masofa oldin o‘rnatiladi.
3.
Temir yo‘l kesishmasida qaysi belgilar necha metr masofaga
o‘rnatiladi.
4.
Qaysi belgilar faqat aholi yashamaydigan joylarda o‘rnatiladi.
386
№13 MAVZU: IMTIYOZ BELGILARI
Reja:
1. Belgilarning vazifalari.
2. Belgilarning o‘rnatilishi.
Tayanch iboralar: Asosiy yo‘llardagi imtiyoz, tepaliklardagi imtiyoz,
teng xuquqli chorrahalardagi imtiyoz.
Imtiyoz belgilari chorrahalarda, yo‘lning qatnov qismlari kesishgan
joylarda yoki yo‘lning tor qismida transport vositalarining harakatlanish
navbatini belgilaydi.
«Asosiy yo‘l»
Harakatlanish
tartibga
solinmagan
chorrahalarda
ikkinchi
darajali
harakatlanayotgan
transport
vositasidan
oddin
o‘tish
huquqini beradi. Belgi yo‘lning
boshlanishida o‘rnatilib, har bir
chorraha oddida takrorlanishi mumkin. Asosiy yo‘l bilan
kesishadigan ko‘ndalang yo‘llarda, chorraha oldida «Yo‘l
bering» yoki «To‘xtamasdan harakatlanish taqiqlangan»
belgilari o‘rnatiladi. Agar chorrahada asosiy yo‘l o‘z
yo‘nalishini o‘zgartirsa, u holda ushbu belgi ostiga qo‘shimcha 7.13
"Asosiy yo‘lning yo‘nalishi" belgisi o‘rnatiladi.
«Asosiy yo‘lning oxiri»
Asosiy yo‘l imtiyozli belgi o‘rnatilgan joyda tugaydi.
«Ikkinchi darajali yo‘l bilan
kesishuv» Bu belgi asosiy yo‘lda
o‘rnatilib,
haydovchiga
harakatlanish
tartibga
solinmagan chorrahada imtiyoz
beradi va aholi yashaydigan joylarda
chorrahadan 50-100 m va aholi yashamaydigan
joylarda 150-300 m. oldin o‘rnatiladi.
"Ikkinchi darajali yo‘lning tutashuvi"
Bu belgi asosiy yo‘lda o‘rnatilib avvalgi belgiga o‘xshab tartibga
solinmagan chorrahalarda haydovchiga imtiyoz beradi.
387
«Yo‘l bering»
Bu belgi haydovchi kesib
o‘tayotgan yo‘lidan kelayotgan
transport vositasiga yo‘l berishi
kerakligini bildiradi. Aholi yashamaydigan
joylarda
belgi
qaytarilishi
mumkin. Asosiy yo‘lda transport
vositalari bo‘lmasa, ikkinchi
darajali
yo‘ldan
kelayotgan
haydovchi
chorrahadan
to‘xtamasdan
o‘tib
ketishi
mumkun.
«To‘xtamasdan
harakatlanish taqiqlangan»
Asosiy
yo‘lning
yo‘nalishidan qatoiy nazar, belgi
haydovchiga tartibga solinmagan chorrahaga to‘xtamasdan
kirib
kelishni
taqiqlaydi.
Haydovchi to‘xtash chizig‘i oldida, agar u
bo‘lmasa kesib o‘tiladigan qatnov qismining
chetida to‘xtab o‘tadi. Belgi temir yo‘l
kesishmasi yoki karantin postidan oldin
o‘rnatilgan bo‘lsa, haydovchi to‘xtash chizig‘i
oldida, u bo‘lmasa, belgi oldida to‘xtashi
kerak. Bu belgi sakkiz qirrali bo‘lib, uni shakl
orqali ajratish ham mumkin.
«Ro‘para harakatlanishning ustunligi»
Yo‘lning tor qismlarida
(ko‘prik, tonnel va boshqa joylar)
qarama-qarshi keluvchi transport
vositalari
bir
vaqtda
o‘ta
olmaydigan
holatlarda,
ro‘paradan kelayotgan transport vositasiga
yo‘l berish kerak
«Ro‘paradagi harakatlanishga nisbatan
imtiyoz»
Qarama-qarshi keluvchi transport vositalari bir
388
vaqtning o‘zida o‘ta olmaydigan yo‘l qismlarida, ro‘paradan
kelayotgan transport vositasidan oldin o‘tish huquqiga ega.
Savollar:
Imtiyoz belgilarining vazifalari nimadan iborat?
Asosiy yo‘lda va ikkinchi darajali yo‘ldaqaysi belgilar
o‘rnatiladi.?
«Yo‘l bering» va «To‘xtamasdan harakatlanish
taqiqlanadi» belgilari talablari nimadan iborat?
«To‘xtamasdan harakatlanish taqiqlanadi» belgisi nima uchun
sakkiz qirrali?
389
MAVZU №14: TAQIQLOVCHI BELGILAR
Reja:
1. Belgilarning vazifasi.
2. O‘rnatilishi va ta’sir doirasi.
Tayanch iboralar: Yo‘l harakati vaqtida taqiqlovchi shartlar,
transport vositalariga qo‘yiladigan taqiqlovchi shartlar.
Taqiqlovchi belgilar asosi (foni) oq, xoshiyasi qizil doiradan iborat
bulib, harakatlanishni ma’lum darajada cheklaydi yoki umuman
taqiqlaydi.
Ularning ta’sir kuchi o‘rnatilgan joydan boshlab birinchi
chorrahagacha, chorraha bo‘lmaganda aholi yashash joyining
oxirigacha davom etadi.
Ba’zi belgilar o‘sha joyning
o‘zigagina taalluqli bo‘ladi.
«Kirish taqiqlangan»
«3.1»
Transport
vositalarining
bir
tomonlama harakatlanishini joriy etishda
yo‘lning bir tarafiga ushbu belgi urnatilib,
barcha transport vositalarining (belgilangan yo‘nalishli transport
vositalari bundan mustasno) kirishi taqiqlanadi.
«Harakatlanish taqiqlangan» «3.2»
Dam
olish
uylari,
sanatoriy, kasalxona va
umumfoydalaniladigan
hovlilarga
kiraverishda
transport
vositalari
harakatini cheklash maqsadida ushbu yo‘l
belgisi
o‘rnatiladi.
Bu
belgining
belgilangan yo‘nalishli transport vositalari,
nogironlar haydaydigan motokolyaska,
avtomobil, belgi ta’sir oralig‘ida yashovchi yoki ishlovchi yoxud ularga va
korxonalarga xizmat qiluvchi transport vositalariga dahli yo‘q. Bunday
xollarda transport vositalari belgilangan joyga yakin chorrahadan kirib
chikishlari kerak. Bu yerda ikki taqiqlovchi belgidan birining (3.1) talabi
ustun
buladi.«Mexanik
transport
vositalarining
xarakatlanishi
taqiqlangan»«3.3»
390
Bu belgi barcha turdagi mexanik transport vositalarining
harakatlanishini taqiqlab, ot-arava, velosipedchilar harakatiga dahli
bo‘lmaydi. Bu belgi xam avvalgi (3.2) belgiga o‘xshab ta’sir oralig‘ida
yashovchi va ishlovchilarga dahldor emas.
«Yuk
avtomobillarining
hrakatlanishi
taqiqlangan» «3.4»
Belgida
cheklangan massa ko‘rsatilmagan bo‘lsa
bu belgi to‘la massasi belgida
ko‘rsatilganidan ortiqcha ko‘rsatilmagan
bo‘lsa, to‘la massasi 3.5 tonnadan yuqori
barcha yuk avtomobillarining barcha traktorlarning, o‘zi yurar mashina va
mexanizmlarning harakatlanishini taqiqlaydi. Bu belgi «3.2» belgisiga
o‘xshab ta’sir oralig‘ida yashovchi va ishlovchilarga dahldor emas.
«Mototsikllar
harakatlanishi
taqiqlangan» «3.5»
Bu
belgining
avtomobil,
avtobus,
velosiped, moped, ot-arava harakatiga
dahli yo‘q, bu belgi xam «3.2» belgisiga
o‘xshab ta’sir oralig‘ida yashovchi va
ishlovchilarga dahldor emas.
«Traktorlar harakatlanishi
taqiqlanadi»
«3.6»
Yo‘llardagi
transport
vositalarining
tezligini oshirish maqsadida barcha
turdagi traktorlar, o‘zi yurar mashina va
mexanizmlarning harakatlanishi taqiqlanadi. Bu belgi xam «3.2» belgisiga
o‘xshab ta’sir oralig‘ida yashovchi va ishlovchilarga dahldor emas.
«Tirkama bilan harakatlanish taqiqlangan» «3.7»
391
Bu belgi avtopoezdlarning
harakatlanishi va manevr qilishi
qiyin bo‘lgan tor ko‘chalar oldida
o‘rnatilib,
tirkamali,
yarim
tirkamali
avtomobil
va
traktorlarning hamda barcha turdagi transport
vositalarining shatakka olib harakatlanishini
taqiqlaydi, buning ham ta’sir oralig‘ida
yashovchilar va ishlovchilarga dahli yo‘q. Belgining tirkamali yengil
avtomobilga dahli yo‘q.
«Ot-arava harakatlanishi taqiqlangan» «3.8»
Mexanik transport vositalarining harakatini yengillatish maqsadida
baozi yo‘llarda ot-arava, ot-chana, bug‘u-chana harakati taqiqlanadi. Bu
belgi «3.2» belgiga o‘xshab ta’sir oralig‘ida
yashovchi va ishlovchilarga dahldor emas.
«Velosipedda
harakatlanish
taqiqlanadi» «3.9»
Yo‘llarda
umumfoydalanadigan transport
(avtobus, trolleybus) serqatnov bo‘lib, bekatda
to‘xtashga,
bekatdan
ko‘zg‘alishga
velosipedchilar xalal bermasligi uchun ko‘rsatilgan belgiga asosan
velosipedchilar va mopedchilar harakati taqiqlanadi.
«Piyodalarning harakati taqiqlanadi» «3.10»
Yo‘l xizmatchilari va taomirlovchi ishchilarga
belgining dahli yo‘q. Bu belgi metro stantsiyalarida
(eskalatordan tushib chiqish, bir stantsiyadan ikkinchisiga
o‘tish
joylarida)
bir
tomonlama harakatni joriy etish uchun ham
ishlatiladi.
«Vazn
cheklangan»
«3.11»
Ko‘tarish
qobiliyati
cheklangan
ko‘prik
va
estakadalarda, xaqiqiy massalar yig‘indisi
ko‘prik oldida o‘rnatilgan belgida ko‘rsatilganidan yuqori bo‘lgan yuk
392
avtomobillarining yarim tirkamali yuk avtomobillarining harakatlanishini
taqiqlaydi.
«O‘qqa tushadigan og‘irlik cheklangan» «3.12»
Qoplamasi
yupqa
bo‘lgan avtomobil yo‘llariga,
og‘ir yuk mashinalari zarar
yetkazmasligi uchun, bitta
o‘qqa tushadigan og‘irlik yo‘l
belgisida ko‘rsatilganidan yuqori bo‘lsa,
bunday avtomobillarning harakatlanishi
taqiqlanadi.
SHuni eslatib o‘tish kerakki, yengil avtomobillarda og‘irlik ikki o‘qqa
teng ravishda taqsimlanadi.
Ikki o‘qdi yuk avtomobillarda
oldi o‘qqa 1/3, orqa o‘qqa
2/3 og‘irlik tushadi. Uch uqli
avtomobilda
og‘irlik
uchchala o‘qqa teng tarqaladi.
«CHeklangan balandlik» «3.13»
Balandligi chegaralangan temir yo‘l
kesishmalari, tonellar, ko‘prik va estakadalar ostidan o‘tuvchi yo‘llarda
baland yoki yuki baland bo‘lgan yuk avtomobillari ko‘rsatilgan
inshootlarga zarar yetkazmasliklari uchun, ushbu belgi bilan ularning
harakatlanishi taqiqlanadi. Belgi bo‘lmagan taqdirda yo‘l harakati
qoidasiga ko‘ra balandlik 4 m. bilan cheklanadi.
«CHeklangan kenglik» «3.14»
Eniga tor bulgan
tonnel,
ko‘prik
va
estakadalar oldida ushbu
belgi o‘rnatilib, belgida
ko‘rsatilgandan enli yuk avtomobilining
(yoki uzun avtomobilning) inshootlarga
zarar yetkazmasligi uchun, ularning
harakatini taqiqlaydi.
«CHeklangan uzunlik» 3.15»
Kup burilishli uzun tor kuchalarda uzun yuk avtomobillari tikilib
qolmasligi, xarakat ishtirokchilariga xalakit bermasligi uchun, kuchaning
393
bunday qismi oldida ushbu belgi urnatiladi, u uzun yuk avtomobillar
xarakatini takiklaydi.
«Eng kam oralik»
«3.16»
Ushbu
belgi
muzliklar, sirpanchik yo‘llar,
tog‘li yo‘llar, kutarish k;obiliyati cheklangan
uzun kupriklar oldiga urnatilib, eng kam
oralik masofani chegaralaydi.
«Bojxona» «3.17.1»
Ushbu belgi davlat tili va ingliz tilida yozilib,
bojxonada
kerakli
hujjatlarni rasmiylashtirish
uchun tuxtab utishni talab kiladi.
«Xavf-xatar» «3.17.2»
Ko‘p talofotli yo‘l
fojiasi yoki falokat yuz
berganda (kor kuchishi, tog‘
kuchishi, yo‘lni suv bosishi,
kuprikni suv olib ketishi kabi) shu yo‘l qismlarida urnatilib, falokatni
bartaraf etuvchi xizmatchilarning avtomobillaridan
tashkari boshka barcha avtomobillar xarakatini takiklaydi.
O‘nga burulish taqiqlanadi» «3.18.1»
«CHapga burilish taqiqlanadi» «3.18.2»
Bu belgilar yo‘l kesishmasi oldida o‘rnatilib,aynan shu
kesishmaga ta’sir etadi, belgilangan yo‘nalishli transport
vositalariga buning dahli yo‘q. «CHapga burilish
taqiqlanadi» belgisi o‘rnatilgan joydan orqaga qayrilish
mumkin.
«Qayrilish taqiqlanadi»
«3.19»
Bu belgi umumfoydalanish
transportidan
tashqari
barcha
transport
vositalarining
orqaga
qayrilishini taqiqlaydi. Belgi o‘rnatilgan
joydan chapga burilish mumkin.
394
«Quvib o‘tish taqiqlanadi»
«3.20»
Burilish yoki dunglik tufayli
ko‘rinishi cheklangan serqatnov
yo‘llarda, tor ko‘chalarda harakat
xavfsizligini ta’minlash uchun ushbu belgi
o‘rnatilib, barcha turdagi transport vositalariga
quvib o‘tishni taqiqlaydi. Bu belgi soatita 40 km.
dan kam teelikda, yakka tartibda kelayotgan transport vositalarini quvib
o‘tishga ruxsat etadi. «3.20» belgisi yakinlashayotgan birinchi
kesishmagacha (chorraxaga) yoki «Quvib o‘tish taqiqlangan hududning
oxiri» belgisi o‘rnatilgan joygacha ta’sir etadi.
«Yuk avtomobillarida quvib
o‘tish taqiqlangan» «3.22»
Bu belgi to‘la vazni 3,5
tonnadan yuqori bo‘lgan yuk
avtomobillari va soatiga 40 km. dan kam tezlikda,
yakka tartibda kelayotgan transport vositalaridan
boshqa transport vositalarini quvib o‘tishni
taqiqlaydi. Bu belgi yaqinlashayotgan birinchi
kesishmagacha yoki "Yuk avtomobillarida quvib o‘tish taqiqlangan
xududning oxiri" belgisi o‘rnatilgan joygacha ta’sir etadi.
«Yuqori tezlik chegaralangan» «3.24»
Yo‘lning xavfli qismlarida harakat xavfsizligini
ta’minlash uchun ushbu belgi
o‘rnatilib,
barcha
turdagi
transport vositalarining yuqori tezligini
cheklaydi. Bu belgi yaqinlashayotgan birinchi
kesishmagacha yoki "Yuqori
tezlik cheklangan xududning
oxiri"
belgisi
o‘rnatilgan
joygacha ta’sir etadi. «Tovush
moslamalaridan
foydalanish
taqiqlangan» «3.26»
Dam olish uylari, kasalxonalar, sanatoriylar, bolalar dam olish
lagerlari oldida ortiqcha shovqin solinmasligi uchun ushbu belgi
o‘rnatilib, barcha turdagi transport vositalarining tovush moslamalaridan
foydalanishini taqiqlaydi. Yo‘l transport hodisalarining oldini olish
395
maqsadida istisno tarzida tovush moslamasidan foydalanish (tovush
signali berish) mumkin.
«To‘xtash taqiqlangan»
«3.27»
Serqatnov yo‘lning tor
qismlarida
transport
vositalarining
uzluksiz
harakatini yuqori darajada ta’minlash uchun
ushbu
belgi
o‘rnatilib,
belgilangan
yo‘nalishli transport vositasidan boshka
barcha transport vositalarining
to‘xtashini taqiqlaydi.
«To‘xtab turish taqiqlangan» «3.28»
Yo‘lning yetarli darajada
keng bulmagan qismlariga
ushbu belgi urnatilib, barcha transport
vositalarining 10 minutdan
ortiq turishlarini takiklaydi
(taksometri ishlab turgan taksi
avtomobili,
nogiron
xaydovchilarga
tegishli
avtomobil va motokolyaska,
yuk ortilayotgan yoki tushirilayotgan avtomobillar bundan
mustasno). «Oyning tok kunlarida tuxtab turish taqiqlanadi»
«3.29»
«Oyning juft kunlari tuxtab turish taqiqlanadi» «3.30»
Yo‘llarning o‘ng va chap chekkalarini navbatma-navbat
mexanizmlarda supirib tozalab olish va shu kabi ishlarni amalga oshirish
maksadida ushbu belgilardan foydalaniladi. Bu belgilar talabi "3.28" belgi
talabi bilan bir xil.
396
«Barcha cheklovlarning oxiri»
«3.31»
Bu belgi barcha cheklovlarning oxiri deb nomlansada,
amalda 3.16, 3.20, 3.22, 3.24, 3.26, 3.27, 3.28, 3.29, 3.30
belgilarning ta’sir qismini kesishmadan avvalroq tugatish
uchun ishlatiladi.
Savollar:
1.
Taqiqlovchi belgilarning vazifasi nimalardan iborat?
2.
«Barcha cheklovlarning oxiri »belgisi qaysi belgilarga taluqli?
3.
CHapga qayrilish taqiqlangan joyda qayrilish mumkunmi?
4.
Qayrilish taqiqlangan joyda chapga burulish mumkunmi?
5.
Qaysi belgi shatakka olishni taqiqlaydi?
6.
Bojxona belgisi nimani taqiqlaydi?
7.
To‘xtash va to‘xtab turish belgilari yo‘lning qaysi qismida
amal qiladi?
397
№15 MAVZU: BUYURUVCHI BELGILAR
Reja:
1.
Belgilarning vazifalari.
2.
O‘rnatilish shartlari.
Tayanch
iboralar:
Ta’sir
oralig‘i,
haydovchilarning harakatlari, to‘siqlardan aylanib
o‘tish. Buyuruvchi belgilar asosan havorang,
belgisi oq, ko‘rinishi doira shaklida bo‘lib,
transport vositalarini muayyan tartib bo‘yicha
harakatlanishini talab etadi.
Buyuruvchi belgilar yo‘lning muayyan tartib
bo‘yicha harakatlanish lozim bo‘lgan qismlari
oldida o‘rnatiladi. Bu belgilarning ta’siri qatnov
qismlarning qaysi kesishmasi oldida o‘rnatilsa, shu
kesishmaga tatbiq etiladi.
4.1.1. belgisi yo‘l boshlanishiga o‘rnatilsa,
ta’siri shu yo‘l davomidagi birinchi kesishmagacha
amal qiladi. Belgi 4.1.1. yo‘l bo‘ylab o‘ng tomonda
joylashgan hovlilarga burilishni taqiqlamaydi.
4.1.1. — 4.1.6. belgilarining belgilangan yo‘nalishli transport
vositalariga dahli yo‘q.
Yo‘ldagi xavfsizlik maydonchalarining ajratish bo‘laklarini,
ustunlarni, taomirlash ishlari bo‘layotgan qismlarni chetlab o‘tish uchun
ushbu belgilar o‘rnatilib, qaysi tarafdan chetlab o‘tish zarurligi ko‘rsatiladi
398
"Aylanma harakatlanish" "4.3."
Bu belgi maydonlar oldida o‘rnatilib, maydon o‘rtasida
do‘nglik bo‘lmasdan tekis bo‘lsa ham, to‘g‘ri kesib o‘tmasdan,
soat strelkasiga teskari aylanib o‘tish kerakligini ko‘rsatadi.
"Engil avtomobillar harakatlanadi" "4.4"
Bu belgida yengil avtomobil ifodalangan
bo‘lsa
ham,
belgi
yengil
avtomobillardan tashqari barcha
turdagi avtobuslar, mototsikllar va
to‘la vazni 3,5 tonnadan kam
bo‘lgan
yuk
avtomobillarining
harakatlanishiga ruxsat etib, to‘la vazni 3,5
tonnadan yuqori bo‘lgan yuk avtomobillari va
traktor harakatlanishini taqiqlaydi (belgi ta’siri
oralig‘ida yashovchi barcha turdagi transport
egalari va ishlovchilar bundan mustasno).
"Velosiped yo‘lkasi" "4.5"
Bu belgi velosiped va mopedlar
harakatlanishidan tashqari trotuar bo‘lmagan taqdirda bu
yo‘lakdan xalaqit bermaslik sharti bilan piyodalarning
yurishiga ham ruxsat etadi.
"Piyodalar yo‘lkasi" "4.6"
Bu belgi faqat piyodalarning
yurishiga ruxsat etadi. Baozan bu
belgi ("3.10" belgi bilan birga) metro
stantsiyalari oralig‘ida piyodalarning
bir taraflama harakatini joriy etish uchun ham
ishlatiladi.
"Eng kam tezlik" "4.7"
399
Belgi ko‘rsatilganga teng yoki undan yuqori
tezlikda harakatlanishni talab etadi. Ko‘p bo‘lakli
yo‘llarning chap bo‘lagida transport tezligini
oshirish maqsadida ushbu belgidan
foydalanish mumkin, lekin yuqori tezlik
chegarasi yo‘l harakati qoidasi bo‘yicha
qoladi.
"Eng kam tezlik belgilangan
yo‘lning oxiri" "4.8"
"4.7". belgisining ta’sir qismini qisqartirish uchun ishlatiladi.
Savollar:
1.
Buyurish belgilarining vazifalari nimadan iborat va ular
yo‘lning qaysi joylariga o‘rnatiladi.
2.
Buyuruvchi belgilarning belgilangan yo‘nalishli transport
vositalariga taaluqli va taaluqli emasligini aniqlang.
3.
«Engil avtomobil harakatlanadi» belgisi o‘rnatilgan joyda
qanday transport vositalari harakatlanishlari mumkun?
4.
Velosipedlar yo‘lkasida piyodalar harakatlanishi mumkunmi?
Piyodalar yo‘lkasidan velosipedlarchi?
5.
«Harakatlanish to‘g‘riga» belgisi o‘ngga hovliga kirishga
ruxsat beradimi?
400
№16 MAVZU: AXBOROT-ISHORA BELGILARI
Reja:
1. Axborot-ishora belgilarining vazifalari.
2. O‘rnatilish tartibi va shartlari.
Tayanch iboralar: Avtomobil yo‘llari, aholi yashash punktlari,
manzilgacha bo‘lgan masofalar, piyodalar
o‘tish joylari.
Axborot-ishora
belgilari
harakatlanishga muayyan tartib
kiritadi yoki uni bekor qilali,
shuningdek aholi yashaydigan
joylar va manzillarning joylashuvi
haqida axborot beradi.
"Avtomagistral" «5.1»
Maxsus tartib o‘rnatilgan va transport vositalarining tez
harakatlanishini ta’minlaydigan -
Avtomagistral
boshlanishiga
ushbu belgi o‘rnatiladi.
"Avtomagistral oxiri" "5.2"
Ushbu belgi o‘rnatilgan
joydan boshlab mahsus tartib
talablari
bekor
kilinadi
va
"Avtomobillar
uchun
mo‘ljallangan yo‘l" tartibi kuchga kiradi.
"Avtomobillar uchun mo‘ljallangan yo‘l" "5.3"
401
Ushbu belgi barcha turdagi avtomobillar, avtobus va
mototsikllarning harakatlanishiga ruxsat etib, ot-arava, velosiped va
boshqa transportlar harakatini taqiqlaydi.
"Avtomobillar uchun mo‘ljallangan yo‘lning oxiri" "5.4"
Ushbu belgi o‘rnatilgan joydan boshlab barcha turdagi transport
vositalarining harakatlanishiga ruxsat etiladi.
"Bir
tomonlama
harakatlanish" "5.5"
Tor ko‘cha va yo‘llarda
harakat xavfsizligini ta’minlash maqsadida
transport vositalarining harakatini yo‘lning
qatnov qismi bo‘yicha bir tomonlama joriy
etish
uchun
ushbu
yo‘l
belgisidan
foydalaniladi. Bu belgi yo‘l boshida o‘rnatilib,
harakat davomida orqga qayrilishni taqiqlaydi.
Aholi yashaydigan joylarda bir tomonlama
harakatlanish joriy etilgan yo‘llarning chap tarafida to‘xtash va to‘xtab
turishga ruhsat etiladi. Bir taraflama harakatlanish joriy etilgan yo‘llarda
hovli va yo‘lga tutash boshqa hududlarga burilish taqiqlanmaydi.
"Bir tomonlama harakatlanish yo‘lining oxiri" "5.6"
Ushbu belgi transport vositalari bir tomonlama harakatlanadigan
yo‘lningtugaganligini bildiradi.
"Bir
tomonlama
harakatlanish
yo‘liga
chiqish"
«5.7.1» «5.7.2»
ushbu
belgi
chorraha
oldida
o‘rnatilib, haydovchiga
kesishadigan yo‘lda belgi yo‘nalishi bo‘yicha bir
tomonlama harakatlanish joriy etilganini
ko‘rsatadi.
"Bulaklar buyicha harakatlanish yunalishi" "5.8.1"
Ushbu belgi chorrahga yaqin (chorraxala) ko‘p bo‘lakli keng
yo‘llarda harakatlanish tartibini belgilaydi. haydovchilarga tushunish oson
bo‘lishi uchun bir belgida uchtagacha bulakdagi
harakatlanishni ifodalash mumkin. Bo‘laklar soni
402
uchtadan ortiq bo‘lsa, yana belgi kiritish lozim. SHuni tapkidlash kerakki,
chapga burilishga ruxsat etilgan joydan orkaga kayrilish mumkin.
"Bo‘lak bo‘yicha harakatlanish yo‘nalishi" «5.8.2»
Ushbu belgi avvalgi "5.8.1" belgisining bir turi
bo‘lib, har bir bulakdagi harakatlanish tartibi alohida
belgi bilan ko‘rsatiladi.
"Bulakning
boshlanishi' "5.8.3"
Yo‘lning balandlikka
ko‘tariladigan
qismlarida
og‘ir
yuk
avtomobillari va sekin yurar transportlar
boshqa transport vositalariga halaqit
bermasligi uchun, ularga qo‘shimcha bo‘lak
ajratilib, bo‘lak boshlanish joyiga ushbu belgi o‘rnatnladi, bo‘lak ohiriga
esa "5.8.5" "Bo‘lak ohiri" belgisi o‘rnatiladi.
"Bo‘laknyang boshlanishi"
"5.8.4"
Uch bo‘lakli yo‘llarda o‘rta
bo‘lakdan foydalanishga ruhsat
etiladigan qism oldida ushbu belgi o‘rnatilib, bu
bo‘lak sekin yurar transport vositalaridan o‘zib
ketishga imkon beradi.
"Bo‘lak
ohiri"
«5.8.5» «5.8.6»
Uch
bo‘lakli
yo‘lning
foydalanishga
ruhsat etilgan o‘rta bo‘lak qismi tugashi oldiga
ushbu belgi o‘rnatiladi.
"Bo‘laklar
bo‘yicha
harakatlanish yo‘nalishi' "5.8.7"
"5.8.8"
Ushbu belgilar chorraha oldida
o‘rnatilib, transport vositalarining ro‘para qatnovlariga mo‘ljallangan uch
bo‘lakli yo‘llarda harakatlanish tartibini belgilaydi. Bu
belgilar bo‘lmasa, haydovchi o‘rta bo‘lakni ikkala tarafdan
quvib o‘tishga mo‘ljallangan deb o‘ylashi mumkin. Baozi
hollarda transport oqimining tezligini oshirish uchun yuk
403
avtomobillarining o‘rta bo‘lak bo‘yicha harakatlanishi taqiqlanadi. Yuk
avtomo6illari chekka (o‘ng) bulakdan harakatlanadi.
"Belgilangan yo‘nalishli transport vositalari uchun mo‘ljallangan
bo‘lak" "5.9"
Ushbu
belgi
transport
vositalarining
oqimi
bo‘yicha
yo‘nalgan, belgilangan yo‘nalishli
transport
vositalari
uchun
mo‘ljallangan bo‘lakni belgilashda
ishlatiladi. Ushbu bo‘lak boshqalaridan sidirg‘a
chiziq bilan ajratilgan bo‘lsa, u holda bu bo‘lakka boshqa transport
vositalarining kirishi taqiqlanadi.
Agar uzuq chiziqchalar bilan
chegaralangan bo‘lsa, u holda
yo‘lovchi tushirish yoki olish, o‘ngta
burilish uchun bo‘lakka kirish mumkin.
"Belgilangan yunalishli transport vositalari
uchun bo‘lagi bor yo‘l" "5.10.1''
Ushbu belgi bir tomonlama
harakatlanish yo‘lining chetki chap
bulagi umum foydalaniladigan
transport vositalariga ajratilgani
haqida axborot beradi. Bo‘lak boshqalaridan
(uzuq bulmagan) sidirg‘a chiziq bilan ajratilib,
unga boshqa transport vositalarining kirishi
taqiqlanadi.
«Belgilangan yunalishli transport vositalari»
bo‘lagi bor yo‘lga chiqish" 5.10.2" "5.10.3"
Ushbu belgilar kesishadigan yo‘lda bir tomonlama harakatlanish
joriy qilingan bo‘lib, yo‘lning bir bo‘lagi belgilangan yo‘nalishli transport
vositalariga ajratilgan va uning boshqa transport vositalarining
harakatlanishiga qarama-qarshi yo‘nalishda ekanligidan axborot beradi.
"Belgilangan yunalishli transport vositalari uchun
bo‘lagi bor yo‘lning oxiri" "5.10.4"
Ushbu belgi o‘rnatilgan joydan boshlab barcha
transport vositalari yo‘l qatnov qismining barcha kengligi
bo‘yicha harakatlanishi, to‘xtashi va to‘xtab turishi mumkin.
404
"Qayrilish joyi" 5.11.1"
"Qayrilish oralig‘i" "5.11.2"
Ushbu belgilar kayrilish joyi va
uning oralig‘ini belgilab, transport
vositalarining
chapga
burilishini
taqiqlaydi.
"Avtobus va trolleybus to‘xtash
joyi" «5.12»
"Tramvay to‘xtash joyi'' "5.13"
"Taksi tuxtab turish joyi" "5.14"
Ushbu belgilar o‘ziga hos transport vositalarining to‘xtash va
to‘xtab turish joylarini ko‘rsatib, belgi o‘rnatilgan joydan 15 metrgacha
masofada boshqa transport vositalarining to‘xtashi va to‘xtab turishini
taqiqlaydi.
"Piyodalar utish joyi" «5.16.1» «5.16.2»
Ushbu belgilar piyodalar o‘tish joyini
belgilab, "Zebra" shaklidagi yotiq chiziq bilan
yoki ularsiz ishlatilishi mumkin. "5.16.1" belgisi
yo‘lning o‘ng tarafiga o‘rnatilib, piyodalar o‘tish joyining old chegarasini
bildiradi, "5.16.2" yo‘l belgisi avvalgi belgining aks ta’sirini ko‘rsatadi va
405
yo‘lning chap tarafiga o‘rnatilib, piyodalar o‘tish joyining tugash
chegarasini kursatadi.
"Piyodalarning yer ostidan o‘tish joyi"
«5.17.1» «5.17.2»
"Piyodalarning yer ustidan o‘tish joyi"
«5.17.3» «5.17.4»
Ushbu belgilar yer ustidan (ko‘pincha
temir yo‘l tashlama ko‘prigi ustidan) va yer
ostidan (serqatnov ko‘chalarning ostidan)
o‘tish joylarini ko‘rsatadi.
"Tavsiya etilgan tezlik'' «5.18»
Ushbu belgi yo‘lning shart-sharlitlari,
yoki meteorologiya (ob-havo) sharoitlariga
qarab shu qism uchun maolum
tezlikni (belgida ko‘rsatilgan)
tavsiya qiladi. Belgi birinchi
chorrahagacha
ta’sir
kiladi. Agar bu belgi
ogohlantiruvchi belgi
bilan birga qo‘llansa,
uning ta’sir oraligi havfli qismning uzunligi
bilan aniqlanadi.
"Oxiri berk yo‘l" «5.19.1» «5.19.2» «5.19.3»
Ushbu belgi yo‘lning davomi yo‘q ohiri berk
ekanligini
ko‘rsatib,
harakatlanishni
taqiqlamaydi
(ko‘chaga
kirishni
taqiqlamaydi).
"Yo‘nalishning
dastlabki
ko‘rsatkichi" "5.20.1"
Belgida ko‘rsatilgan aholi
yashaydigan
joy
yoki
manzilga
avtomagistral
orqali boriladigan bo‘lsa - asosi yashil, oddiy yo‘llarda -
asosi havo rang, shahar yo‘llarida - asosi oq belgilar bilan
harakat yo‘nalishi ko‘rsatilgan bo‘ladi.
406
Belgida, belgi o‘rnatilgan joydan chorrahagacha
bo‘lgan masofa yoki yo‘nalishlar bo‘yicha, 3.12-3.15
taqiqlovchi belgilardan biri o‘rnatilgan qismni aylanib
o‘tish kerakligi ko‘rsatiladi. Belgi shahar yo‘llarida 50-
100 metr, shahardan tashqarida 150-300 metr masofada,
avtomagistrallarda 300 metr va undan ortiq masofalarda o‘rnatiladi.
"Yo‘nalishlarning dastlabki ko‘rsatkichi" "5.20.2"
Bu belgining avvalgi belgidan farqi aholi yashaydigan joy va
boshqa manzillarga borish yo‘nalishi ko‘rsatilganidadir. Avtomagistral
yo‘nalishi yashil asosli belgi bilan, oddiy yo‘llarning yo‘nalishi esa asosi
havo rang belgi bilan ko‘rsatilgan.
Savollar?
1. Qaysi belgi orqamacha harakatlanishni taqiqlaydi?
2. "Avtamobillar uchun mo‘ljallangan yo‘l"da qanday transport
vositalarining harakatlanishi taqiqlanadi va qaysilarga ruxsat etiladi?
3. "Bir tomonlama harakatlanish joriy yo‘li"da qaysi tomonga
harakatlanish taqiqlangan; -o‘ngga?, chopga?, orqaga?, tug‘riga?
4. Bir tomonlama harakatlanish joriy etilgan yo‘lga, ko‘ndalang
yo‘ldan chiqib orqaga qayralish mumkinmi?
407
№17 MAVZU: AXBOROT-KO‘RSATISH BELGILARI
Reja:
1. Belgilarning vazifalari.
2. O‘rnatilish tartibi va shartlari.
"Harakatlanish tasviri" «5.20.3»
CHorraha oldida o‘rnatilgan
ushbu belgi biron yo‘nalish bo‘yicha
harakatlanish taqiqlangan murakkab
chorrahalarda harakatlanish tartibini ko‘rsatadi.
"Yo‘nalish
kursatkichi"
"5.21.1"
Manzil tomon burilish
joyida ushbu belgi o‘rnatilib,
qancha
kilometr
masofa
qolganini ko‘rsatadi.
"Yo‘nalishlar ko‘rsatkichi" "5.21.2"
Ushbu belgi avvalgi belgining bir turi
bo‘lib, bir necha manzil tomon harakatlanish
yo‘nalishlarini ko‘rsatadi.
"Aholi yashaydigan joyning boshlanishi"
"5.22"
Asosi oq rangda, aholi yashash joyi qora
rangda yozilgan bunday belgilar yuqori tezlikni
soatiga 70 km bilan chegaralab, tovush
signallaridan foydalanishni taqiqlamaydi.
"Aholi
yashaydigan
joyning ohiri" "5.23"
Ushbu belgi o‘rnatilgan joydan boshlab,
avvalgi belgi "5.22" kiritgan chsgaralar bekor
kilinadi.
408
"Axoli yashaydigan joyning boshlanishi"
"5.24"
Asosi xavo rang, yozuvi ok. rangda
yozilgan bunday belgilar xarakat tezligi va
tovush
signallaridan
foydalanishni
cheklamasdan, fakat belgida yozilgan
geografik joy nomini bildiradi. Ushbu belgi
urnatilgan joyda axoli yashaydigan joydagi
yo‘llarda joriy etilgan tartib talab etilmaydi.
"Axoli yashaydigan joyning oxiri" "5.25"
Ushbu belgi avvalgi belgi ko‘rsatgan
geografik joyning oxirini bildiradi.
"Manzil nomi" "5.26"
Aholi yashaydigan joylardagi ko‘chalar
nomi, aholi yashamaydigan joylarda esa daryo,
ko‘l va boshka xushmanzara joylarning nomi
ushbu belgi bilan kursatiladi.
"Masofalar kursatkichi" "5.27"
Ushbu belgi shaharlardan chikib ketish
joylariga urnatilib, yo‘nalish bo‘yicha joylashgan
aholi yashaydigan manzilgacha bo‘lgan
masofani bildiradi. harakatdagi haydovchi o‘qib
ulgurishi uchun bitta belgida uchtagacha
manzil nomi yozilishi mumkin.
"Kilometr belgisi" "5.28"
Ushbu belgi yo‘l boshlanganidan boshlab har kilometr oxiriga
o‘rnatiladi. "Yo‘l rakami" «5.29.1» «5.29.2»
Ushbu belgilar yo‘l raqami va yo‘nalishni ko‘rsatib, haydovchiga
avtomobil yo‘llari atlasi bo‘yicha undan foydalanishini osonlashtiradi.
"Yuk avtomobillari uchun harakatlanish yo‘nalishi"
"5.30.1" "5.30.2" ''5.30.3"
Ushbu belgilar chorraha oldida o‘rnatilib, yuk mashinalari
haydovchilariga eng qulay yo‘lni ko‘rsatib, shu yo‘l bo‘yicha
harakatlanishni tavsiya etadi. Boshqa yo‘llarga burilish taqiqlanmaydi,
lekin tez orada yuk avtomobillari harakatlanishini taqiqlaydigan belgiga
olib keladi.
409
"Aylanib utish tasviri" "5.31"
Asosi sariq, rangda bo‘lgan
ushbu belgi vaqtinchalik yopib
qo‘yilgan yo‘l qismini chetlab
o‘tish chizmasini ko‘rsatadi. Belgi
aholi yashaydigan joyda 50-100 m. aholi
yashamaydigan joylarda 150-300 m. masofada,
baozi hollarda aylanib o‘tiladigan yo‘lning oldida
o‘rnatiladi.
"CHetlab utish yunalishi"
«5.32.2» «5.32.3» «5.32.1»
Asosi sariq rangda bo‘lgan ushbu belgi
vaktinchalik yopib qo‘yilgan yo‘l qismini chetlab
o‘tish yo‘nalishini ko‘rsatadi. Bu belgi avvalgi
belgiga o‘xshab aholi yashaydigan joyda 50-100
m, aholi yashamaydigan joyda 150-300 m.
masofada, baozi hollarda aylanib o‘tiladigan
yo‘lning oldida o‘rnatiladi.
"To‘xtash" "5.33"
Ushbu belgi svetoforga 5-20 m.
yetmasdan, baozi hollarda svetofor ostida
o‘rnatilib, svetoforning fakatgina taqiqlovchi
ishorasida, transport vositalarining to‘xtash
joyini ko‘rsatadi.
"Boshqa qatnov qismiga qayta tizilishning
boshlang‘ich ko‘rsatkichi" "5.34.1 "5.34.2"
Ushbu belgi ajratuvchi bo‘lakli yo‘llarda,
turli tadbirlar (xalq, sayli, miting, sport
yig‘ilishlari) sababli vaqtinchalik yopib qo‘yilgan
yo‘l qismini aylanib o‘tish yo‘nalishini yoki boshqa qatnov qismiga o‘tish
yo‘nalishini ko‘rsatadi.
"Reversiv harakatlanish" "5.35"
Ushbu belgi yo‘lning boshida o‘rnatilib, bir yoki bir
necha bo‘laklarda harakatlanish yo‘nalishining qarama-
qarshi tomonga o‘zgarishi mumkinligi haqida axborot
beradi.
410
"Reversiv harakatlanishning oxiri" «5.36»
"5.36" belgisi yo‘lning oxiriga o‘rnatilib, reversiv
harakatlanishning oxirini ko‘rsatadi.
"Reversiv harakatlanish yo‘liga chiqish" "5.37"
Ushbu belgi chorraha oldida o‘rnatilib, kesishadigan
yo‘lning bir yoki bir necha bo‘laklarida harakatlanish
yo‘nalishi qarama-qarshi tomonga o‘zgarishi mumkinligi
haqila axborot beradi.
«Turar joy dahasi» «5.38»
Turar joy dahalarida piyodalar trotuardan tashqari
qatnov qismida harakatlanishi mumkin. Bunda piyodalar
imtiyozga ega buladi. Haydovchiga yurgazgichni ishlab
turgan holda tuxtab turishi, mexanik transport vositasini
boshqarishni o‘rgatishi va to‘la vazni 3.5 t. dan ortiq bo‘lgan
avtomobillarini (maxsus maydon bo‘lmasa) to‘xtab turishi
taqiqlanadi.
«Turar joy daxasining oxiri» «5.39»
«Falokatli holatlar uchun kirish yo‘li» «5.40» Tog‘li
yo‘llarda, davonla, tik nishabdan tushib kelayotgan transport
vositalarining to‘xtatish tizimi ishlamay qolsa, to‘xtatish
uchun ajratilgan yo‘liga kirishini ko‘rsatadi. Yo‘l harakati
qoidalaridagi 20.2 bandda ko‘rsatilgan hollarda foydalaniladigan yo‘l.
Savollar
1. Qaysi belgi orqamacha harakatlanishni taqiqlaydi?
2. "Avtamobillar uchun mo‘ljallangan yo‘l"da qanday transport
vositalarining harakatlanishi taqiqlanadi va qaysilarga ruxsat etiladi?
3. "Bir tomonlama harakatlanish joriy yo‘li"da qaysi tomonga
harakatlanish taqiqlangan; -o‘ngga?, chopga?, orqaga?, tug‘riga?
4. Bir tomonlama harakatlanish joriy etilgan yo‘lga, ko‘ndalang
yo‘ldan chiqib orqaga qayralish mumkinmi?
5. "Bo‘laklar bo‘yicha harakatlanish" belgilari yo‘lning qaysi joylarida
o‘rntiladi?
6. "Belgilangan yo‘nalishli transport vositalari uchun ajratilgan
bo‘lak" da boshqa transport vositalari harakatlanishn mumkinmi?
Yo‘lovchi tushirish yoki olish uchun ushbu bo‘lakka kirish mumkinmi?
7. Qayrilish joyida chapga burilish mumkinmi?
8. Asosi oq rangda bo‘lgan "Aholi yashaydigan joyning boshlanishi"
belgisi harakatlanishga qanday chegaralar kiritadi?
411
№18 MAVZU: SERVIS BELGILARI
Reja:
1. Servis belgilarining vazifalari.
2. O‘rnatilish joylari va tartibi.
Tayanch iboralar: Birinchi tibbiy yordam berish joylari,
avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatish joylari,
avtomobil yo‘llaridagi qulayliklar.
Servis
belgilari
transport
vositalari,
yo‘lovchilar
va
haydovchilarga
yo‘l
yoqasida
joylashgan xizmat ko‘rsatish joylari
haqida maolumot beradi.
"Tibbiy yordam kursatish joyi"
«6.1»
"SHifoxona" «6.2»
«Yonilga shaxobchasi» «6.3»
"Texnik xizmat ko‘rsatish joyi"
«6.4»
"Transport vositalarini yuvish
joyi"
«6.5»
"Oshxona" «6.7»
412
"Ichimlik suvi" «6.8»
"Mexmonxona" «6.9»
"Kemping" «6.10»
"Dam olish joyi" «6.11»
"DAN maskani" «6.12»
Ushbu belgilar xizmat ko‘rsatish
joylari oldida yoki ular tomonga boradigan
yo‘l boshida o‘rnatiladi. Ikkinchi holatda
belgi o‘rnatilgan joydan xizmat ko‘rsatish joyigacha bo‘lgan masofa belgi
ostida ko‘rsatiladi.
413
№19 MAVZU: QO‘SHIMCHA AXBOROT BELGILARI
O‘QUV SAVOLLAR
1. Qo‘shimcha axborot belgilarining turlari.
2. Qo‘shimcha axborot belgilarining qo‘llanilishi.
TAYANCH IBORALAR
Manzilgacha bo‘lgan masofa, ta’sir oralig‘i,
Qo‘shimcha axborot belgilarining asosi oq rangda bo‘lib, doimo
boshqa belgilar bilan birga qo‘llanadi va ularning ta’sirini
muayyanlashtiradi yoki cheklaydi.
"Manzilgacha bo‘lgan masofa".
"7.1.1"
Ushbu belgi:
- ogoxlantiruvchi belgilar bilan qo‘llansa - xavfli joygacha bo‘lgan
masofani;
- imtiyoz belgilari bilan qo‘llansa - belgining ta’siri qancha masofadan
keyin (imtiyoz yoki yo‘l berish) boshlanishini;
- taqiqlovchi belgilar bilan qo‘llansa qancha masofadan keyin yo‘lning
harakatlanishi taqiqlangan qismi boshlanishini;
- axborot-ishora belgilari bilan qo‘llansa - chorrahadan manzilgacha
bo‘lgan masofani ko‘rsatadi.
"Manzilgacha bo‘lgan masofa".
“7.1.2
CHorraha yoki kesishma oldida "2.5" "To‘xtamasdan o‘tish taqiqlanadi"
belgisi o‘rnatilgan bo‘lsa, "2.4" "Yo‘l bering" belgisi o‘rnatilgan joydan
chorraha yoki kesishmagacha bo‘lgan masofani ko‘rsatadi.
"Manzilgacha bo‘lgan masofa". «7.1.3» «7.1.4»
Ushbu belgilar chorrahadan, kesishmadan manzilgacha bo‘lgan
masofani ko‘rsatadi.
"Ta’sir oralig‘i".
“7.2.1”
Ushbu belgi:
- ogohlantiruvchi belgilar bilan qo‘llansa — yo‘lning havfli qismi
qanchagacha davom etishini;
- taqiqlovchi belgilar bilan qo‘llansa — ularning ta’sir oralig‘ini;
- axborot-ishora belgilari bilan qo‘llansa, "5.15 ","5.18" - ularning ta’sir
oralig‘ini ko‘rsatadi.
"Ta’sir oralig‘i", "7.2.2" "7.2.3''
"7.2.2" belgisi 3.27 — 3.30 belgilar bilan qo‘llanib, ularning ta’siri
saqlangan oraligni ko‘rsatadi.
414
"7.2.3" belgisi 3.27 — 3.30 belgilar bilan qo‘llansa — ular ta’sir
oralig‘ining oxirini ko‘rsatadi. "7.2.4" belgisi 3.27 - 3.30 belgilar bilan qo‘llansa
- haydovchiga ushbu belgilar ta’sirida ekanligi haqida mahlumot beradi.
Ta’sir oralig‘i".
7.2.5
"7.2.6"
"7.2.5" va "7.2.6" belgilari 3.27 — 3.30 belgilari bilan qo‘llanib,
ushbu belgilarning ta’sir oralig‘i va yo‘nalishlarini ko‘rsatadi.
"7.3.3"
"Ta’sir yo‘nalishlari" "7.3.1" "7.3.2"
Ushbu belgilar chorraha oldida o‘rnatilgan taqiqlovchi, buyuruvchi va
axborot-ishora belgilari bilan qo‘llanib, ularning ta’sir yo‘nalishini ko‘rsatadi.
"Transport vositasining turi" "7.4.1"
Ushbu belgilar asosiy belgilar bilan birga qo‘llanib, asosiy belgining ta’siri
qaysi turdagi transportga taalluli ekanini tasvirdagi surat orqali ko‘rsatadi.
Yengil avtomobil surati tasvirlangan "7.4.3" belgi to‘la vazni 3,5 tonnagacha
bo‘lgan yuk avtomobillariga ham taalluqli, yuk avtomobili surati tasvirlangan
"7.4.1" belgi, to‘la vazni 3,5 tonnadan yuqori bo‘lgan avtomobillarga tegishli.
"SHanba, yakshanba va bayram kunlari", "Ish kunlari", "Hafta kunlari"
Asosiy belgilar ostiga o‘rnatilgan ushbu belgilar, asosiy belgini
xaftaning qaysi kuniga tegishli ekanligini ko‘rsatadi.
"Amal qilish vaqti"
"7.5.4"
Asosiy belgi bilan qo‘llangan ushbu belgi, asosiy belgini kunning qaysi
vaqtida amal qilishini ko‘rsatadi.
"Amal qilish vaqti" "7.5.5" Asosiy belgilar bilan kursatilgan ushbu belgilar
asosiy belgi haftaning qaysi kuni va qaysi soatida amal qilishini ko‘rsatadi.
Mustaqil tayyorlanish uchun savollar
I. Yo‘l chiziqlarining vazifasi nimadan iborat?
2. Yo‘l chiziqlari qanaqa turlarga bulinadi?
3. Uzluksiz oq chiziqning vazifasi nimadan iborat?
4. Uzluksiz oq chiziqni kesib o‘tishga ruxsat etiladimi?
5. Avtomagistralda qanday yotiq chiziq qo‘llaniladi?
415
№20 MAVZU: QO‘SHIMCHA AXBOROT BELGILARI
O‘QUV SAVOLLAR
1. Qo‘shimcha axborot belgilarining turlari.
2. O‘rnatilish tartibi va shartlari.
TAYANCH IBORALAR
Manzilgacha bo‘lgan masofa, ta’sir oralig‘i,
Qo‘shimcha axborot belgilarining asosi oq rangda bo‘lib, doimo
boshqa belgilar bilan birga qo‘llanadi va ularning ta’sirini muayyanlashtiradi
yoki cheklaydi.
"Transport vositalarini to‘xtab turish joyiga qo‘yish usuli." "7.6.1-7.6.9"
Ushbu belgilar "To‘xtab turish joyi" belgisi bilan qo‘llanib, yengil
avtomobillar va mototsikllarning trotuar yoniga qo‘yish usulini ko‘rsatadi.
"To‘xtab turish joyi" belgisi bilan qo‘llangan "7.6.1" belgisi barcha turdagi
transport vositalarining to‘xtab turish usulini ko‘rsatadi.
"Dvigatelni ishlatmasdan to‘xtab turish joyi" "7.7" Kasalxonalar,
sanatoriylar, dam olish uylari, aholi zich yashaydigan joylarda va shunga
o‘xshash joylarda ekologiyani toza saqlash uchun "To‘xtab turish joyi" bilan
birga 7.7 belgisi qo‘llanib, to‘xtab turish
joyida faqat dvigateli ishlamayotgan transport vositalarining to‘xtab
turishiga ruhsat etilganini bildiradi.
"Pullik xizmat ko‘rsatish joyi"
"7.8"
"To‘xtab turish joyi" belgisi bilan qo‘llangan ushbu belgi to‘xtab
turish joyi pullik ekanini ko‘rsatadi.
"To‘xtab turish muddati cheklangan" "7.9"
Do‘kon, bozor va shunga o‘xshash joylarda haridorlarning to‘xtab turish
joyidan foydalanish samaradorligini oshirish uchun "To‘xtab turish joyi" bilan
birga qo‘llangan ushbu belgi to‘xtab turish muddatini
cheklaydi.
"Avtomobillarni ko‘rikdan o‘tkazish joyi" "7.10"
To‘xtab turish joyida ("5.15") yoki dam olish joyida ("6.11") avtomobillarga
mayda texnik xizmat ko‘rsatish uchun estakada yoki ko‘zdan
kechirish chuqurchasi bor ekanligini bildiradi.
"To‘la vazni cheklangan"
"7.11"
Ushbu belgi bahzi taqiqlovchi yoki buyuruvchi belgilar bilan qo‘llanib, to‘la
vazni qo‘shimcha belgida ko‘rsatilgan miqdordan ortiq bo‘lgan transport
vositalariga tegishli ekanligini ko‘rsatadi.
"Xavfli yo‘l yoqasi"
"7.12"
416
"Tahmirlash ishlari" belgisi bilan qo‘llangan ushbu belgi yo‘l yoqasida
tahmirlash ishlari olib borilayotganini, yo‘ldan tashqariga chiqish xavfli
ekanligini ko‘rsatadi.
"Asosiy yo‘lning yo‘nalishi" "7.13"
Ushbu belgi asosiy yo‘l o‘z yo‘nalishini o‘zgartirganida "Asosiy yo‘l
"Yo‘l bering", "To‘xtamasdan harakatlanish taqiqlanadi" belgilari bilan
qo‘llaniladi.
Harakatlanish bo‘lagi" "7.14"
Bu belgi asosiy belgilar yoki svetofor bilan qo‘llanib, ularning ta’siri
qo‘shimcha belgi ko‘rsatadigan bo‘lakka tegishli ekanligini bildiradi.
Ko‘zi ojiz piyodalar" "7.15"
Ushbu belgi "Piyodalar o‘tish joyi" "1.20","5.16.1", "5.16.2" belgilari va
svetofor bilan qo‘llanib, haydovchiga piyodalar o‘tish joyidan
ko‘proq ko‘zi ojizlar o‘tishi mumkinligini bildiradi.
"Nam qoplama"
"7.16"
Yuqori tezlikning cheklanishi, eng kam oraliqning cheklanishi sabablarini
mahlum qilish uchun asosiy belgilar bilan birga "7.16" qo‘shimcha belgisi
qo‘llaniladi.
"Nogironlar"
"7.17"
Asosiy belgilar bilan qo‘llangan ushbu belgi, asosiy belgi faqat
nogironlarga tegishli ekanini bildiradi. "To‘xtab turish joyi" belgisi "7.17"
belgi bilan qo‘llansa, to‘xtab turish joyi faqat nogironlarga tegishli avtomobil
yoki motokolyaskaga taalluqli bo‘ladi.
"Nogironlar mustasno" "7.18"
Taqiqlovchi belgilar bilan o‘rnatilgan ushbu belgi taqiqlovchi belgining
nogironlarga tegishli avtomobil yoki motokolyaskaga taalluqli emas ekanligini
bildiradi.
Mustaqil tayyorlanish uchun savollar
1.
Sariq rangdagn yotiq chiziqlarning vazifasi nimadan iborat va
yo‘lning
qaysi joylarida chiziladi?
2. Sariq rangdagi yotiq chiziqlarni kesib o‘tishga ruxsat beriladilsh?
3. Reversiv bo‘lakni ko‘rsatuvchi yotiq chiziqni kesib o‘tish mumkinmi?
4. Yonma-yon chizilgan uzluksiz va uzlukli (uzilgan-uzilgan)
chiziqlarnshg
vazifasi nimadan iborat va qaysi tarafidan kesib o‘tish mumkin?
5. Tik chiziqlarning vazifalari nimadan iborat?
417
№21 Mavzu: Transport vositalarini taniqlik belgilari.
Reja:
1. Transport vositalarini taniqlik belgilari.
2. Xavfli yuklarning taniqli belgilari.
"Avtopoezd" — yuk avtomobillari va g‘ildirakli traktor (1,4 tonna va undan
yuqori) larda tirkam bo‘lganda, shuningdek, tutashtirilgan avtobus va trolleybus
kabinalari tomining old qismi o‘rtasiga bir qator qilib 150 dan 300 mm oraliqda
ko‘ndalang joylashgan uchta zarg‘aldoq rangli chiroq yoki ichidan yoritiladigan,
tomonlarining har biri 250 millimetr bo‘lgan sariq rangli uchburchak shaklidagi
belgi;
"Turumlangan" (tishli, shipli) — turumlangan shinali mexanik transport
vositasining orqasiga tomonlari teng, ichiga qora rangda "T" harfi tushirilgan,
qizil hoshiyali oq rangdagi uchburchak shaklidagi belgi;
Uchburchakning tomonlari transport vositasining turiga qarab 200-300
millimetrgacha, hoshiyaning kengligi uchburchak tomonining 1/10 qismiga
teng bo‘lishi kerak.
"Bolalar guruhini tashish" — avtobus yoki mahsus jihozlangan yuk
avtomobillarida bolalar tashilganda, transport vositasining old va orqa
tomonlariga qizil hoshiyali, ichiga 1.21 yo‘l belgisidagi bolalar timsolining tasviri
tushirilgan, sariq rangdagi turtburchak ko‘rinishidagi belgi;
turtburchakning tomonlari 250-300 millimetrgacha, hoshiyaning kengligi
turtburchak tomonining 1/10 qismiga teng bo‘lishi kerak.
"Kar haydovchi" — kar-soqov yoki kar haydovchi boshqarayotgan
transport vositasining old va orqa tomonlariga ichiga diametri 40 millimetr
bo‘lgan uchta qora doira tushirilgan, diametri 160 millimetrni tashkil etgan sariq
rangli doira shaklidagi belgi;
"Boshqarishni o‘rgatish transport vositasi" — boshkarishni urgatishda
foydalanadigan transport vositalarining old va orqa tomoniga ichiga
korarangda "O"' xarfi tushirilgan, transport vositasining turiga karab tomonlari
200 millimetrdan 300 millimetrgacha bo‘lgan, qizil hoshiyali oq rangli
uchburchak shaklidagi belgi;
"Tezlik cheklangan" — juda og‘ir, havfli va katta o‘lchamli yuklarni
tashiyotgan, shuningdek, transport vositasining texnik tavsifnomasida
ko‘rsatilgan eng yuqori tezligi Qoidalarning 12.2, 12.3 va 12.4 bandlarida
belgilangan tezlikdan past bo‘lgan hollarda transport vositasi kuzovi orqa
devorining chap tomoniga 3.24 — "Yuqori tezlik cheklangan" yo‘l belgisining
kichraytirilgan rangli tasviri tushirilgan shaklidagi belgi;
418
Belgining diametri 160 millimetrdan kam bo‘lmasligi, hoshiyasining
kengligi belgi diametrining 1/10 qismiga teng bo‘lishi kerak.
"Havfli yuk"— havfli yukni tashiyotgan transport vositasining old va orqa
tomoniga o‘rnatilgan o‘lchami 690x300 millimetr, zarg‘aldoq rangli o‘ng qismi
400x300 millimetr bo‘lgan, chap qismi esa yukning xavfli xususiyatini bildirib
turgan belgilar tushirilgan qora hoshiyali (kengligi 15 millimetr) oq rangdagi
turtburchak shaklidagi belgi (4-ilova);
"Katta o‘lchamli yuk"— ichiga kengligi 50 millimetrli, diagonal bo‘yicha
galma-gal joylashgan qizil va oq ragli chiziqlar tushirilgan, nur qaytaradigan
yuzali, o‘lchami 400x400 millimetrli turtburchak shaklidagi belgi;
"Uzun o‘lchamli transport vositasi" — yukli yoki yuksiz uzunligi 20
metrdan oshadigan transport vositasining, ikki yoki undan ko‘proq tirkamali
avtopoezdlarning orqasiga kengligi 40 millimetr bo‘lgan qizil hoshiyali,
o‘lchami 1200x200 millimetr bo‘lgan, tarkibning tasviri tushirilgan sariq rangli
turtburchak shaklidagi belgi;
ko‘rsatilgan o‘lchamli belgini joylashtirishning imkoniyati bo‘lmasa, bir xil
ikkita 600x200 millimetrli o‘lchamdagi belgini transport vositasining o‘qiga
simmetrik ravishda o‘rnatishga yo‘l qo‘yiladi.
"Falokat sababli to‘xtash" — miltillovchi qizil chiroq va davlat standarti
talablari asosidagi uchburchak shaklidagi belgi.
Haydovchilarning xohishiga ko‘ra quyidagi taniqlik belgilari o‘rnatilishi
mumkin:
"SHifokor" — shifokor-haydovchi boshqarayotgan transport vositasining
old va orqa tomoniga o‘rnatiladigan, tomonlari 140 millimetrdan bo‘lgan ko‘k
rangli turtburchak ichida, diametri 90 millimetrli oq doiraga qalinligi 25
millimetrli qizil xoch tasviri tushirilgan belgi;
"Nogiron" — birinchi yoki ikkinchi guruh nogironi boshqarayotgan
transport vositasining old va orqa tomoniga o‘rnatiladigan barcha tomonlari
150 millimetrdan bo‘lgan va qora rangdagi 7.17 yo‘l belgisining tasviri
tushirilgan sariq rangli turtburchak shaklidagi belgi;
28.4. Mexanik transport vositalarini shatakka olishda egiluvchan ulagichni
ko‘rsatadigan ogohlantiruvchi qurilma o‘lchami 200x200 millimetr bo‘lgan,
diagonali bo‘yicha ketma-ket joylashgan 50 millimetr qalinlikdagi qizil va oq
rangli chiziqlar tushirilgan, yorug‘lik qaytaradigan yuzali bayroqchalar yoki
taxtachalar ko‘rinishida tayyorlanishi kerak.
Egiluvchan ulagichning har bir metriga bittadan ogohlantiruvchi qurilma
o‘rnatiladi.
419
28.5. Qattiq o‘lagichli qurilmaning tuzilishi davlat standarti talablariga
mos bo‘lishi kerak.
28.6. Quyidagi hollarda transport vositalaridan foydalanish taqiqlanadi:
agar avtomobillar, avtobuslar, avtopoezdlar, tirkamalar, mototsikllar,
mopedlar, traktorlar va boshqa uziyurar mashinalarning texnik holati va
jihozlanishi 3-ilovadagi transport vositalaridan foydalanishni taqiqlaydigan
shartlar ro‘yhatining biron-bir talabiga javob bersa;
trolleybus va tramvaylarda tegishli texnik foydalanish qoidalarida ko‘zda
tutilgan nosozliklardan birortasi bo‘lsa;
transport vositalari davlat texnika ko‘rigidan o‘tmagan, shuningdek,
tegishli ruhsatsiz qayta jihozlangan bo‘lsa;
transport vositalari davlat avtomobil nazorati organlarining ruhsatisiz
miltillovchi chiroq mayoqcha va mahsus tovushli ishora bilan jihozlangan,
kuzovining yon tomoniga DAN bilan kelishmasdan qiya oq chiziq tortilgan,
ko‘zda tutilmagan joylarga tegishli raqam belgilari o‘rnatilgan, agregat va
qismlarining raqamlari yoki raqam belgilari ko‘rinmaydigan, qalbakilashtirilgan,
o‘zgartirilgan bo‘lsa.
28.7. Transport vositalarining texnik holatiga va ulardan foydalanishga
javobgar bo‘lgan mansabdor va boshqa shaxslarga quyidagilar taqiqlanadi:
texnik nosozligi tufayli foydalanish taqiqlangan, tegishli ruxsatsiz qayta
jihozlangan, belgilangan tartibda ruyhtdan o‘tkazilmagan yoki davlat texnika
ko‘rigidan o‘tkazilmagan transport vositalarini yo‘lga chiqarish;
yo‘l harakati xavfsizligiga tahdid soladigan har qanday mastlik (alkogol
giyohvand va boshqalar) holatida yoki sezgirlik va ehtiborni susaytiradigan
dori-darmonlar tahsirida, charchoqlik yoki betoblik holatida, shuningdek,
tegishli toifadagi transport vositalarini boshqarish xuquqi bo‘lmagan,
belgilangan muddatda tibbiy ko‘rikdan o‘tmagan, giyohvand yoki spirtli
ichimliklarni surunkali istemol qiluvchi shaxs sifatida hisobda turgan shaxslarni
transport vositasini boshqarishga qo‘yish;
asfalg‘t yoki tsement-beton qoplamali yo‘llarga zanjirli traktor va boshqa
uziyurar mexanizmlarni chiqarish.
28.8. Yo‘llar, temir yo‘l kesishmalari va boshqa yo‘l inshootlarining
holatiga javobgar bo‘lgan mansabdor va boshqa shaxslar:
yo‘llar, temir yo‘l kesishmalari va boshqa yo‘l inshootlarini yo‘l harakati
xavfsizligini tahminlaydigan holatda saqlashga;
yo‘l harakatiga halaqkit beradigan har qanday tusqinlik vujudga kelsa
ularni o‘z vaqtida bartaraf etish, yo‘lning ayrim qismlarida ulardan foydalanish
420
yo‘l harakati xavfsizligiga tahdid soladigan hollarda harakatni cheklash yoki
taqiqlash choralarini ko‘rishga majburdirlar.
28.9. Yo‘llarda tahmirlash ishlarini bajarishga javobgar mansabdor va
boshqa shaxslar ishlar olib borilayotgan joyda yo‘l harakati xavfsizligini
tahminlashga majburdirlar. Bunday joylar, shuningdek, yo‘ldan tashqariga olib
chiqish imkoniyati bo‘lmagan ish bajarmayotgan yo‘l mashinalari, qurilish
materiallari, qurilma va shunga uxshashlar tegishli yo‘l belgilari, yo‘naltiruvchi
va tusuvchi moslamalar bilan, sutkaning qorong‘i vaqtida va yetarlicha
ko‘rinmaslik sharoitida esa qo‘shimcha qizil yoki sariq chiroqli ishoralar bilan
belgilanishi kerak.
Tahmirlash ishlari tugallangandan so‘ng yo‘llarda transport vositalari va
piyodalarning xavfsiz harakatlanishi tahminlangan bo‘lishi kerak.
28.10. Amaldagi qonun hujjatlarida ko‘zda tutilgan hollarda tegishli
mansabdor va boshqa shaxslar tomonidan DAN organlari bilan belgilangan
tartibda quyidagilar kelishiladi:
shaharlarda va avtomobil yo‘llarida harakatni tashkil etishni loyihalash,
yo‘llarni harakatni tashkil etuvchi texnik vositalar bilan jihozlash;
yo‘llarni, yo‘l inshootlarini ko‘rish, qayta rekonstruktsiya qilish va
tahmirlash ishlarini loyihalash;
yo‘llarga bevosita yaqinroqqa ko‘rinishni cheklovchi yoki piyodalar
harakatini qiyinlashtiruvchi kioskalar, transparantlar, plakatlar, reklama taxtalari
va shunga o‘xshashlarni o‘rnatish;
yo‘nalishli transport vositalari yo‘nalishlari va bekatlarining joylanishi;
yo‘llarda ommaviy, sport va boshqa tadbirlarni o‘tkazish;
transport vositalarini qayta jihozlash, ularga mahsus yorug‘lik va tovush
ishoralarini o‘rnatish, transport vositalari kuzovining yon tomoniga qiya oq
chiziqlar tortish;
mazkur Qoidalarning 26.5 bandida keltirilgan transport vositalarining
harakatlanishi; boshqarishni o‘rgatish ruhsat etilgan yo‘llar ruyhati va chizmasi;
yo‘llarda transport vositalari va piyodalarning harakatiga xavf tug‘diruvchi
har qanday ishlarni olib borish.
SAVOLLAR:
1.
Mexanik transport vositalari necha kun mobaynida DANdan
ro‘yhatda o‘tkazish kerak?
2.
Qanday transport vositalariga taniqlik belgilar o‘rnatiladi?
3.
Qaysi holatlarda transport vositalaridan foydalanish taqiqlanadi?
4.
Mansabdor shaxslarga nimalar taqiqlanadi?
5.
DAN organlari bilan nimalar kelishiladi?
421
422
423
№ 22 MAVZU: YO‘L CHIZIQLARI VA ULARNING XARAKTERISTIKASI
REJA
1. Yotiq chiziqlar.
2. Yotiq chiziqlarning talablariga muvofiq haydovchini xatti harakatlari.
TAYANCH IBORALAR
Ko‘ndalang chizmalar, ishoralar, yozuvlar va boshqa belgilar
Yo‘l chiziqlari harakatlanishni tashkil etishda keng qo‘llanib,
haydovchining asosiy e’tibori yo‘naltirilgan joylarga chiziladi. Yo‘l chiziqlari
yotiq va tik chiziq guruhlariga bo‘linadi.
YOTIQ CHIZIQLAR
Yotiq chiziqlar yo‘lning qatnov qismi yuzasiga chiziladi.
BO‘YLAMA CHIZIQLAR VA ULARNING XUSUSIYATLARI
1.1. Yo‘lning o‘rtasida chizilgan ensiz, sidirg‘a oq chiziq qarama-qarshi
kelayotgan transport oqimini ajratadi.
1.1. Yo‘lning xavfli joylarida, harakatlanish yo‘lkalari o‘rtasida chizilgan,
uzluksiz oq rangdagi sidirg‘a chiziq bo‘laklarning chegarasini bildiradi.
1.1. Rasmdagi 1.16.2 va 1.16.3 chegaralari. Yo‘lning harakatlanish
taqiqlangan qismini (xavfsizlik orolchalarining chegarasi) anglatadi.
1.1. Yo‘lning chekkasi yoki mahsus maydonchalarda chizilib, transport
vositalarining to‘xtab turish joyi chegarasini bildiradi.
1.1. Yo‘lning chekkasiga chizilgan ensiz sidirg‘a oq chiziq harakatlanish
qismining chegarasini bildiradi.
1.2. Avtomagistrallarda qatnov qismining chekkasiga chizilgan enli (20
sm) uzluksiz sidirg‘a chiziq qatnov qismining chegarasini bildiradi.
1.3. Yo‘lning o‘rtasida chizilgan parallel ikki sidirg‘a oq chiziq to‘rt va
undan ko‘p bo‘lakli yo‘llarda qarama-qarshi yo‘nalishdagi transport vositalari
oqimini ajratadi.
1.4. Yo‘lning harakatlanish qismi chetiga yoki yo‘l chetidagi to‘siqqa
(bordyurga) chizilgan sariq chiziq transport vositalarining to‘xtashini taqiqlaydi.
Belgilangan yo‘nalishli transportga dahli yo‘q.
1.5. Yo‘lning o‘rtasiga chizilgan, ensiz uzuq-uzuq oq rangdagi chiziq ikki
yoki uch bo‘lakli yo‘llarda qarama-qarshi kelayotgan transport vositalari
oqimini ajratadi.
1.5. Bir yo‘nalishda harakatlanish uchun mo‘ljallangan ikki yoki undan ko‘p
bo‘lakli yo‘llarda bo‘laklarning, chegarasini bildiradi (oraliq masofani chiziqqa
nisbati 3/1).
424
1.6. Bo‘laklar chegarasida chizilgan, ensiz uzuq-uzuq oq chiziq sidirg‘a
chiziqqa yaqinlashish haqida ogohlantiradi (oraliq masofani chiziqqa
nisbatan 1/3).
1.7. Rasmdagi 1.7 chiziq. CHorrahada chizilgan ensiz uzuq-uzuq oralig‘i
qisqa oq chiziq chorrahalardagi harakatlanish bo‘laklarini bildiradi.
1.8. Oddiy chiziqdan ikki barobar enli, qisqa, uzuq-uzuq chiziq
tormozlanish (sekinlashish) yoki tezlanish bo‘lagi bilan Yo‘lning asosiy bo‘lagi
o‘rtasidagi chegarani bildiradi.
1.9. Reversiv harakatlanishda qatnov qismining chegarasi
A. Reversiv svetoforlar bo‘lmaganda haydovchining o‘ng tomonidan
mumkin.
B. Reversiv svetofor yoqilgan bir yo‘nalishli bo‘laklarni ajratayotganda
istalgan tomondan mumkin.
V. Reversiv svetofor o‘chirilgan bo‘lsa, qarama-qarshi yo‘nalishdagi
transport oqimlarida taqiqlanadi.
1.10. Sariq. Yo‘lning harakatlanish qismi chetiga yoki yo‘l chetidagi to‘siq
(bordyur) ustidan chizilgan sariq chiziq to‘xtab turishni taqiqaydi.
Taksometri ishlab turgan taksilarga dahli yo‘q.
1.11. Sidirg‘a chiziq yonida chizilgan uzuq-uzuq chiziq faqat
biror bo‘lakka qayta tizilishiga ruxsat etadi.
A. Uzuq-uzuq tarafdan mumkin.
B. Sidirg‘a chiziq tomonidan esa faqat quvib yoki chetlab
o‘tishni tugatayotganda mumkin.
1.17. Sariq. Sariq rangdagi, arrasimon chiziq umumfoydalanadigan
transport vositalari hamda taksilarning to‘xtab turish joyini bildiradi.
1.12. "To‘xtang" yozuvi "to‘xtash" chizig‘i svetoforning va tartibga
soluvchining taqiqlovchi ishorasida, boshqarilmaydigai chorrahalarda,
"To‘xtamasdan o‘tish taqiqlangan" (2.5) belgisi oldida haydovchi to‘xtashi lozim
bo‘lgan joyni ko‘rsatadi. Bu chiziq "to‘xtash" axborot-ishora belgisi (5.33) bilan
qo‘llanilishi mumkin.
1.13. Bir qator bo‘lib terilgan uchburchaklar, 1.20 bitta katta uchburchak.
"Yo‘l bsring" belgisi bilan qo‘llanib, kesishgan yo‘lda harakatlanayotgan
transport vositasiga yo‘l berish zarur bo‘lganda, haydovchi to‘xtashi lozim
bo‘lgan joyni ko‘rsatadi. Yo‘l chekkasida o‘rnatilgan "Yo‘l bering" belgisi
ko‘rinishi cheklangan kun bo‘lakli yo‘llarda qo‘llanilishi mumkin.
1.14.1-1.14.2. Parallel chizilgan keng uzluksiz chiziqlar ("zebra")
piyodalarning o‘tish joyini bildiradi. "Piyodalar o‘tish joyi" (5.16) axborot-ishora
belgisi bilan qo‘llanilishi mumkin. Yo‘lning bunday joylarida, haydovchi shu
425
yo‘nalishning qatnov qismida bo‘lgan piyodalarni o‘tkazib yuborish kerak (YXK
16.).
1.14.3. Svetofor yordamida, tartibga solinadigan piyodalarning o‘tish joyi.
Svetoforning qizil chirog‘i yashilga almashib, piyodalar qatnov qismini tark
etishga ulgurmagan bo‘lsa, haydovchi piyodalarning shu yo‘nalish bo‘yicha
o‘tib borishlariga imkon berishi kerak (YHQ. 16.3).
1.15. Velosiped yo‘li kesib o‘tgan joy. Bunday boshqarilmaydigan
kesishmada velosiped haydovchisi yo‘lda harakatlanayotgan transport
vositalarini o‘tkazib yuborishlari kerak (imtiyoz yo‘ldagi transport vositalarida).
1.16. Transport oqimlari ajraladigan 1.16.3 transport oqimlari qo‘shiladigan
joydagi yo‘naltiruvchi orolchani bildiradi. Orolchaning chegarasi 1.1 chizig‘i
bilan belgilangan bo‘lib, uni kesib o‘tish yoki ustiga chiqib to‘xtash taqiqlanadi.
1.18. CHorrahada va kesishmalar oldida bo‘laklar buyi qatnov qismining
yuzasiga chizilgan yo‘naltirgich, mustaqil ravishda yoki "Bo‘laklar bo‘yicha
harakatlanishning yo‘nalishi" (5.8.1-5.8.2) axborot-ishora belgilari bilan
qo‘llanib, transport vositalariga bo‘laklar bo‘yicha ruhsat etilgan yo‘nalishni
ko‘rsatadi.
1.19. 45" burchak ostida chizilgan yo‘naltirgich, yo‘l qismining tor joyiga
yaqinlashganlik haqida ogohlantirib, alohida yoki "yo‘lning torayishi"
(1.18.1- 1.18.3) belgilari bilan birga qo‘llaniladi.
1.22. Son bilan yonma-yon yozilgan xarf yo‘l harakatlanish yo‘nalishi)
rakamlarini ko‘rsatadi.
1.23. Yo‘lning faqat belgilangan yo‘nalishli transport bo‘lagini bildirib,
(5.9:5.10.1) axborot-ishora belgilari bilan qo‘llaniladi. Bu bo‘lak sidirg‘a chiziq
bilan ajratilmagan taqdirda, haydovchilar o‘ngga burilish, yo‘lovchilarni
chiqarish, tushirish uchun bu bo‘lakka kirishlari mumkin (Y.X.Q. 21.2).
426
427
428
429
430
№ 23 MAVZU: Yotiq chiziqlarning talablariga muvofiq haydovchining xatti-
harakatlari.
REJA
1. Yotiq chiziqlar bo‘yicha harakatlanish.
2. Yotiq chiziqlarning talablariga muvofiq haydovchini xatti harakatlari.
TAYANCH IBORALAR
Ko‘ndalang chizmalar, ishoralar, yozuvlar va boshqa belgilar
Yo‘l chiziqlari harakatlanishni tashkil etishda keng qo‘llanib,
haydovchining asosiy e’tibori yo‘naltirilgan joylarga chiziladi. Yo‘l chiziqlari
yotiq va tik chiziq guruhlariga bo‘linadi.
YOTIQ CHIZIQLAR
Yotiq chiziqlar yo‘lning qatnov qismi yuzasiga chiziladi.
BO‘YLAMA CHIZIQLAR VA ULARNING XUSUSIYATLARI
1.1. Yo‘lning o‘rtasida chizilgan ensiz, sidirg‘a oq chiziq qarama-qarshi
kelayotgan transport oqimini ajratadi.
1.1. Yo‘lning xavfli joylarida, harakatlanish yo‘lkalari o‘rtasida chizilgan,
uzluksiz oq rangdagi sidirg‘a chiziq bo‘laklarning chegarasini bildiradi.
1.1. Rasmdagi 1.16.2 va 1.16.3 chegaralari. Yo‘lning harakatlanish
taqiqlangan qismini (xavfsizlik orolchalarining chegarasi) anglatadi.
1.1. Yo‘lning chekkasi yoki mahsus maydonchalarda chizilib, transport
vositalarining to‘xtab turish joyi chegarasini bildiradi.
1.1. Yo‘lning chekkasiga chizilgan ensiz sidirg‘a oq chiziq harakatlanish
qismining chegarasini bildiradi.
1.2. Avtomagistrallarda qatnov qismining chekkasiga chizilgan enli (20
sm) uzluksiz sidirg‘a chiziq qatnov qismining chegarasini bildiradi.
1.3. Yo‘lning o‘rtasida chizilgan parallel ikki sidirg‘a oq chiziq to‘rt va
undan ko‘p bo‘lakli yo‘llarda qarama-qarshi yo‘nalishdagi transport vositalari
oqimini ajratadi.
1.4. Yo‘lning harakatlanish qismi chetiga yoki yo‘l chetidagi to‘siqqa
(bordyurga) chizilgan sariq chiziq transport vositalarining to‘xtashini taqiqlaydi.
Belgilangan yo‘nalishli transportga dahli yo‘q.
1.5. Yo‘lning o‘rtasiga chizilgan, ensiz uzuq-uzuq oq rangdagi chiziq ikki
yoki uch bo‘lakli yo‘llarda qarama-qarshi kelayotgan transport vositalari
oqimini ajratadi.
1.5. Bir yo‘nalishda harakatlanish uchun mo‘ljallangan ikki yoki undan
ko‘p bo‘lakli yo‘llarda bo‘laklarning, chegarasini bildiradi (oraliq masofani
chiziqqa nisbati 3/1).
431
1.6. Bo‘laklar chegarasida chizilgan, ensiz uzuq-uzuq oq chiziq sidirg‘a
chiziqqa yaqinlashish haqida ogohlantiradi (oraliq masofani chiziqqa
nisbatan 1/3).
1.7. Rasmdagi 1.7 chiziq. CHorrahada chizilgan ensiz uzuq-uzuq oralig‘i
qisqa oq chiziq chorrahalardagi harakatlanish bo‘laklarini bildiradi.
1.8. Oddiy chiziqdan ikki barobar enli, qisqa, uzuq-uzuq chiziq
tormozlanish (sekinlashish) yoki tezlanish bo‘lagi bilan Yo‘lning asosiy bo‘lagi
o‘rtasidagi chegarani bildiradi.
1.9. Reversiv harakatlanishda qatnov qismining chegarasi
A. Reversiv svetoforlar bo‘lmaganda haydovchining o‘ng tomonidan
mumkin.
B. Reversiv svetofor yoqilgan bir yo‘nalishli bo‘laklarni ajratayotganda
istalgan tomondan mumkin.
V. Reversiv svetofor o‘chirilgan bo‘lsa, qarama-qarshi yo‘nalishdagi
transport oqimlarida taqiqlanadi.
1.10. Sariq. Yo‘lning harakatlanish qismi chetiga yoki yo‘l chetidagi to‘siq
(bordyur) ustidan chizilgan sariq chiziq to‘xtab turishni taqiqaydi. Taksometri
ishlab turgan taksilarga dahli yo‘q.
1.11. Sidirg‘a chiziq yonida chizilgan uzuq-uzuq chiziq faqat biror
bo‘lakka qayta tizilishiga ruxsat etadi.
A. Uzuq-uzuq tarafdan mumkin.
B. Sidirg‘a chiziq tomonidan esa faqat quvib yoki chetlab o‘tishni
tugatayotganda mumkin.
1.17. Sariq. Sariq rangdagi, arrasimon chiziq umumfoydalanadigan transport
vositalari hamda taksilarning to‘xtab turish joyini bildiradi.
1.12. "To‘xtang" yozuvi "to‘xtash" chizig‘i svetoforning va tartibga soluvchining
taqiqlovchi ishorasida, boshqarilmaydigai chorrahalarda, "To‘xtamasdan o‘tish
taqiqlangan" (2.5) belgisi oldida haydovchi to‘xtashi lozim bo‘lgan joyni
ko‘rsatadi. Bu chiziq "to‘xtash" axborot-ishora belgisi (5.33) bilan qo‘llanilishi
mumkin.
1.13. Bir qator bo‘lib terilgan uchburchaklar, 1.20 bitta katta uchburchak. "Yo‘l
bsring" belgisi bilan qo‘llanib, kesishgan yo‘lda harakatlanayotgan transport
vositasiga yo‘l berish zarur bo‘lganda, haydovchi to‘xtashi lozim bo‘lgan joyni
ko‘rsatadi. Yo‘l chekkasida o‘rnatilgan "Yo‘l bering" belgisi ko‘rinishi cheklangan
kun bo‘lakli yo‘llarda qo‘llanilishi mumkin.
1.14.1-1.14.2. Parallel chizilgan keng uzluksiz chiziqlar ("zebra")
piyodalarning o‘tish joyini bildiradi. "Piyodalar o‘tish joyi" (5.16) axborot-ishora
belgisi bilan qo‘llanilishi mumkin. Yo‘lning bunday joylarida, haydovchi shu
432
yo‘nalishning qatnov qismida bo‘lgan piyodalarni o‘tkazib yuborish kerak (YXK
16.).
1.14.3. Svetofor yordamida, tartibga solinadigan piyodalarning o‘tish joyi.
Svetoforning qizil chirog‘i yashilga almashib, piyodalar qatnov qismini tark
etishga ulgurmagan bo‘lsa, haydovchi piyodalarning shu yo‘nalish bo‘yicha
o‘tib borishlariga imkon berishi kerak (YHQ. 16.3).
1.15. Velosiped yo‘li kesib o‘tgan joy. Bunday boshqarilmaydigan
kesishmada velosiped haydovchisi yo‘lda harakatlanayotgan transport
vositalarini o‘tkazib yuborishlari kerak (imtiyoz yo‘ldagi transport vositalarida).
1.16. Transport oqimlari ajraladigan 1.16.3 transport oqimlari qo‘shiladigan
joydagi yo‘naltiruvchi orolchani bildiradi. Orolchaning chegarasi 1.1 chizig‘i
bilan belgilangan bo‘lib, uni kesib o‘tish yoki ustiga chiqib to‘xtash taqiqlanadi.
1.18. CHorrahada va kesishmalar oldida bo‘laklar buyi qatnov qismining
yuzasiga chizilgan yo‘naltirgich, mustaqil ravishda yoki "Bo‘laklar bo‘yicha
harakatlanishning yo‘nalishi" (5.8.1-5.8.2) axborot-ishora belgilari bilan
qo‘llanib, transport vositalariga bo‘laklar bo‘yicha ruhsat etilgan yo‘nalishni
ko‘rsatadi.
1.19. 45" burchak ostida chizilgan yo‘naltirgich, yo‘l qismining tor joyiga
yaqinlashganlik haqida ogohlantirib, alohida yoki "yo‘lning torayishi"
(1.18.1- 1.18.3) belgilari bilan birga qo‘llaniladi.
1.22. Son bilan yonma-yon yozilgan xarf yo‘l harakatlanish yo‘nalishi)
rakamlarini ko‘rsatadi.
1.23. Yo‘lning faqat belgilangan yo‘nalishli transport bo‘lagini bildirib,
(5.9:5.10.1) axborot-ishora belgilari bilan qo‘llaniladi. Bu bo‘lak sidirg‘a chiziq
bilan ajratilmagan taqdirda, haydovchilar o‘ngga burilish, yo‘lovchilarni
chiqarish, tushirish uchun bu bo‘lakka kirishlari mumkin (Y.X.Q. 21.2).
433
434
435
436
437
№24 Mavzu: TIK CHIZIQLAR
Reja:
1. Tik chiziqlarning turlari.
2. Chiziqlarning vazifasi.
Tik chiziqlar yo‘l inshootlarini va jihozlari yuzlariga ketma-ket
chizilgan yo‘l-yo‘l, oq-qora chiziqlar majmo‘idan iborat bo‘lib, ularning
o‘lchamlarini ko‘rsatishda, ko‘z bilan chamalash vositasi sifatida xizmat qiladi.
Osmon bulut, kulrang bo‘lganda, qorong‘i vaqtlarda yo‘lning
yoritilmagan qismlarida yo‘l yoqasidagi tik beton inshootlarining rangi osmon
va yo‘lning rangi bilan juda o‘xshab ketadi va harakatdagi haydovchi ularni
farqlay olmay, beton inshootlarini ko‘rmay qoladi. Bu hol haydovchini beton
inshootlarga urilib ketishiga olib keladi.
1.1. – chiziqlar ko‘priklar, osma yo‘llar ustunlari yuzasiga chizilib
harakatlanayotgan transport vositasi haydovchisiga yo‘ldagi xavf soluvchi
to‘siqning rangini keskin ajratib, ko‘rinishini osonlashtiradi.
1.2. – chiziqlar tonellar, ko‘priklar, osma yo‘llar va ko‘priklarni pastki
qirralariga chizilgan oq-qora rangli chizma haydovchiga inshootning pastki
qismini farqlashini osonlashtiradi.
1.3. – chiziqlar ajratish bo‘laklaridagi yoki «xavfsizlik orolchalari» dagi
dumaloq ustunlarni bildiradi.
1.4. chiziqlarni yo‘naltiruvchi beton yoki temir-beton ustunlar, to‘siq
tirgaklar va qoziqlarni bildirib, qorong‘i vaqtda, quyuq tumanda, hamma joy
oppoq qor bilan qoplanganda yo‘lning troektoriyasini o‘zining keskin
farqlanadigan oq-qora rangi bilan aniq ko‘rsatadi.
1.5. – chiziqlar yo‘lning kichik radiusli burulishlari, tik nishabliklari va
boshqa xavfli joylarida yo‘l chetiga o‘rnatilgan to‘siqlarning yon yuzlarini
bildiradi.
1.6. – chiziqlar – boshqa joylardagi to‘siqlarning yon yuzlarini bildiradi.
1.7. – chiziqlar – yo‘lning xavfli joylarida uning chetidagi to‘siqni
(bordyurni) va yo‘l sathidan baland bo‘lgan «xavfsizlik orolchalari»
Mavzuni chuqqurlashtiruvchi savollar.
1.
Yo‘l chiziqlarining vazifasi nimadan iborat?
2.
Yo‘l chiziqlari qanqa turlarga bo‘linadi?
3.
Uzluksiz oq chiziqning vazifasi nimadan iborat?
4.
Uzluksiz oq chiziqni kesib o‘tishga ruhsat etiladimi?
5.
Avtomagistrallarda qanday yotiq chiziq qo‘llaniladi?
438
6.
Sarifq rangdagi yotiq chiziqlarning vazifalari nimalardan
iborat va u yo‘lning qaysi joylarida chiziladi?
7.
Sariq rangdagi yotiq chiziqlarni kesib o‘tishga ruxsat
beriladimi?
8.
Reversiv bo‘lakni ko‘rsatuvchi yotiq chiziqni kesib o‘tishga
ruxsat etiladimi?
9.
Yonma-yon chizilgan uzluksiz va uzlukli (uzilgan-uzilgan)
chiziqlarningvazifasi nimadan iborat va qaysi tarafidan kesib o‘tish
mumkin?
10. Tik chiziqlarning vazifalari nimalardan iborat?
439
№25 Mavzu: Ogohlantiruvchi va avariya ishoralari, falokat sababli to‘xtash
belgisining qo‘llanilishi
O‘quv savollari:
1. Ogohlantiruvchi ishoralar.
2. Falokat ishoralari.
Tayanch iboralar: Miltillovchi chiroq, qo‘l bilan beriladigan ishoralar,
tovush ishoralari, burulishlar, harakat yo‘nalishini o‘zgartirish, falokat yorug‘lik
ishoralari, falokat sababli to‘xtash belgisi.
9.1. Quyidagilar ogohlantiruvchi ishoralar hisoblanadi:
burilishni ko‘rsatadigan miltillovchi chiroq yoki qo‘l bilan beriladigan
ishoralar;
tovushli ishoralar;
fara chiroqlarining yoqib-o‘chirilishi;
kunduz kuni yaqinni yorituvchi fara chirog‘ining yoqilishi.
9.2. Harakatlanishni boshlashdan, qayta tizilishdan, burilish (kayrilib
olish)dan va tuxtashdan oldin haydovchi tegishli yo‘nalishni bildiruvchi burilish
yorug‘lik ko‘rsatgichi, ular bo‘lmaganda yoki buzuq bo‘lganda, qo‘l bilan
ishoralar berishi shart.
CHapga burilish (qayrilib olish) ni bildiruvchi ishoraga chap qo‘lni yoki
tirsakdan tug‘ri burchak ostida bukilgan o‘ng qo‘lni yonga uzatish mos keladi.
O‘ngga burilishni bildiruvchi ishoraga o‘ng qo‘lni yoki tirsakdan to‘g‘ri
burchak ostida bukilgan chap qo‘lni yonga uzatish mos keladi.
To‘xtash ishorasi chap yoki o‘ng qo‘lni yuqori ko‘tarib beriladi.
440
9.3. Burilish ko‘rsatgichi yoki qo‘l bilan berilayotgan ishora manevrni
bajarishdan oldinroq berilishi va uni tugallagach darhol to‘xtatilishi lozim (qo‘l
bilan berilayotgan ishorani manevr qilishdan bevosita oldin tugallash
mumkin).
Ishoralar berish boshqa yo‘l harakati qatnashchilarini chalg‘itmasligi
kerak.
Ogohlantiruvchi ishora berish haydovchiga oldin o‘tish huquqini
bermaydi va uni zaruriy ehtiyot choralarini ko‘rish mashuliyatidan ozod
qilmaydi.
9.4. Haydovchi o‘zidan orqada kelayotgan, quvib o‘tishni boshlagan va
boshqa transport vositalariga halal bermasligiga ishonch hosil qilgandan
keyingina, harakatlanish yo‘nalishini o‘zgartirish haqida ogohlantiruvchi ishora
berishi kerak.
9.5. Tovushli ishoralar faqat quyidagi hollarda qo‘llanilishi mumkin:
aholi yashaydigan joylardan tashqarida boshqa haydovchilarni quvib
o‘tish haqida ogohlantirish uchun;
zarur bo‘lgan hollarda yo‘l-transport hodisasining oldini olish uchun.
9.6. Quvib o‘tish haqida tovushli ishora o‘rniga yoki u bilan birga fara
chiroqlarini yoqib-o‘chirib ogohlantirish ishorasini berish mumkin.
9.7. Burilishni ko‘rsatuvchi barcha yorug‘lik ishoralarining bir vaqtda
miltillashi falokat ishoralari bo‘lib hisoblanadi.
Falokat yorug‘lik ishoralari quyidagi hollarda yoqilishi kerak:
yo‘l-transport hodisasi sodir bo‘lganda;
to‘xtash taqiqlangan joylarda majburiy to‘xtalganda;
fara chiroqlari haydovchining ko‘zini qamashtirganda;
shatakka olishda ( shatakka olingan transport vositasida).
Haydovchi yo‘l harakati qatnashchilarini, o‘zi boshqarayotgan transport
vositasi xavf tug‘dirishi mumkin bo‘lgan boshqa hollarda ham ogohlantirish
uchun falokat yorug‘lik ishoralarini yoqishi kerak.
441
9.8. Quyidagi hollarda falokat yorug‘lik ishoralari yoqilgandan keyin,
shuningdek, u bo‘lmaganda yoki buzuq bulganda, falokat sababli to‘xtash
belgisi ( miltillovchi qizil chiroq) darhol o‘rnatilishi kerak:
yo‘l-transport hodisasi sodir bo‘lganda;
taqiqlangan va ko‘rinish sharoitini hisobga olgan holda transport vositasi
boshqa haydovchilar tomonidan o‘z vaqtida payqab bo‘lmaydigan joylarda
majburiy to‘xtab qolganda.
Bunday belgi (chiroq) muayyan vaziyatda xavf haqida haydovchilarni o‘z
vaqtida ogohlantirishni tahminlaydigan masofada o‘rnatilishi kerak. Lekin bu
masofa aholi yashaydigan joylarda transport vositasidan 15 metrdan, ulardan
tashkarida esa 30 metrdan kam bo‘lmasligi kerak.
9.9. SHatakka olingan transport vositasida falokat yorug‘lik ishoralari
buzuq bo‘lganda yoki bo‘lmagan hollarda uning orqa tomoniga falokat sababli
to‘xtash belgisi o‘rnatilishi kerak.
Savollar:
1.
Tartibga soluvchining ishoralari ogohlantiruvchi ishoralar
sirasiga kiradimi?
2.
Yorug‘lik ko‘rsatkichlari ishlamaganda haydovchi qanday
ishoralar berish kerak?
3.
CHap yoki o‘ng qo‘lni yuqori ko‘tarilishi nimani anglatadi?
4.
Ogohlantiruvchi ishora berish haydovchiga oldin o‘tish
xuquqini beradimi?
5.
Haydovchi qachon ogohlantiruvchi ishoralarni berishi kerak?
6.
Tovushli ishoralar qaysi holatlarda qo‘llaniladi?
7.
Falokat yorug‘lik ishoralari qachon qo‘llaniladi?
8.
Falokat sababli to‘xtash belgisi qancha masofaga o‘rnatiladi?
442
№26 Mavzu: Harakatlanishni boshlash, yo‘nalishlarni o‘zgartirish
O‘quv savollari:
1.
Haydovchining harakatlanishni boshlashdan oldingi vazifalari.
2. Burulishni bajarish qoidalari.
Tayanch iboralar: Harakatlanishni boshlash, yondosh hudud, qayta
tizilish, aylanma harakatlanish, sekinlashish va tezlashish bo‘lagi.
10.1. Haydovchi harakatlanishni boshlash, qayta tizilish, burilish (qayrilib
olish), yo‘nalishini o‘zgartirish va to‘xtashdan oldin o‘z harakati bilan boshqa
transport vositalariga xavf solmayotganligiga va tusqinlik qilmayotganligiga
ishonch hosil qilishi kerak.
10.2. Yondosh xududlardan yo‘lga chiqayotgan haydovchi unda
harakatlanayotgan transport vositalariga va piyodalarga, shuningdek, undan
chiqishda o‘zining harakat yo‘nalishini kesib o‘tayotgan piyodalar va
velosipedchilarga yo‘l berishi kerak.
443
10.3. Haydovchi qayta tizilishda yon bo‘lakda yo‘lakay harakat yo‘nalishini
o‘zgartirmasdan ketayotgan transport vositalariga yo‘l berishi kerak. Yo‘lakay
yo‘nalishda harakatlanayotgan transport vositalari bir vaqtda qayta
tizilayotganda, haydovchi o‘ng tomondagi transport vositasiga yo‘l berishi
kerak.
10.4. Aylanma harakatlanish tashkil qilingan chorrahalarga kirish uchun
burilishdan boshqa barcha hollarda haydovchi o‘ngga, chapga burilish yoki
qayrilib olishdan oldin shu yo‘nalishda harakatlanish uchun mo‘ljallangan
qatnov qismining eng chetki holatini egallashi shart.
10.5. Burilishni shunday amalga oshirish kerakki, bunda qatnov
qismlarining kesishmasidan chiqayotgan transport vositasi qarama-qarshi
yo‘nalishdagi harakat tomoniga o‘tib ketmasin.
O‘ngga burilayotgan transport vositasi iloji boricha qatnov qismining
o‘ng tomoniga yaqinroqda harakatlanishi kerak.
10.6. Transport vositasi o‘zining gabarit o‘lchamlariga yoki boshqa texnik
sabablariga ko‘ra Qoidalarning 10.4 bandi talablariga muvofiq burilishni bajara
olmasa, yo‘l harakati xavfsizligini tahminlab va boshqa transport vositalariga
xalaqit bermasdan undan chetga chiqishiga yo‘l qo‘yiladi.
10.7. Relssiz transport vositasining haydovchisi yo‘lning chorrahadan
tashqari joyida chapga burilish yoki qayrilib olishda qarama-qarshi yo‘nalishdan
kelayotgan transport vositalariga va yo‘lakay yo‘nalishdagi tramvayga yo‘l
berishi shart.
CHorrahadan tashqaridagi qatnov qismining kengligi chetki chap
vaziyatdan qayrilib olish uchun yetarli bo‘lmasa, uni qatnov qismining o‘ng
chetidan (yo‘lning o‘ng yoqasidan) amalga oshirish mumkin. Bu holda
haydovchi yo‘lakay va qarama-qarshi yo‘nalishdagi transport vositalariga yo‘l
berishi shart.
10.8. Transport vositalarining harakat yo‘nalishlari kesishadigan va o‘tish
navbati ushbu Qoidalarda kuzda tutilmagan hollarda haydovchi o‘ng
tomondan yaqinlashib kelayotgan transport vositasiga yo‘l berishi kerak.
444
10.9. Sekinlashish bo‘lagi bo‘lgan yo‘llarda burilmoqchi bo‘layotgan
haydovchi o‘z vaqtida shu bo‘lakka o‘tishi va tezlikni faqat unda kamaytirishi
kerak.
Yo‘lga chiqish joyida tezlanish bo‘lagi bo‘lsa, haydovchi unda
harakatlanishi va qo‘shni bo‘lakda harakatlanayotgan transport vositalariga yo‘l
berishi, so‘ngra oqimga qo‘shilishi kerak.
10.10. Quyidagi joylarda qayrilib olish taqiqlanadi:
piyodalarning o‘tish joylarida;
tonnellarda;
ko‘priklar, osma yo‘l (estakada) lar, osma ko‘priklar va ularning ostida;
temir yo‘l kesishmalarida;
yo‘lning ko‘rinishi biron-bir yo‘nalishda 100 metrdan kam bo‘lgan
joylarda.
10.11. Transport vositasini orqaga harakatlantirishda haydovchi yo‘l
harakati xavfsizligini tahminlashi va boshqa yo‘l harakati qatnashchilariga
halaqit bermasligi shart. Zarurat tug‘ilganda, haydovchi boshqa shaxslarni
yordamidan foydalanishi mumkun.
SAVOLLAR:
4.
Haydovchi harakatlanishni qanday boshlash kerak?
5.
Haydovchi burulishni qanday amalga oshirish kerak?
6.
Qaysi joylarda qayrilib olish taqiqlanadi?
445
№27 Mavzu: Yo‘lning qatnov qismida transport vositalarining joylashishi
O‘quv savollari:
1. Transport vositalarining harakatlanish bo‘lagi.
2. Transport vositalarining bo‘laklar bo‘ylab harakatlanishi.
3. Transport vositalari o‘rtasidagi oraliq masofa.
Tayanch iboralar: Harakatlanish bo‘lagi, yo‘lning chap bo‘lagi, reversiv
harakatlanish bo‘lagi, oraliq masofa.
11.1. Relьssiz transport vositalari harakatlanadigan bo‘laklar soni chiziqlar
yoki 5.8.1, 5.8.2, 5.8.7 5.8.8 yo‘l belgilari bilan belgilanadi. Bunday chiziqlar yoki
yo‘l belgilari bo‘lmasa, haydovchilar yo‘l bo‘laklarini o‘zlari, qatnov qismining
kengligini, transport vositalari orasidagi zarur yonlama oraliq masofani va
ularning gabarit o‘lchamlarini hisobga olgan holda aniqlaydilar. Bunda harakat
ikki tomonlama bo‘lgan yo‘l qatnov qismining chap tomondagi yarmi qarama-
qarshi yo‘nalishda harakatlanish uchun mo‘ljallangan, deb hisoblanadi.
11.2.To‘rt va undan ortiq bo‘lakli, harakat ikki tomonlama bo‘lgan yo‘llarda
qarama-qarshi yo‘nalishda harakatlanish uchun mo‘ljallangan bo‘laklarga
chiqish taqiqlanadi.
11.3. Harakat ikki tomonlama bo‘lgan uchta bo‘lakli (1.9 chizig‘i bilan
belgilangandan tashqari) yo‘llarda o‘rta bo‘lakka faqat quvib o‘tish, chapga
burilish, qayrilib olish va aylanib o‘tish uchungina chiqishga ruxsat etiladi.
Qarama-qarshi yo‘nalishda harakatlanish uchun mo‘ljallangan chetki chap
bo‘lakka chiqish taqiqlanadi.
11.4. Aholi yashaydigan joylardan tashqarida haydovchilar transport
vositalarini mumkin qadar qatnov qismining o‘ng chetiga yaqinroqqa olib
xarakatlanishlari kerak.
446
Aholi yashaydigan joylarda Qoidalarning 11.6, 19.1, 26.2 bandlaridagi
talablarni hisobga olgan holda haydovchilar o‘zlariga qulay bo‘lgan
harakatlanish bo‘lagidan foydalanishlari mumkin. Faqat o‘ngga yoki chapga
burilish, qayrilib olish, quvib o‘tish, to‘xtash oldidan harakatlanish bo‘lagini
o‘zgartirishga ruxsat etiladi. Biroq bir yo‘nalishdagi uch va undan ortiq bo‘lakli
har qanday yo‘lda harakat serqatnovligi sababli boshqa bo‘laklar band bo‘lgan
hollarda, shuningdek, quvib o‘tish, chapga burilish yoki qayrilib olish, ruhsat
etilgan to‘la vazni 3,5 tonnadan ortiq bo‘lgan yuk avtomobillariga esa faqat
chapga burilish yoki qayrilib olish uchun chetki chap bo‘lakni egallashga ruhsat
etiladi.
Harakat bir tomonlama bo‘lgan yo‘lning chap bo‘lagida to‘xtash va
to‘xtab turish Qoidalarning 14.1 bandiga muvofiq amalga oshiriladi.
Biror bo‘lakda qo‘shni bo‘lakdagi transport vositalariga nisbatan katta
tezlikda harakatlanish quvib o‘tish deb hisoblanmaydi.
11.5. Tezligini soatiga 40 kilometrdan oshirishi mumkin bo‘lmagan yoki
texnik sabablarga ko‘ra tezligini bundan oshira olmaydigan transport vositalari
quvib o‘tish, chapga burilish yoki qayrilib olish, aylanib o‘tish uchun qayta
tizilishdan boshqa hollarda faqat chetki o‘ng bo‘lakda harakatlanishlari kerak.
11.6. Yo‘lakay yo‘nalishdagi qatnov qismining chap tomonida u bilan bir
sathda joylashgan tramvay izidan shu yo‘nalishdagi boshqa bo‘laklar band
bo‘lganda harakatlanishga, aylanib va quvib o‘tishga, shuningdek, 5.8.1, 5.8.2
belgilari bilan belgilanmagan hollarda esa chapga burilish va qayrilib olishga
ruxsat etiladi. Biroq bu tramvay harakatiga xalaqit bermasligi kerak.
Qarama-qarshi yo‘nalishdagi tramvay izidan harakatlanish taqiqlanadi.
11.7. Agar qatnov qismi yo‘l chiziqlari bilan bo‘laklarga ajratilgan bo‘lsa,
transport vositalarining harakatlanishi qathiy ravishda belgilangan bo‘laklarda
447
amalga oshirilishi kerak. Faqat qayta tizilishda uzuq-uzuq chiziqlarni bosib
o‘tishga ruhsat etiladi.
11.8. Reversiv harakatlanishli yo‘lga burilishda transport vositalari qatnov
qismlari kesishmasidan chiqishda chetki o‘ng bo‘lakni egallashi kerak.
Haydovchiga shu yo‘nalishdagi boshqa bo‘laklarda ham harakatlanishga ruxsat
berilganligiga ishonch hosil qilgandan keyingina qayta tizilishga ruxsat etiladi.
11.9. Qoidalarning 14.1, 27.2 bandlarida ko‘zda tutilgandan boshqa
hollarda transport vositalarining yo‘l yoqasi, trotuar va piyodalar yo‘lkalaridan
harakatlanishi taqiqlanadi. Bu joylarda yo‘ldan foydalanish va kommunal xizmat
mashinalarining harakatlanishiga, shuningdek, boshqa imkoniyat bo‘lmagan
hollarda bevosita yo‘l yoqasida, trotuar yoki piyodalar yo‘lkalari oldida
joylashgan savdo shohobchalari, korxonalar va boshqa inshootlarga yuk olib
kirish uchun transport vositalariga yaqin yo‘ldan kirishga ruxsat etiladi. Bunda
yo‘l harakati xavfsizligi to‘la tahminlangan bo‘lishi shart.
11.10. Haydovchi o‘zidan oldinda ketayotgan transport vositasi keskin
to‘xtaganda u bilan tuqnashib ketmaslik kafolatini beradigan oraliq masofani,
shuningdek, yo‘l harakati xavfsizligini tahminlaydigan yonlama oraliq masofani
saqlashi kerak.
11.11. Aholi yashaydigan joylardan tashqaridagi yo‘llarda tezligini soatiga
50 kilometrdan oshirishi mumkin bo‘lmagan, shuningdek, ruxsat etilgan to‘la
vazni 12 tonnadan ortiq bo‘lgan transport vositalarining haydovchilari o‘zi va
oldida ketayotgan transport vositasi oralig‘ida, ularni quvib o‘tishi mumkin
bo‘lgan transport vositalari bemalol yo‘lning o‘ng tomoniga qayta tizilishi
uchun imkon beradigan masofani saqlashlari kerak.
Quvib o‘tishga tayyorlanayotgan, shuningdek, transport vositalarining
tashkiliy jamlanmasi tarkibida, serqatnov bo‘lgan yo‘llarda harakatlanayotgan
transport vositalarining haydovchilariga bu talab taalluqli emas.
448
11.12. Agar biron-bir tusiq sababli qarama-qarshi yo‘nalishlarda
harakatlanish qiyin bo‘lsa, to‘siq o‘z tomonida bo‘lgan haydovchi yo‘l berishi
kerak.
SAVOLLAR:
1.
Harakatlanish bo‘lagida transport vositalari qanday joylashadi?
2.
Aholi yashaydigan joylarda harakatlanish qanday amalga
oshiriladi?
3.
Transport vositalari trammvay izlari bo‘ylab harakatlanishi
mumkunmi?
4.
Haydovchi oraliq masofani qanday olishi kerak?
449
№28 Mavzu: Harakatlanish tezligi
O‘quv savollari:
1. Tezlikni tanlash.
2. Aholi yashash joylarida harakatlanish tezligi.
3. Tezlikka qo‘yiladigan talablar.
Tayanch iboralar: yo‘l va ob-havo sharoitlari, harakatlanish
yo‘nalishi, aholi yashaydigan joylarda harakatlanish tezligi, shatakka olishdagi
tezlik, yuqori tezlik, yo‘l-transport hodisalari.
12.1. Haydovchi xarakatning serqatnovligini,transport vositasi va yukning
xususiyati hamda holatini, yo‘l va ob-havo sharoitini, shuningdek, harakatlanish
yunalishidagi kurinishni hisobga olgan holda transport vositasini belgilangan
cheklangan tezlikdan oshirmasdan boshqarishi kerak.
Transport vositasining tezligi haydovchiga Qoidalar talablarini bajarish
uchun uning harakatini doimo nazorat qilib borish imkoniyatini berishi kerak.
Harakatlanishda, haydovchi aniqlay olishi imkoniyatida bo‘lgan xavf yoki
to‘siq paydo bo‘lsa, u transport vositasining tezligini to‘la to‘xtashini
tahminlaydigan darajada kamaytirish yoki to‘siqni boshqa harakat
qatnashchilari uchun xavfsiz aylanib o‘tishi choralarini ko‘rishi kerak.
12.2. Aholi yashaydigan joylarda transport vositalari tezligini soatiga 70
kilometrdan oshirmasdan harakatlanishga ruxsat etiladi.
12.3. Aholi yashaydigan joylardan tashqarida: yengil avtomobillarga va
ruxsat etilgan to‘la vazni 3,5 tonnadan oshmaydigan yuk avtomobillariga
tezlikni soatiga 100 kilometrdan oshirmasdan;
shaharlararo qatnaydigan avtobuslarga va mikroavtobuslarga tezlikni
soatiga 90 kilometrdan oshirmasdan;
450
boshqa avtobuslar, tirkamali yengil avtomobillar, mototsikllar, ruxsat
etilgan to‘la vazni 3,5 tonnadan ortiq bo‘lgan yuk avtomobillariga tezlikni
soatiga 80 kilometrdan oshirmasdan;
tirkamali yuk avtomobillariga tezlikni soatiga 70 kilometrdan
oshirmasdan harakatlanishga ruxsat etiladi.
12.4. Har qanday yo‘llarda:
odam tashiyotgan yuk avtomobillariga tezlikni soatiga 60 kilometrdan
oshirmasdan;
mexanik transport vositalarini shatakka olgan transport vositalariga
tezlikni soatiga 50 kilometrdan oshirmasdan;
xavfli, og‘ir vaznli va katta o‘lchamli yuklarni tashiyotgan, tashkiliy
jamlanmada harakatlanayotgan transport vositalariga DAN bilan kelishilgan
tezlikdan oshirmasdan harakatlanishga ruxsat etiladi.
12.5. Haydovchilarga quyidagilar taqiqlanadi:
tezlikni mazkur transport vositasining texnik tavsifnomasida ko‘rsatilgan
eng yuqori tezlikdan oshirish;
tezlikni transport vositasiga o‘rnatilgan taniqlik belgi («Tezlik
cheklangan») da ko‘rsatilgan qiymatidan oshirish;
zarurat bo‘lmaganda juda past tezlikda harakatlanib, boshqa transport
vositalariga xalaqit berish;
451
yo‘l-transport hodisasining oldini olish zarurati bo‘lmaganda, keskin
tormoz berish.
Savollar:
3.
Haydovchi tezlikni tanlashda nimalarga ehtibor berish kerak?
4.
Aholi yashaydigan va yashamaydigan joylarda harakatlanish tezligi
qancha bo‘ladi?
5.
Tezlikni tartibga soladigan belgilarni ko‘rsatib tushuntirib bering.
452
№29 Mavzu: Quvib o‘tish
REJA:
1. Quvib o‘tish shartlari.
2. Quvib o‘tishni tugallash.
3. Quvib o‘tishdagi cheklovlar.
TAYANCH IBORALAR
Quvib o‘tishni boshlash, chapga burilish, qayta tizilish, tezlikni oshirish,
quvib o‘tishga to‘sqinlik qilish, qarama-qarshi yo‘nalish, ko‘rinishi cheklangan
joylari.
13.1. Haydovchi quvib o‘tishni boshlashdan oldin:
o‘zi o‘tmoqchi bo‘lgan harakatlanish bo‘lagi quvib o‘tish uchun yetarlicha
masofada bo‘sh ekanligiga, bu qarama-qarshi yo‘nalishdagi va shu bo‘lakdagi
transport vositalarining harakatiga halaqit bermasligiga;
shu bo‘lakda orqada kelayotgan transport vositasi quvib o‘tishni
boshlamaganligiga;
oldinda harakatlanayotgan transport vositasi esa quvib o‘tish, chapga
burilish (qayta tizilish) haqida ishora bermaganligiga;
453
quvib o‘tishni tugallayotganda quvib o‘tilayotgan transport vositasiga
halaqit bermasdan ilgari egallagan bo‘lakka qaytib o‘ta olishiga ishonch hosil
qilishi shart.
13.2. Relьssiz transport vositalarini faqat chap tomondan quvib o‘tishga
ruxsat beriladi. Biroq chapga burilish ishorasini berib, burilishga kirishgan
transport vositasini quvib o‘tish o‘ng tomondan amalga oshiriladi.
13.3. Quvib o‘tilayotgan transport vositasining haydovchisiga harakat
tezligini oshirish yoki boshqa hatti-harakatlar bilan quvib o‘tishga to‘sqinlik
qilish taqiqlanadi.
13.4. Quvib o‘tishni to‘gallagandan so‘ng, haydovchi ilgari egallagan
harakatlanish bo‘lagiga qaytishi shart (o‘ng tomondan ruxsat etilgan quvib
o‘tishdan tashqari).
Biroq ushbu yo‘nalishda harakatlanish uchun ikki yoki undan ortiq bo‘lak
bo‘lsa, quvib o‘tayotgan haydovchi o‘zi egallagan bo‘lakka qaytgani zahoti
keyingi quvib o‘tishni boshlashga tug‘ri keladigan hollarda orqada o‘zidan katta
tezlikda harakatlanayotgan transport vositalariga halaqit bermasa, chap
bo‘lakda harakatlanishni davom ettirishi mumkin.
13.5. Quvib o‘tish quyidagi hollarda taqiqlanadi:
tartibga solingan chorrahalarda qarama-qarshi yo‘nalishda harakatlanish
bo‘lagiga chiqib;
454
tartibga solinmaydigan chorrahalarda, asosiy bo‘lib hisoblanmaydigan
yo‘llarda harakatlanishda (aylanma harakatlanishli chorrahalarda quvib o‘tish,
kajavasiz ikki g‘ildirakli transport vositalarini quvib o‘tish va ruxsat etilgan
hollarda o‘ng tomondan quvib o‘tish bundan mustasno);
piyodalar o‘tish joylarida piyodalar bo‘lganda;
temir yo‘l kesishmalarida va ulargacha 100 metrdan kam masofa
qolganda;
quvib yoki aylanib o‘tayotgan transport vositalarini;
tepalikka ko‘tarilishning oxirida va yo‘lning ko‘rinishi cheklangan boshqa
joylarida qarama-qarshi harakatlanish yo‘nalishiga chiqib.
13.6 Aholi yashaydigan joylardan tashqaridagi yo‘llarda sekin
harakatlanadigan yoki katta hajmli transport vositasini quvib o‘tish qiyin bo‘lgan
455
hollarda uning haydovchisi ushbu transport vositasini iloji boricha yo‘lning o‘ng
tomoniga olishi, zarur bo‘lganda esa orqasida to‘planib qolgan transport
vositalarini o‘tkazib yuborish uchun tuxtashi kerak.
SAVOLLAR:
1.
Haydovchi quvib o‘tishni boshlashdan oldin nimalarga ehtibor
berishi kerak?
2.
Quvib o‘tilayotgan transport vositasining haydovchisiga nima
taqiqlanadi?
3.
Qaysi holatlarda quvib o‘tish taqiqlanadi?
456
№30 Mavzu: To‘xtash va to‘xtab turish
O‘quv savollari:
1. To‘xtash va to‘xtab turish shartlari.
2. To‘xtash taqiqlangan joylar.
3. To‘xtab turish taqiqlangan joylar.
Tayanch iboralar: Yo‘lning chap tarafida to‘xtash va to‘xtab turish,
yo‘lning qatnov qismida to‘xtab turish, axoli yashash joylaridan tashqarida
to‘xtab turish, majburiy to‘xtash, transport vositalarini eshiklarini ochish, to‘xtab
turishdagi extiyot choralari.
14.1. Transport vositalariga yo‘lning o‘ng tomonidagi yoqasida, u
bo‘lmaganda esa qatnov qismining chetida to‘xtash va to‘xtab turishga ruxsat
beriladi.
Axoli yashaydigan joylarda yo‘llarning chap tomonida to‘xtash va to‘xtab
turishga har yo‘nalishda kamida bittadan harakatlanish bo‘lagi bo‘lgan va
o‘rtada tramvay izi bo‘lmagan hamda harakat faqat tomonlama bo‘lgan
yo‘llarda ruxsat etiladi.
bir
Ruxsat etilgan to‘la vazni 3,5 tonnadan ko‘p bo‘lgan yuk avtomobillari
harakat bir tomonlama bo‘lgan yo‘llarning chap tomonida faqat yuk ortish va
tushirish uchun to‘xtashlari mumkin.
14.2. Transport vositalarini qatnov qismining cheti bo‘ylab bir qator qilib,
kajavasi bo‘lmagan ikki g‘ildirakli transport vositalarini esa ikki qator qilib
qo‘yishga ruxsat etiladi.
Yo‘lning qatnov qismi kengaygan ayrim joylarida boshqa yo‘l harakati
qatnashchilariga xalaqit bermaslik sharti bilan transport vositalarini boshqacha
tartibda ham qo‘yishga ruxsat etiladi.
Piyodalar harakatiga halaqit bermaslik sharti bilan qatnov qismiga
chegaradosh trotuar chetida faqat yengil avtomobillar, mototsikllar, mopedlar
va velosipedlarga to‘xtab turishga ruxsat etiladi.
14.3. Aholi yashaydigan joylardan tashqarida tunab kolish, dam olish yoki
boshqa maqsadlarda to‘xtab turish faqat buning uchun ko‘zda tutilgan
maydonchalarda yoki yo‘ldan tashqarida ruxsat etiladi.
457
14.4. Quyidagi joylarda to‘xtash taqiqlanadi:
tramvay yo‘llarida, shuningdek, bevosita ularga yaqinroqda tramvaylar
harakatlanishiga halaqit beradigan bo‘lsa;
tonnellarda, temir yo‘l kesishmalarida;
bir yo‘nalishda harakatlanish uchun uchtadan kam bo‘lagi bo‘lgan
ko‘priklar, osma yo‘l (estakada) lar, osma ko‘priklar va ularning ostida;
458
to‘xtagan transport vositasi bilan sidirg‘a chiziq ( qatnov qismining chetini
belgilagan chiziqdan tashqari) orasidagi masofa 3 metrdan kam bo‘lgan
joylarda;
piyodalar o‘tish joylarida va ularga 5 metrdan kamroq masofa qolganda;
qatnov qismining xavfli burilishlarida;
qatnov qismlari kesishmalarida va kesilayotgan qatnov qismi chetiga 5
metrdan kamroq masofa qolganda ( qarama-qarshi harakat yo‘nalishlari
sidirg‘a chizig‘i yoki ajratuvchi bo‘lak bilan ajratilgan yo‘lda, unga yondan
tutashgan yo‘lning qarama-qarshi tomoni bundan mustasno) bekat
maydonchalariga, ular bo‘lmaganda esa xarakatga halaqit beradigan bo‘lsa,
belgilangan yo‘nalishdagi transport vositalari yoki taksining to‘xtash joyi
kursatkichlariga 15 metr kolganda
transport vositasi svetofor ishoralari, yo‘l belgilarini boshqa
haydovchilardan to‘sib qo‘yadigan yoki boshqa transport vositalarining
harakatlanishiga (kirish va chiqishga) imkon qoldirmaydigan va piyodalarning
harakatiga halaqit beradigan joylarda;
459
loaqal bir yo‘nalishdagi ko‘rinish 100 metrdan kam bo‘lgan yo‘l
do‘ngliklari yaqinida; «To‘xtash taqiqlangan» yo‘l belgisi (3.27) hamda chizig‘i
(1.4) ning tahsirlari doirasida.
14.5.To‘xtab turish quyidagi joylarda taqiqlanadi;
to‘xtash taqiqlangan joylarda; aholi yashaydigan joylardan tashqarida 2.1
belgisi bilan belgilangan yo‘llarning qatnov qismida;
temir yo‘l kesishmalariga 50 metr qolganda;
to‘xtash va to‘xtab turishni taqiqlovchi yo‘l belgilari (3.27-3.30) va
chiziqlari (1.4, 1.10) tahsirlari doirasida.
14.6. To‘xtash taqiqlangan joyda majburiy to‘xtagan haydovchi transport
vositasini bu joydan olib ketishning barcha choralarini ko‘rishi kerak.
14.7. Agar boshqa yo‘l harakati qatnashchilarning harakatiga halaqit
beradigan bo‘lsa yoki xavf tug‘dirsa, transport vositasining eshiklarini ochish
taqiqlanadi.
14.8. Haydovchi transport vositasini o‘z-o‘zidan harakatlanishini yoki o‘zi
yo‘qligida undan foydalanishni istisno qiladigan zarur ehtiyot choralarini
ko‘rgandan keyingina o‘z joyini tashlab ketishi yoki transport vositasini
qoldirishi mumkin.
Savollar:
1.
Qaysi sharoitda chap tarafda to‘xtash mumkin?
2.
Sidirg‘a chiziq bilan transport vositasi orasidagi masofa qancha
bo‘lishi kerak?
3.
To‘xtab turish taqiqlangan joyda to‘xtash taqiqlanadimi?
4.
Piyodalar o‘tish joyida piyodalar bo‘lmasa to‘xtash mumkinmi?
5.
Temir yo‘l kesishmasiga necha metr qolganda to‘xtab turish
taqiqlanadi?
6.
Ko‘priklar ustida to‘xtash taqiqlanadimi?
460
№ 31 Mavzu: Tik nishablik va balandliklarda harakatlanish. Belgilangan
yo‘nalishdagi transport vositalarining imtiyozlari
O‘quv savollari
1. Tik nishablik va balandliklarda harakatlanish talablari.
2. Trammvayning imtiyozlari.
3. Belgilangan yo‘nalishdagi transport vositalarining harakatlanishi
uchun mo‘ljallangan maxsus bo‘laklarda harakatlanish tartibi.
Tayanch iboralar
Qiyaliklarda harakatlanish, dovonda harakatlanish, uzatma va tishlashish
mexanizmlari, depodan chiqish, maxsus ajratilgan bo‘lak, avtobus bekatlari.
20.1. 1.13 va 1.14 belgilari bilan belgilangan qiyaliklarda yo‘lda qarama-
qarshi yo‘nalishlarda harakatlanishni qiyinlashtiradigan biron-bir to‘siq bo‘lsa,
nishablikka harakatlanayotgan transport vositasi haydovchisi yo‘l berishi
kerak.
20.2. Tik nishablikda, dovonda va 1.13 belgisi o‘rnatilgan yo‘lda to‘xtatish
tizimi ishlamay qolgan transport vositalari o‘z harakatini to‘xtatish uchun 5.40
belgisi bilan belgilangan falokatli holatlar uchun yo‘lga kirishlari shart.
20.3. Yo‘lning 1.13 «Tik nishablik» yo‘l belgisi bilan belgilangan qismida
uzatma yoki tishlashish mexanizmini ajratilgan holatda xarakatlanish
taqiqlanadi.
21.1. Tramvay yo‘li chorrahadan boshqa joylarda yo‘l qatnov qismini
kesib o‘tadigan bo‘lsa, tramvay relьssiz transport vositalariga nisbatan
imtiyozga ega bo‘ladi (depodan chiqish joylaridan tashqari).
21.2. Belgilangan yo‘nalishdagi transport vositalarining xarakatlanishi
uchun 5.9, 5.10.1-5.10.3 belgilari bilan ajratilgan bo‘lakda boshqa transport
vositalarining xarakatlanishi va to‘xtashi taqiqlanadi.
461
Agar bu bo‘lak yo‘l qatnov qismining boshqa joyidan uzuq-uzuq chiziq
bilan ajratilgan bo‘lsa, burilmoqchi bo‘layotgan transport vositalari bu bo‘lakka
qayta tizilishlari kerak.
SHuningdek, bunday joylarda belgilangan yo‘nalishdagi transport
vositalarining harakatiga halaqit bermaslik sharti bilan yo‘lga chiqish, qatnov
qismining chetki o‘ng tomonida yo‘lovchilarni chiqarish va tushirish uchun bu
bo‘lakka o‘tishga ruxsat etiladi.
21.3. Aholi yashaydigan joylarda bekatdan xarakatlanishni boshlayotgan
avtobus va trolleybuslarga haydovchilar yo‘l berishlari kerak. O‘z navbatida
avtobus va trolleybus haydovchilari ularga yo‘l berilganligiga ishonch xosil
qilganliklaridan keyingina xarakatlanishni boshlashlari mumkin.
SAVOLLAR:
1. Qiyaliklarda harakatlanayotgan transport vositalarining qanday
imtiyozlari bor?
2. Tramvay doimo imtiyozga ega bo‘ladimi?
3. Maxsus ajratilgan bo‘laklarda qaysi holatda harakatlanishga ruxsat
beriladi?
462
№32 Mavzu: Tashqi yoritish asboblaridan foydalanish
O‘QUV SAVOLLARI
1. Yorituvchi faralarni ishlatish qoidalari.
2. Tumanga qargshi faralarni ishlatish.
3. Kunning yorug‘ vaqtida faralarni ishlatish.
TAYANCH IBORALAR
Yo‘lning yoritilmagan qismi, gabarit chiroqlar, yaqinni va uzoqni
yorituvchi faralar, tumanga qarshi faralar, fara-projektorlar, zarg‘aldoq yoki
sariq miltillovchi chiroq-mayoqcha.
22.1. Qorong‘i vaqtda va yetarlicha ko‘rinmaydigan sharoitda,
shuningdek, tonnellarda harakatlanayotgan barcha transport vositalari:
yo‘lning yoritilmagan qismida uzoqni yoki yaqinni yorituvchi faralarini;
yo‘lning yoritilgan qismida yaqinni yorituvchi faralarini;
yo‘lning yoritilganligidan qathi nazar, tirkamalarning gabarit chiroqlarini
yoqishi kerak.
22.2. Quyidagi hollarda uzoqni yorituvchi fara yaqinni yorituvchi fara
bilan almashtirilishi kerak:
aholi yashaydigan joylarda yo‘l yoritilgan bulsa;
qarama-qarshi yo‘nalishdagi transport vositasiga 150 metrdan kamroq
masofa qolganda, shuningdek, haydovchi transport vositasining chiroqlarini
vaqti-vaqti bilan o‘chirib bunga zaruriyat borligini bildirgan hollarda undan
ham ko‘proq masofada;
463
qarama-qarshi va bir yo‘nalishdagi haydovchilarning ko‘zini qamashtirishi
mumkin bo‘lgan boshqa barcha hollarda.
Ko‘zi qamashgan haydovchi falokat yorug‘lik ishoralarini yoqishi,
harakatlanish bo‘lagini o‘zgartirmasdan tezlikni kamaytirishi va to‘xtashi kerak.
22.3. Qorong‘i vaqtda yo‘lning yoritilmagan qismida, shuningdek,
yetarlicha ko‘rinmaydigan sharoitda to‘xtagan yoki to‘xtab turgan transport
vositasida gabarit chiroqlari yoqilgan bo‘lishi kerak.
Etarlicha ko‘rinmaydigan sharoitda gabarit chiroqlariga qo‘shimcha qilib
yaqinni yorituvchi faralar, tumanga qarshi faralar va tumanga qarshi orqa
chiroqlar yoqilishi mumkin.
22.4. Quyidagi xollarda tumanga qarshi faralarni qo‘llash mumkin:
etarlicha ko‘rinmaydigan sharoitda alohida, shuningdek uzoqni yorituvchi
yoki yaqinni yorituvchi faralar bilan;
qoidalarning 22.5 bandida ko‘zda tutilgan xollarda yaqinni yorituvchi fara
o‘rnida.
22.5. Kunning yorug‘ vaqtida quyidagi xollarda yaqinni yorituvchi faralar
yoqilishi kerak:
transport vositalarining tashkiliy jamlanmasi safida xarakatlanayotganda;
umumiy harakat oqimiga qarshi yo‘nalishda maxsus ajratilgan bo‘lakda
harakatlanayotgan belgilangan yo‘nalishdagi transport vositalarida;
avtobus va yuk avtomobillarida bolalar guruhini tashkiliy tashishda;
havfli, katta o‘lchamli va og‘ir vaznli yuklarni tashishda;
mexanik transport vositalarini shatakka olishda (shatakka olib ketayotgan
transport vositasida).
464
22.6. Fara-projektor va izlovchi faralardan faqat aholi yashaydigan
joylardan tashqarida qarama-qarshi yo‘nalishdan kelayotgan transport
vositalari bo‘lmaganda foydalanish mumkin.
Aholi yashaydigan joylarda esa bunday faralardan faqat xizmat
vazifalarini bajarayotgan tezkor va mahsus xizmat transport vositalarining
haydovchilariga foydalanishga ruxsat etiladi.
22.7. Tumanga qarshi orqa chiroqlarni faqat yetarlicha ko‘rinmaydigan
sharoitda qo‘llash mumkin. Orqadagi to‘xtash chiroqlari (stop-signal)ga
tumanga qarshi orqa chiroqlarni ulash taqiqlanadi.
22.8. "Avtopoezd" taniqlik belgisi avtopoezd harakatlanayotganda,
kunning qorong‘i vaqtida esa yo‘lda to‘xtash va to‘xtab turish paytida ham
yoqib qo‘yilishi kerak.
22.9. Zarg‘aldoq yoki sariq rangli miltillovchi chiroq-mayoqcha yo‘lda
qurilish, tahmirlash yoki tozalash ishlari olib borayotgan, shuningdek, og‘ir
vaznli, katta o‘lchamli yoki xavfli yuklarni tashish qoidalarida ko‘zda tutilgan
hollarda ularni tashiyotgan transport vositalarida yoqilishi kerak.
SAVOLLAR:
1. Faralar qaysi vaqtda ishlatiladi?
2.
Qaysi holatlarda uzoqni yorituvchi fara yaqinni yorituvchi fara
bilan almashtiriladi?
3.
Tumanga qarshi faralar qachon ishlatiladi?
4.
Fara-projektor va izlovchi faralar nima uchun va qanday
foydalaniladi?
5. Zarg‘aldoq yoki sariq miltillovchi chiroq-mayoqcha nima uchun
qo‘llaniladi?
465
№33 Mavzu Mexanik transport vositalarini shatakka olish
O‘QUV SAVOLLARI
1. SHatakka olish qoidalari.
2. SHatakka olishni taqiqlovchi shartlar.
TAYANCH IBORALAR
Qattiq va egiluvchan ulagich, qisman ortish, taxtacha yoki bayroqcha,
avtodrom, yopiq maydonchalar, boshqarishni o‘rgatayotgan yo‘riqchi,
boshqarishni o‘rgatish uchun mo‘ljallangan transport vositasi.
23.1.Qattiq yoki egiluvchan ulagich yordamida shatakda olib yurish
shatakka olingan transport vositasining rul boshqaruvida haydovchi
bo‘lgandagina amalga oshirilishi kerak. qattiq ulagichning tuzilishi
(konstruktsiyasi) shatakka olingan transport vositasini shatakka olgan transport
vositasining izidan borishini tahminlagan xollar bundan mustasno.
23.2. Qattiq yoki egiluvchan ulagich yordamida shatakka olingan
avtobusda, trolleybusda va yuk avtomobili yukxonasida odam tashish, qisman
ortish yo‘li bilan shatakka olishda esa shatakka olingan transport vositasining
kabinasida va yukxoiasida, shuningdek, shatakka olgan transport vositasining
yukxonasida odamlar bo‘lishi taqiqlanadi.
466
23.3. Egiluvchan ulagich bilan shatakka olishda shatakka olgan va
shatakka olingan transport vositalari o‘rtasidagi masofa 4-6 metr oraliqda
bo‘lishi, qattiq. ulagich yordamida esa 4 metrdan ko‘p bo‘lmasligi kerak.
Egiluvchan ulagichga Koidalarning 28.4 bandiga muvofik, taxtacha yoki
bayroqcha kuyilishi kerak.
23.4. SHatakka olish quyidagi hollarda taqiqlanadi:
rul boshqaruvi ishlamayotgan transport vositalarini (qisman ortish usuli
bilan shatakka olish bundan mustasno);
ikki va undan ko‘proq, transport vositalarini;
shatakka olingan va shatakka olgan transport vositalarining ulagich bilan
birga umumiy uzunligi 24 metrdan ortik bo‘lsa;
to‘xtatish tizimi ishlamayotgan transport vositasining haqiqiy vazni
shatakka olgan transport vositasining haqiqiy vaznining yarmidan ortiq bo‘lsa
(haqiqiy vazni kam bo‘lgan bunday transport vositasini faqat qattiq ulagich
yordamida yoki qisman ortish usuli bilan shatakka olish bundan mustasno);
kajavasiz mototsikllar bilan, shuningdek, bunday mototsikllarni;
yo‘l yaxmalak, sirpanchiq bo‘lgan hollarda egiluvchan ulagichda.
SAVOLLAR:
1. SHatakka olish qaysi holatlarda amalga oshiriladi?
2. SHatakka olishda transport vositalarining orasidagi masofa qancha
bo‘lishi kerak?
3. SHatakka olishda nimalar taqiqlanadi?
467
№34 Mavzu: Transport vositalarini boshqarishni o‘rgatish
Reja:
1. Transport vositalarini boshqarishni o‘rgatishga qo‘yiladigan talablar.
2. Boshqarishni o‘rgatish uchun mo‘ljallangan transport vositasiga
qo‘yiladigan talablar.
24.1. Transport vositalarini boshqarishni dastlabki o‘rgatish yopiq
maydonchalarda yoki avtodromlarda o‘tkazilishi kerak.
24.2. Yo‘llarda boshqarishni o‘rgatishga faqat yo‘riqchi ishtirokida,
o‘rganuvchi dastlabki boshqaruv malakasini yetarlicha egallagandan so‘nggina
ruhsat etiladi. O‘rganuvchi Qoidalar talablarini bilishi va ularga amal qilishi
shart.
24.3. Boshqarishni o‘rgatayotgan yo‘riqchi o‘rgatish xuquqini beruvchi
hujjatga, shu toifadagi transport vositasini boshqarish xuquqini beruvchi
guvohnomaga va u bevosita 3 yillik xaydovchilik faoliya-
tiga ega bo‘lishi kerak.
24.4. Haydovchilarni tayyorlash mashg‘ulotlari o‘quv yakunida
avtomobilni boshqarishni o‘rganuvchi 18 yoshga, avtobus, tramvay va
trolleybus boshqarishni o‘rganuvchi 21 yoshga, mototsikl boshqarishni
o‘rganuvchi esa 16 yoshga to‘ladigan shaxslar bilan olib boriladi.
24.5. Boshqarishni o‘rgatish uchun mo‘ljallangan mexanik transport
vositalari "Boshqarishni o‘rgatish transport vositasi" taniqlik belgisi va yo‘riqchi
uchun orqani ko‘rsatuvchi ko‘zgu bilan jihozlanishi kerak. Bundan tashqari
boshqarishni o‘rgatish transport vositalarida yo‘riqchi uchun qo‘shimcha
ulovchi (stseplenie) va to‘xtatish tepkilari ham bo‘lishi kerak.
24.6. Boshqarishni o‘rgatish yo‘nalishlari Davlat avtomobil nazorati
organlari bilan kelishilishi shart. Boshqa yo‘llarda boshqarishni o‘rgatish
taqiqlanadi.
SAVOLLAR:
1. Boshqarishni o‘rgatish xuquqi kimlarga beriladi?
2. Boshqarishni o‘rgatishga mo‘ljallangan transport vositalariga qanday
qo‘shimcha uskunalar o‘rnatiladi?
468
№35 Mavzu: Yo‘l harakatini tartibga solish..Svetofor ishoralari.
Reja:
1. Harakatni tartibga solish.
2. Svetofor ishoralari.
Tayanch iboralar: Svetoforning qizil, sariq va yashil ishoralari;
yo‘naltirgichli svetofor ishoralari, temir yo‘l kesishmalari svetoforlari, tartibga
soluvchining ishoralari.
8.1. Svetoforlarda yashil, sariq qizil va oq rangli yorug‘lik ishoralari
qo‘llaniladi.
Svetofor ishoralari vazifasiga bog‘liq ravishda doirasimon, yo‘naltirgich,
piyoda tasviri tushirilgan va X-simon ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Doira
shaklidagi ishorali svetoforlarda yashil doirali ishoralar bilan bir sathda
joylashgan yashil yo‘naltirgich ko‘rinishdagi ishorali bitta yoki ikkita qo‘shimcha
tarmoq bo‘lishi mumkin.
469
8.2. Svetoforning doirali ishoralari quyidagi ma’noni bildiradi:
yashil ishora harakatlanishga ruhsat beradi; miltillovchi yashil ishora ham
harakatlanishga ruhsat beradi va uning tahsir vaqti tugashi hamda ko‘p o‘tmay
taqiqlovchi ishora yonishi haqida axborot beradi;
yashil ishora o‘chishiga soniyalar (sekundlar)da qancha vaqt qolganligi
haqida axborot berish uchun raqamli tablo qo‘llanilishi mumkin; sariq ishora
harakatni taqiqlaydi (faqat Qoidalarning 8.13 bandida ko‘zda tutilgandan
tashqari) va ishoralar almashuvi haqida ogohlantiradi;
miltillovchi sariq ishora harakatlanishga ruhsat beradi va tartibga
solinmagan chorraha yoki piyodalar o‘tish joyi borligidan habardor qiladi, xavf-
hatar haqida ogohlantiradi;
qizil ishora, shuningdek, miltillovchi qizil ishora harakatlanishni taqiqlaydi;
qizil va sariq ishoralarning bir vaqtda yonishi harakatlanishni taqiqlaydi va ko‘p
o‘tmay yashil ishora yonishi haqida axborot beradi.
8.3. Yo‘naltirgich ko‘rinishidagi qizil, sariq va yashil rangli svetofor
ishoralari ham doira shaklidagi svetofor ishoralari bilan bir xil mahnoga ega
bo‘ladi. Ular faqat ko‘rsatilgan yo‘nalishga ta’sir etadi.
Agar tegishli yo‘l belgisi bilan taqiqlanmagan bo‘lsa, chapga burilishga
ruhsat beruvchi Yo‘naltirgich qayrilib olishga ham ruhsat beradi. Qo‘shimcha
tarmoqdagi yashil Yo‘naltirgich ham xuddi shu ma’noni bildiradi. Qo‘shimcha
tarmoqdagi ishora o‘chirilgan bo‘lsa, shu tarmoq tartibga solayotgan
yo‘nalishda harakatlanish taqiqlanganligini bildiradi.
Savollar:
1.
Svetafor turlari va ularning doirali ishoralarining mahnolari
nimalardan iborat?
2.
Transport vositalarining haydovchilari svetoforning qo‘shimcha
tarmog‘ida qanday harakatlanish kerak?
470
№36 Mavzu: Svetofor ishoralarida harakatlanish
Reja:
1. Svetafor chiroqlarining ma’nolari.
2. Svetafor ishoralari bo‘yicha harakatlanish.
8.4. Agar svetoforning asosiy yashil ishorasiga qora Yo‘naltirgich
(yo‘naltirgichlar) ning shakli tushirilgan bo‘lsa, u haydovchilarga svetoforning
qo‘shimcha tarmog‘i borligi haqida axborot beradi va shu asosiy tarmoqdagi
yo‘naltirgichlar yo‘nalishlarida harakatlanishga ruxsat berilganligini ko‘rsatadi.
8.5. Agar svetofor ishorasi piyoda tasviri ko‘rinishida bo‘lsa, u faqat
piyodalarning harakatiga ta’sir ko‘rsatadi. Bunda yashil ishora piyodalarning
harakatlanishiga ruxsat beradi, qizil ishora esa taqiqlaydi.
8.6. Qatnov qismidagi harakat yo‘nalishi qarama-qarshi tomonga o‘zgarishi
mumkin bo‘lgan bo‘laklarida transport vositalarining harakatini tartibga solish
uchun X-simon qizil ishorali va pastga yo‘nalgan yo‘naltirgich ko‘rinishdagi
yashil ishorali reversiv svetoforlar qo‘llaniladi. Bu ishoralar qaysi bo‘lak ustiga
o‘rnatilgan bo‘lsa, unda harakatlanishni taqiqlaydi yoki ruxsat beradi. Ikki
tomoni 1.9 chizig‘i bilan belgilangan bo‘lak ustiga o‘rnatilgan ishoralari
o‘chirilgan reversiv svetofor shu bo‘lakka kirishni taqiqlaydi.
8.7. Tramvaylarning, shuningdek, belgilangan yo‘nalishli boshqa
transport vositalarining harakatlanishini, ular uchun ajratilgan maxsus bo‘lakda
tartibga solish uchun T-xarfi ko‘rinishida joylashgan to‘rtta doirasimon, oq
rangli; ishorali svetoforlar qo‘llanilishi mumkin.
Yuqoridagi bir yoki bir nechta va pastki ishora bir vaqtning o‘zida yonganda,
harakatlanishga ruxsat etiladi. Ulardan chapdagisi chapga, o‘ngdagisi o‘ng
tomonga burilishga, o‘rtasidagi to‘g‘riga yurishga ruxsat beradi. Agar faqat
yuqoridagi uchta ishora bir vaqtda yonsa, harakatlanish taqiqlanadi.
471
8.8. Temir yo‘l kesishmalarida o‘rnatilgan doirasimon oq rangli miltillovchi
ishora transport vositalarining kesishma orqali harakatlanishiga ruxsat beradi.
Ko‘rinish chegarasida yaqinlashib kelayotgan poezd (lokomotiv, drezina)
bo‘lmasa, o‘chirilgan miltillovchi oq va qizil ishoralarda ham harakatlanishga
ruxsat beriladi.
Savollar:
1.
Transport vositalarining haydovchilari svetoforning qo‘shimcha
tarmog‘ida qanday harakatlanish kerak?
2.
T harfi ko‘rinishidagi svetaforlar qaysi transport vositalari uchun
va ularning mahnolari qanday?
472
№37 Mavzu: Tartibga soluvchining ishoralari.
Reja:
1. Tartibga soluvchining ishoralari.
2. Tartibga soluvchining ishoralari bo‘yicha harakatlanish.
QO‘LLARI YON TOMONGA UZATILGANDA YoKI TUSHIRILGANDA, chap
va o‘ng yon tomonidan tramvayga tug‘riga, relьssiz transport vositalariga
tug‘riga va o‘ngga harakatlanishga, piyodalarga qatnov qismini kesib o‘tishga
ruhsat beriladi. Oldi va orqa tomonidan barcha transport vositalari va
piyodalarning harakatlanishi taqiqlanadi;
O‘NG QO‘LI OLDINGA UZATILGANDA, chap yonidan tramvayga chapga,
relьssiz transport vositalariga barcha yo‘nalishlarda, oldi tomonidan barcha
transport vositalariga faqat o‘ngga harakatlanishga ruhsat beriladi. Orqa
tomonidan va o‘ng yonidan barcha transport vositalarining harakatlanishi
taqiqlanadi. Piyodalarga tartibga soluvchining orqa tomonidan qatnov qismini
kesib o‘tishga ruhsat etiladi;
QO‘LINI YuQORIGA KO‘TARGANDA, Qoidalarning 8.13 bandida
kursatilganidan boshqa hollarda transport vositalari va piyodalarning barcha
yo‘nalishlarda harakatlanishi taqiqlanadi.
Tartibga soluvchi xaydovchi va piyodalarga tushunarli bo‘lgan boshqa
ishoralarni ham berishi mumkin. Ishoralar yaxshi ko‘rinishi uchun tartibga
soluvchi jezl yoki yorug‘lik qaytaradigan qizil rangli moslamalarni qo‘llashi
mumkin.
473
8.10. Harakatni tartibga solayotgan yoki xizmat burchini o‘tayotgan
militsiya xodimi transport vositasi haydovchisiga qarata qo‘l ishorasi yoki
ovozkuchaytirgichli qurilma orqali transport vositasini to‘xtatishni talab qilishi
mumkin. Haydovchi esa ko‘rsatilgan joyda to‘xtashi kerak.
8.11. Yo‘l harakati qatnashchilarining ehtiborini jalb etish uchun xushtak
bilan qo‘shimcha ishora berilishi mumkin.
8.12. Svetofor (reversivdan tashqari) ning yoki tartibga soluvchining
taqiqlovchi ishorasida haydovchilar transport vositalarini to‘xtash chizig‘i
(5.33
belgisi) oldida, bunday chiziq bo‘lmaganda esa: chorrahada Qoidalarning 15.7
bandini hisobga olgan holda, piyodalarga halaqit bermasdan qatnov qismlari
kesishmasi oldida; temir yo‘l kesishmasi oldida Qoidalarning 17.4 bandiga
muvofiq; boshqa joylarda svetofor yoki tartibga soluvchining oldida
harakatlanishi ruxsat berilgan transport vositalari va piyodalarga halaqit
bermagan holda to‘xtashi kerak.
8.13. Sariq ishora yonganda yoki tartibga soluvchining qo‘li yuqori
ko‘tarilganda, Qoidalarning 8.12 bandida ko‘zda tutilgan joylarda keskin tormoz
bermasdan to‘xtashga ulgira olmaydigan transport vositalarining
haydovchilariga harakatni davom ettirishga ruxsat etiladi.
Ushbu ishoralar berilganda, qatnov qismida bo‘lgan piyodalar uni
bo‘shatishlari, agar buning iloji bo‘lmasa, qarama-qarshi yo‘nalishlardagi
transport oqimlarini ajratuvchi chiziqda to‘xtashlari kerak.
8.14. Haydovchilar va piyodalar tartibga soluvchining ishorasi va
ko‘rsatmalariga ular svetofor ishoralari, yo‘l belgilari va chiziqlariga zid kelgan
taqdirda ham amal qilishlari kerak.
474
8.15. Temir yo‘l kesishmalarida svetoforning miltillovchi qizil ishorasi bilan
bir vaqtda piyodalarning kesishma orkali harakatlanishi taqiqlanganligi
to‘g‘risida qo‘shimcha axborot sifatida tovushli ishora ham berilishi mumkin.
Savollar:
1.
T harfi ko‘rinishidagi svetaforlar qaysi transport vositalari uchun
va ularning mahnolari qanday?
2.
Tartibga soluvchining ishoralarini tushuntirib bering.
3.
Tartibga solishning qo‘shimcha ishoralari qanday?
475
Mavzu№38 CHorrahada harakatlanish
O‘quv savollari:
1. Chorraha va uning turlari.
2. Chorrahalardan harakatlanish qoidalari.
Tayanch iboralar:
CHapga yoki o‘nga burilishda, tirbandlik tufayli to‘xtash, miltillovchi sariq
ishora, svetoforning yashil ishorasi, svetoforning qo‘shimcha tarmog‘i, teng
axamiyatga ega bo‘lmagan yo‘llar kesishmasi, o‘ng qo‘l qoidasi, asosiy yo‘l
yo‘nalishning o‘zgarishi.
15.1. CHapga yoki o‘ngga burilayotgan haydovchi kesishayotgan yo‘lning
qatnov qismidan o‘tayotgan piyodalarga, shuningdek, velosiped yo‘lkasidan
yo‘lni kesib o‘tayotgan velosipedchilarga yo‘l berishi kerak.
15.2. Tirbandlik tufayli to‘xtashga majbur bo‘lgan haydovchi, agar u
ko‘ndalang yo‘nalishdagi transport vositalarining harakatlanishiga to‘sqinlik
tug‘diradigan bo‘lsa, uning chorraha yoki qatnov qismlari kesishmasiga kirishi
taqiqlanadi.
15.3. Miltillovchi sariq ishorada, svetoforlar ishlamayotgan yoki tartibga
soluvchi bo‘lmagan chorrahalarda haydovchilar tartibga solinmaydigan
chorrahalardan o‘tish qoidalariga, chorrahada o‘rnatilgan
imtiyoz belgilariga amal qilishlari shart.
Haydovchi chorraxada o‘ng yoki chap tomonga burilganda, velosiped
haydovchisi va piyodalarni o‘tkazib, keyin harakatlanishi mumkin (173-rasm).
Transport vositalari chorrahadan keyin to‘xtab, yo‘lda tirbandlik hosil
bo‘ladi, chorrahaga qarab harakatlanish taqiqlanadi (174-rasm, «A»).
Svetofor ishoralari yoki yo‘l harakatini tartibga soluvchi shaxs bilan
ta’minlangan chorraxa tartibga solingan deb hisoblanadi (175-rasm «B» va 176-
rasm «V»).
476
Svetofor va tartibga soluvchi bo‘lmasa yoki svetofor ishdan chiqib, sariq
ishora miltillab yonib tursa, bu chorraxa tartibga solinmagan deb xisoblanadi.
Avtotransport haydovchilari chorrahalarda imtiyozli belgilarga amal qilgan
holda harakatlanishi mumkin (177-«G», 178-«D»; 179-«E»; 180-«G» va «E»
Chap tomonga burilayotgan yoki qayrilib olayotgan relssiz transport
vositasi haydovchisi qarama-qarshi tomondan to‘g‘riga ketayotgan yoki o‘ng
tomonga burilayotgan transport vositalariga yo‘l berishi kerak. Tramvay
haydovchilari ham ushbu qoidaga amal qilishlari zarur (181-«J» va «Z»-rasm).
477
Svetoforning qizil yoki sariq ishorasi bilan bir vaqtda yongan qo‘shimcha
yashil ishorali yo‘naltirgich yo‘nalishida harakatlanayotgan transport vositasi
haydovchisi boshqa yo‘nalishlardagi transport vositalariga yo‘l berishi lozim
(182-rasm «I»).
Svetofor yoki tartibga soluvchining ishoralari tramvay va relssiz transport
vositalariga bir vaqtda harakatlanish yoki yo‘nalishdan qat’iy nazar, tramvay
oldin harakat qilishiga ruxsat etiladi (183-rasm).
Burilishda qizil yoki sariq ishora bilan birga yo‘nalish ishorasi yoqilsa,
tramvay boshqa yo‘nalishdagi transport vositalariga yo‘l berishi kerak (184-
rasm).
Chorrahaga kirgan haydovchi undan chiqishdagi svetofor ishorasidan
qat’iy nazar, belgilangan yo‘nalishda harakatini davom ettirishi mumkin (185-
rasm, «K» va «L»).
Lekin chorrahada haydovchining yo‘lida
joylashgan svetofor oldida to‘xtash chiziqlari
yoki 5.33 belgisi bo‘lsa, u xar bir belgi va
ishoraga amal qilishi kerak (186-«M», 187 «M»-
rasmlar).
478
Xarakatlanishga ruxsat beruvchi ishora yoqilsa. Xaydovchi chorraxadan
o‘tib ketayotgan transport vositalarini o‘tkazib va kqtnov qismidan tegishli
yo‘nalishda o‘tib borayotgan piyodalar yo‘l berishi kerak (188-rasm, «N» va
«O»).
Savollar:
1.
Tartibga solingan chorrahada
tramvay qanday imtiyozga ega?
2.
Teng
axamiyatli
yo‘llar
kesishmasidan o‘tish qoidasi?
479
№39 Mavzu: Tartibga solingan chorrahalar.
Reja:
1. Tartibga solingan chorraxalar.
2. Tartibga solingan chorrahada harakatlanish tartibi.
Tartibga solingan chorrahalar
15.4. Svetoforning yashil ishorasida chapga burilayotgan yoki qayrilib
olayotgan relьssiz transport vositasining haydovchisi qarama-qarshi tomondan
tug‘riga harakatlanayotgan va o‘ngga burilayotgan transport vositalariga yo‘l
berishi shart. Tramvay haydovchilari ham o‘zaro ushbu qoidaga amal qilishlari
kerak.
15.5. Svetoforning qizil yoki sariq ishorasi bilan bir vaqtda yongan
qo‘shimcha tarmoqning yashil ishorasidagi yo‘naltirgich yo‘nalishida
harakatlanayotgan transport vositasining haydovchisi boshqa yo‘nalishlardagi
transport vositalariga yo‘l berishi kerak.
15.6. Agar svetofor yoki tartibga soluvchining ishoralari tramvay va
relьssiz transport vositalariga bir vaqtda harakatlanishga ruxsat bersa,
harakatlanish yo‘nalishidan qathi nazar, tramvay oldin o‘tish xuquqiga ega
480
15.7. Svetoforning ruxsat etuvchi ishorasida chorrahaga kirgan haydovchi,
undan chiqishdagi svetofor ishorasidan qathi nazar, belgilangan yo‘nalishda
harakatini davom ettirishi kerak. Biroq chorrahada haydovchining yuradigan
yo‘lida joylashgan svetoforlar oldida to‘xtash chiziqlari (yoki 5.33 belgisi) bo‘lsa,
u har bir svetofor ishorasiga amal qilishi shart.
15.8. Svetoforning ruxsat beruvchi ishorasi yonganda haydovchi chorraha
orqali harakatlanishni tugallayotgan transport vositalari va qatnov qismidan
tegishli yo‘nalishda o‘tishni tugallayotgan piyodalarga yo‘l berishi shart.
Savollar:
1.
Tartibga solingan chorrahada tramvay qanday imtiyozga ega?
2.
Teng axamiyatli yo‘llar kesishmasidan o‘tish qoidasi?
481
№40 Mavzu: Tartibga solinmagan chorrahalar
Reja:
1. Tartibga solinmagan chorraxalar.
2. Tartibga solinmagan chorrahada harakatlanish tartibi.
15.9 Teng ahamiyatga ega bo‘lmagan yo‘llar kesishgan chorrahada,
keyingi harakat yo‘nalishidan qathi nazar, asosiy yo‘lda harakatlanayotgan
transport vositalariga ikkinchi darajali yo‘lda kelayotgan transport vositasining
haydovchisi yo‘l berishi kerak.
15.10 Teng ahamiyatga ega bo‘lgan yo‘llar kesishgan chorrahada relьssiz
transport vositasining haydovchisi o‘ngda kelayotgan transport vositaslariga
yo‘l berishi kerak.
Bu
qoidaga tramvay haydovchilari ham o‘zaro amal qilishlari kerak. Bunday
chorrahalarda, keyingi harakat yo‘nalishidan qathi nazar, tramvay relьssiz
transport vositalariga nisbatan oldin o‘tish huquqiga ega bo‘ladi. 15.11 Asosiy
yo‘lning yo‘nalishi asosiy yo‘lda o‘zgarganda, asosiy yo‘lda harakatlanayotgan
482
haydovchilar o‘zaro teng ahamiyatli yo‘llar chorrahasidan o‘tish qoidasiga amal
qilishlari kerak.
Ikkinchi darajali yo‘lda harakatlanayotgan haydovchilar ham o‘zaro shu
qoidaga amal qilishlari kerak.
15.12 CHapga burilishda yoki qayrilib olishda relьssiz transport
vositasining haydovchisi teng ahamiyatli yo‘ldan qarama-qarshi yo‘nalishdan
to‘g‘riga yoki o‘nga harakatlanayotgan, shuningdek, ruxsat etilgan etilgan
hollarda quvib o‘tayotgan transport vositalariga yo‘l berishi shart. Bu qoidaga
tramvay haydovchilari ham o‘zaro amal qilishlari kerak.
15.13 Agar haydovchi o‘zi harakatlanayotgan yo‘lning qoplamasi
bor-yo‘qligini aniqlay olmasa ( qorong‘i vaqt, loy, qor, va h.k ) va imtiyoz
bo‘lmasa, unda u o‘zini ikkinchi darajali yo‘lda deb hisoblashi kerak.
Savollar:
3.
Tartibga solingan chorrahada tramvay qanday imtiyozga ega?
4.
Teng axamiyatli yo‘llar kesishmasidan o‘tish qoidasi?
5.
Asosiy yo‘lning yo‘nalishi chorrahada o‘zgarsa transport vositalari
qanday xarakatlanadi?
6.
Svetoforning qo‘shimcha tarmog‘i oldin o‘tish imtiyozini beradimi?
483
O‘ZBEKISTON RES’UBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
FARG‘ONA VILOYATI KASBIY TA’LIMNI RIVOJLANTIRISH VA
MUVOFIQLASHTIRISH XUDUDIY BOSHQARMASI
QO‘SHTEPA TUMAN 2-SON KASB-HUNAR MAKTABI
YO‘L XARAKATI QOIDALARI FANIDAN
“TUZDI“
“Yo‘l harakati qoidalari” fani
o‘qituvchisi: G‘.Saminov
2021 yil.
484
Test savollari
1. Chorraha deb nimaga aytiladi ?
A. Yo‘llar kesishgan joyga.
B. Yo‘llarning o‘zoro bir sathda kesishadigan , tutashadigan va ayriladigan
joyi.
C. Tuproqli yo‘lga nisbatan qoplamali yo‘lga.
D. Belgilar bilan belgilangan yo‘lga.
2. O‘zbekiston Respublikasida yo‘llarda transport vositalarining qaysi
tomondan harakatlanish tartibi belgilangan?
A. Hududlar bo‘yicha
B. Viloyatlar bo‘yicha
C. O‘ng taraflama harakatlanish tartibi
D. Chap taraflama harakatlanish tartibi
3. Belgilangan yo‘nalishli transport vositalariga qaysi transport
vositalari kiradi?
A. Shahsiy avtomobillar
B. Yuk avtomobillar
C. Yo‘lovchi tashish uchun mo‘ljallangan umum foydalanishdagi
transport vositalari
D. Avtobuslar
4. Velosiped nima ?
A. Zavoddan chiqqan o‘zi yurar vosita
B. Odam kuchi bilan harakatlantiriladigan 2 yoki 3 g‘ildirakli transport
vositasi
C. Moslama vosita
D. Kichik moped
5. Majburiy to‘htash deb nimaga aytiladi?
A. Bekatda to‘htash uchun
B. Yo‘lovch tushirish uchun
C. Tehnik nuqson,haydovchi,yo‘lovchining holati,ob-havo sharoitiga
bog‘liq bo‘lganda
D. Yo‘lga qo‘yish uchun
485
Test savollari
6. Yo‘lovchi deb kimga aytiladi?
A. Yo‘lda ketayotgan shahs.
B. Yo‘lda kelayotgan shahs.
C. Transport vositasidagi (haydovchidan tashqari) shahs.
D. Manzilga ketayotgan shahs.
7. Piyoda deb kimga aytiladi?
A. Transport vositasidan tashqarida ish bilan band bo‘lmagan shahs.
B. Velosiped boshqarayotgan shahs.
C. Bekatda turgan shahs.
D. Arava boshqarayotgan shahs.
8. Transport vositasi nima?
А. Engil avtomobil.
B. Odamlarni , yuklarni tashishga yoki mahsus ishlarni bajarishga
mo‘ljallangan qurilma.
C. Yuk avtomobillari .
D. Avto kranlar .
9. Yo‘l harakati qatnashchisi kim?
A. Yo‘lovchi
B. Yo‘l harakati jarayonida transport vositasi haydovchisi , yo‘lovchisi, yoki
piyoda tariqasida bevosita ishtirok etuvchi shahs.
C. Yo‘lda harakatni tartibga soluvchi.
D. Yo‘llarni ta’mirlovchi shahslarga.
10. Ogohlantifuvchi belgil araholi yashaydigan joylarda necha metr
masofaga o‘rnatiladi?
A. 50-100 m.
B. 150-300 m
C. 100-150 m
D. 200-300 m
486
Test savollari
11. Avtomagistrallarda nimalar taqiqlanadi?
A. Piyodalarni harakatlanishi.
B. Shatakka olish.
C. Quvib o‘tish.
D. Tezlik bilan harakatlanish.
12. Qaysi belgilar temir yo‘lga o‘rnatiladi?
A. 1.1, 1,2.1.4.1-1.4.6.
B. 1,8 - 1,12, 1.6, 1.15
C. 1.1- 1.2 – 1.9 – 1.10 – 1.21 – 1.23.
D. 1.20- 1.18 – 124 – 1.31
13. Ta’mirlash ishlari belgisi qisqa muddatli ishlar olib borilayotsa necha
metr masofaga o‘rnatiladi?
A. 5 -6 m.
B. 15 – 20 m
C. 10 -15 m
D. 25 -30 m
14. Aholi yoshaydigan joylardan tashqarida 1.1 , 1.2, 1.9 , 1.10 , 1.21 , 1.23
belgilari yo‘lning havfli qismiga necha metr qolganda takror o‘rnatilganda ?.
A. 100 m
B. 50 m
C. 150 m
D. 75 m
15. Taqiqlovchi belgilarni vazifasi nimalardan iborat. ?
A. Avtomobillarni harakatlanishini cheklash uchun.
B. Harakatlanishini cheklaydi yoki umuman taqiqlaydi.
C. Ba’zi bir cheklovlar kiritadi.
D. Harakatlanishni taqiqlash uchun.
487
Test savollari
16. Taqiqlovch belgilardan qaysi belgilarni kirish va harakatlanishni
taqiqlaydi ?
A. 3.2, 3.5, 3.8, 3.15
B. 3.7, 3.11. 3,15, 3.20.
C. 3.1, 3.2.
D. 3.12., 3.13, 3.24, 3.22. 3.26.
17. Barcha cheklovlarni ohiri belgisi qaysi belgilarga taalluqli ?
A. Ogohlantiruvchi
B. Taqiqlovchi
C. Imtiyoz
D. Servis
18.Taqiqlovchi belgilarni ta’sir oralig‘i qanday bo‘ladi ?
A. Eng yaqin chorrahagacha,aholi yashash joyining ohirigacha, keyingi
belgigacha.
B. Aholi yashash joyining ohirigacha.
C. Keyingi belgigacha.
D. O‘rnatilgan joining o‘ziga tegishli bo‘ladi.
19. Qaysi belgilar o‘rnatilgan joyga tegishli bo‘ladi ?
A. 3.18.1, 3.18.2, 3.19.
B. 3.20, .21, 3.23.
C. 3.24, 3.25, 3.27.
D. 3.26, 3.28 , 3.30
20. Buyuruvchi belgilarning vazifasi nimalardan iborat?
A .Transport vositalarini muayyan harakat tartibini belgilaydi va talab
etadi.
B. Transport vositalarini harakatlanishni cheklaydi.
C .Majburiy harakatlanishni belgilaydi.
D. Chetlab o‘tishni belgilaydi.
488
Test savollari
21. Buyuruvchi belgilarning qaysi birini yo‘nalishli transport vositalariga
dahli yo‘q ?
A. 4.1.1, 4.4.1.4, 4.6, 4.7, 4.8.
B. 4.1.1- 4.1.6 gacha
C. 4.1.1- 4.8 gacha
D. 4.6- 4.7 gacha.
22. Harakatlanish to‘g‘riga belgisi o‘ngga hovliga kirishga ruhsat
etadimi?
A. Ruhsat etiladi. B. Taqiqlanadi, C. Birininchi o‘ngdagi xovliga.D. Faqat
tog‘riga .
23. Qaysi belgi orqa bilan harakatlanishni taqiqlaydi ?
A. 5.3. 5, B. 5.37, C. 5. 1, .5.39.
24. Asosi og rangda bo‘lgan, Aholi yashaydigon joyning boshlanishi,
belgisi harakatlanishga qanday chegaralar kiritadi ?
A. 40km/soat,tovushli signallardan foydalanishni taqiqlaydi
B. 70km/soat, tovushli signallardan foydalanishni taqiqlaydi
C. 80km/soat, tovushli signallardan foydalanishni taqiqlaydi
D. 90km/soat, tovushli signallardan foydalanishni taqiqlaydi.
25. Bir tomonlama harakatlanish joriy etilgan yo‘lda qaysi tomonga
harakatlanish taqiqlangan.
A. O‘ngga. B. Chapga. C. To‘g‘riga. D. Orqaga.
489
Test savollari
26. 5.34 belgisi nimani bildiradi ?
A. To‘siqlarni aylanib o‘tishni.
B. Boshqa qatnov qsmiga qayta tizilishni.
C. Qarama – qarshi yo‘nalish bo‘lagiga chiqishni.
D. Aylanib o‘tishni.
27. Aholi yashaydigan joylardan tashqarida engil avtomashinalar va
og‘irligi 3,5 tonnadan ortiq bo‘lmagan yuk avtomobillariga ruhsat etilgan eng
yuqori tezlik qancha ?
A. 80 km/soat
B. 90 km/soat
C. 100 km/soat
D. 50 km/soat
28. Aholi yashamaydigan joylarda shaharlararo qatnaydigan
avtobuslarga ruhsat etilgan eng katta tezlik qancha ?
A. 90 km/soat
B. 80 km/soat
C. 75 km/soat
D. 100 km/soat
29.Aholi yashamaydigan joylarda odam tashiydigan yuk avtomobillarini
maksimal tezligi qancha bo‘ladi ?
A. 50 km/soat
B. 55 km/soat
C. 70 km/soat
D. 60 km/soat.
30. Turar joy dahalarida transport vositalarining tezligi qanday bo‘lishi
kerak ?
A.
10 km . B. 20 km . C. 30 km. C. 40 km.
Test savollari
31. 5.8.7. belgisi:
A). Bo‘lak bo‘yicha xarakatlanish yo‘nalishini
B). Bo‘laklar bo‘yicha xarakatlanish yo‘nalishini
C). Bo‘lakning boshlanishini
D). Bo‘lakni ohirini.
490
32. 6.10. belgisi nimani bildiradi ?
A. Kasalhonani. B. Mehmonhonani. *C. Kemping. D. Dam olish joyini.
33. 6.8 belgisi nimani bildiradi ?
A. Suv tarmog‘ini. B. Ichimlik suvini. C.Suv havzasini.
34. 7.1.1 – belgisi bildiradi. ?
A. Yonilg‘i quyish shahobchasini.
B. Ta’sir oralig‘ini.
C. Manzilgacha bo‘lgan masofani.
35. “To`htab turishi cheklangan” belgisi qaysi belgilar turkumiga kiradi?
A. Q`shimcha axborot belgilar
B. Buyuruvchi belgilar
C. Taqiqlovchi belgilar
D. Ogohlantiruvchi belgilar
491
Test savollari
36. 7.13 – belgisi bildiradi. ?
A. Yo‘l berishni. B. Asosiy yo‘lni.
C. Asosiy yo‘lning yo‘nalishini.
D. To‘htamasdan harakatlanishni.
37. 7.17-belgisi bildiradi ?
A.Nogironlarni. B.Nogironlar bundan mustasno.
C. Motokolyaskani. D.Avtodromni
38. 7.11-belgisi bildiradi ?
A. To‘la vazn cheklanganini. B. Yuk ko‘tarish 15 tonnaligini.
C. Ko‘prikni yuk ko‘tarishi 15 tonnaligini. D. Yukni 15 taligini.
39. Yorug‘lik ko‘rsatkichlari ishlamaganda haydovchi qanday ishoralar
berish kerak?
A.Tovushli ishoralar.
B. Qo‘l bilan ishora berishi.
C. Ishora bermaydi.
D. Fara chiroqlari bilan.
40. Chap yoki o‘ng qo‘lni yuqori ko‘tarilishi nimani anglatadi?
A. To‘htash ishorasini.
B. Chapga burilishni.
C. O‘ngga burilishni.
D. Qayrilib olishni.
492
Test savollari
41. Ogohlantiruvchi ishora berish haydovchiga oldin o‘tish xuquqini
beradimi?
A. Bermaydi.
B .To‘htash oldidan.
C. Chapga burilish oldidan.
D. Barcha hollarda.
42. Haydovchi qachon ogohlantiruvchi ishoralami berishi kerak?
A. Quvib o‘tish oldidan.
B. To‘htash oldidan.
C. Chapga burilish vaqtida.
D. O‘ngga burilish vaqtida.
E. Barcha hollarda.
43. Falokat sababli to‘xtash belgisi qancha masofaga o‘rnatiladi?
A. Aholi yashaydigan joylarda 15- m ga.
B. Aholi yashamaydigan joylarda 30- mga.
C. A va B javob to‘g‘ri .
D.To‘g‘ri javob yo‘q.
44. Harakatlanish bo‘lagida transport vositalari qanday joylashadi?
A. Yo‘l belgilariga qarab.
B. Qatnov qismidagi chiziqlarga qarab.
C. Yo‘l belgilari va qatnov qismidagi chiziqlarga qarab.
D. Haydovchini hohishiga ko‘ra.
45. Transport vositalari tramvay izlari bo‘ylab harakatlanishi
mumkunmi?
A. Taqiqlanadi.
B. Uo‘lakay yo‘nalishdagi izlardan boshqa bo‘laklar band bo‘lganda.
C.Quvib o‘tish vaqtida ruhsat etiladi.
D. Barcha hollarda ruhsat etiladi.
493
Test savollari
46. Haydovchi oraliq masofani qanday olishi kerak?
A. Harakat tezligiga qarab.
B. Yo‘lning kengilgiga qarab .
C. Oldindagi transport tormoz berganda to‘qnashib ketishni
oldini oladigan darajada bo‘lishi kerak.
D. Haydovchining malakasiga qarab.
47. Haydovchi tezlikni tanlashda nimalarga e’tibor berish kerak?
A. Avtomobilni tehnik holatini.
B. Yo‘l sharoyitini .
C. Ob – havo sharoitini.
D. Barcha sanab o‘tilganlarni.
48. Aholi yashaydigan joylarda harakatlanish tezligi qancha bo‘ladi?
A. 50 km/soat.
B. 60 km/soat.
C. 70 km/soat
D. 80 km/soat
49. Haydovchi quvib o‘tishni boshlashdan oldin nimalarga e’tibor berishi
kerak?
A. Ro‘para bo‘lakning bo‘shligiga.
B. Oldindagi avtomobil chapga burilishni boshlamaganligiga.
C. Quvib o‘tilayotgan avtomobilga havf solmasligiga.
D. Barcha sanab o‘tilgan qoidalarga.
50. Qaysi holatlarda quvib o‘tish taqiqlanadi?
A. Tramvay izlarida.
B. Piyodalar o‘tish joylarida piyodalar bo‘lganda .
C. Chorrahalarda.
D.Temir yo‘l kesishmasiga 150 m qolganda.
494
Test savollari
51. Qaysi sharoitda chap tarafda to‘xtash mumkin?
A.Aholi yashaydigan joylarda har yo‘nalishda bittadan harakat bo‘lagi
bo‘lgan, o‘rtada tramvay izlari bo‘lmagan joylarda ruhsat etiladi.
B.Aholi yashaydigan joylarda istalgan joylarda.
C. Ko‘p qatorli yo‘llarda.
D.Tramvay izlari bo‘lmagan barcha joylarda.
52. To‘xtab turish taqiqlangan joyda to‘xtab otishga o‘tishga ruhsat
beriladimi?
A.Taqiqlanadi.
B. Faqat engil avtomobillarga.
C. Odamlarni chiqarish, yuk ortish va tushirish uchun.
D. Belgilangan yo‘nalishli transport vositalariga.
53.Temir yo‘l kesishmasiga necha metr qolganda to‘xtab turish
taqiqlanadi?
A.100 m. B. 150 m. C. 50 m. D. 25 m.
54. Ko‘priklar ustida to‘xtash taqiqlanadimi?
A. Ruhsat etiladi.
B. Taqiqlanadi.
C. Harakatlanish bo‘lagi uchtadan ko‘p bo‘lsa.
D. Barcha hollarda ruhsat beriladi.
55. Svetafor turlarini necha hil bo‘ladi.
A. 7 hil ko‘rinishda. B. 4 hil ko‘rinishda
C. 5 hil ko‘rinishda. D. 8 hil ko‘rinishda.
495
Test savollar
56. Transport vositalarining haydovchilari svetoforning qo‘shimcha
tarmog‘ida qanday harakatlanish kerak?
A. Qo‘shimcha ishora yonganda harakatlanadi.
B. Asosiy ishora yonganda harakatlanadi.
C. Haydovchining istagiga ko‘ra.
57. «T» harfi ko‘rinishidagi svetaforlar qaysi transport
vositalari uchun taalluqli?
A. Tramvaylarga.
B. Barcha avtomobillarga.
C. Belgilangan yo‘nalishli transport vositalariga.
D. Taksi avtomobillarga.
58. Tartibga soluvchining ishoralari hecha hil ko‘rinishda bo‘ladi ?
A. 5 B. 3. C. 4. D. 2
59. Tartibga solishning qo‘shimcha ishoralari qanday?
A. Qollarini gir aylantirishi mumkin.
B. Hushtak chalishi mumkin.
C. Ovoz kuchaytirgichdan foydalanishi.
D.Barcha sanab o‘tilganlaridan.
60. Chapga yoki o‘nga burilayotgan haydovchi nimalarga e’tibor berishi
kerak?
A. Svetafor va yo‘l belgilariga amal qilishi.
B. Piyodalarni o‘tkazib yuborish uchun yo‘l berishi.
C. To‘htamasdan harakatni davom ettirishi.
D. Tramvayga yo‘l berishi.
496
Test savollari
61. Tirbandlik tufayli to‘xtashga majbur bo‘lgan haydovchi chorrahaga
kirishi mumkinmi?
A. Kirishga ruhsat beriladi.
B. Taqiqlanadi.
C. Ehtiyot choralarini ko‘rgan bo‘lsa.
D. O‘z huquqidan foydalanadi.
62. Agar svetoforning qizil yoki tartibga soluvchining harakatlanishga
ruhsat etgan holatida qaysi taransport vositasi oldin o‘tish huquqiga ega?
A. Qayrilib olish yoki chapga burilishni tugallamagan haydovchiga.
B. Tramvay haydovchisiga.
C. Tez yordam avtomobillariga.
D. Yuk avtomobillariga.
63. Ikkinchi darajali yo‘llardan harakatlanib chiqishda to‘htash shartmi?
A. Shart emas.
B. Shart.
C. Ko‘ndalang yo‘nalishda transportlar bo‘lmasa shart emas
D. Belgilarga amal qiladi.
64. Asosiy yo‘lning yo‘nalishi o‘zgarganda haydovchilar qanday yo‘l
tutadilar?
A. Birinchi bo‘lib harakatlanadilar.
B. O‘ng qo‘li bo‘sh haydovchi birinchi bo‘lib harakatlanadi.
C. Belgilarga amal qiladi.
D. O‘z imtiyozlaridan foydalanadi.
65.Tartibga solinmagan chorrahada harakatlanish tartibi qanday?
A. Yo‘l belgilari va yo‘l qoplamasiga hamda o‘ng qo‘l qoidasiga amal
qiladilar.
B. Svetafor va yo‘l belgilariga amal qiladilar.
C. Yo‘l belgilari va chiziqlarga amal qiladilar.
D. Barcha sanab o‘tilgan qoidalarga amal qiladilar.
497
Test savollari
66. Chorrahaga kirishda haydovchi nimalarga ahamiyat berishi kerak?
A. Belgilangan yo‘nalish bo‘yich chetki holatlarni egallashi.
B. Quvib o‘tish qoidalariga amal qilishi kerak.
C. Chorrahalardan o‘tish qoidalariga.
D. Svetafor ishoralariga.
67. Svetoforning ruxsat beruvchi ishorasida haydovchi piyodalarga yo‘1
berishi kerakmi ?
A. Yo‘l berishi kerak .
B. Yo‘l berishi kerak emas.
C. Har qanday holatda yo‘l berishi shart.
D. Chapga va o‘ngga burilishda yo‘l berishi kerak.
68. Piyodalar o‘tish joyida qaysi yo‘1 belgilari qo‘llanilishi mumkin?
A. 1.20, 5.16.1, 5.16.2, 5.17.1, 5.17.2, 5.17.3, 5.17.4.
B. 1.23, 5.22, 528, 3.27,4.5.
C. 4.6, 3.21, 5.15, 5.40.
D. 1.23, 5.22, 4.6, 3.21.
69. Chorrahada tartibga soluvchi qo‘lini oldinga uzatgan holatida
piyodalar qatnov qismini qaysi tomondan kesib o‘tadi ?
A. Oldi tomonidan. C. Chap tomonidan.
B. Orqa tomonidan. D. O‘ng tonmonidan.
70. Temir yo‘1 kesishmasiga yaqinlashib kelayotgan haydovchi
nimalarga e’tibor berishi kerak?
A. Svetafor ishoralariga. B. Yo‘l belgilariga. C. Shlagbaum va nazoratchi
holatiga.
D. Barcha sanab o‘tilganlarga
498
Test savollari
71. Temir yo‘1 kesishmasi oldiga qancha masofa qolganda transport
vositalarini to‘xtab turishi taqiqlanadi?
A. Ruhsat etiladi.
B. Taqiqlanadi.
C. 50 m dan kam qolganda.
D. 100 m qolganda.
72. Transport vositalari o‘lchamlari, ruxsat etilgan o‘lchamga to‘g‘ri
kelmasa temir yo‘1 kesishmasidan o‘tish mumkunmi?
A. Mumkin. B. Mumkin emas. C. Temir yo‘l boshlig‘i ruhsati bilan.
D. Boshqa yo‘nalish bilan.
73. Haydovchilar temir yo‘1 kesishmasiga, shlagbaumga, yo‘1
belgilariga necha metr qolganda to‘xtashi mumkun
A. 15 m. B. 5 m . C. 10 m. D. 20 m.
74. Harakatlanish bo‘lagida transport vositalari qanday joylashadi?
A. Yo‘l belgilariga qarab.
B. Qatnov qismidagi chiziqlarga qarab.
C. Yo‘l belgilari va qatnov qismidagi chiziqlarga qarab.
D. Haydovchini hohishiga ko‘ra.
75. Transport vositalari tramvay izlari bo‘ylab harakatlanishi
mumkunmi?
A. Taqiqlanadi.
B. Yo‘lakay yo‘nalishdagi izlardan boshqa bo‘laklar band bo‘lganda.
C. Quvib o‘tish vaqtida ruhsat etiladi.
D. Barcha hollarda ruhsat etiladi.
499
ТЕСТ ЖАВОБЛАРИ
№
Жавoби
№
Жавoби
№
Жавoби
24
В
49
Д
25
Д
50
В
1
В
26
В
51
А
2
С
27
С
52
С
3
С
28
А
53
С
4
В
29
Д
54
С
5
С
30
В
55
А
6
С
31
В
56
А
7
А
32
С
57
С
8
В
33
В
58
В
9
В
34
С
59
Д
10
А
35
А
60
В
11
А
36
С
61
В
12
A
37
А
62
А
13
С
38
А
63
С
14
В
39
В
64
В
15
В
40
А
65
А
16
С
41
А
66
А
17
В
42
Е
67
Д
18
А
43
С
68
А
19
А
44
С
69
В
20
А
45
В
70
Д
21
В
46
С
71
С
22
А
47
Д
72
Д
23
С
48
С
73
В
74
C
75
A
500
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA‘LIM VAZIRLIGI
FARG‘ONA VILOYATI KASBIY TA‘LIMNI RIVOJLANTIRISH
VA MUVOFIQLASHTIRISH HUDUDIY BOSHQARMASI
QO SHTEPA TUMAN2-SON KASB-HUNAR MAKTABI
YO’L XARAKATI QOIDALARI VA HARAKAT XAVFSIZLIGI FANIDAN
“
Maxsus fanlar” kafedrasi
O‘qituvchi: Saminov G‘ulomjon
2021 yil
VIZUAL-DIDAKTIK RESURSLAR TO'PLAMI
501
Yo’l belgilari.
Ogohlantiruvchi belgilar
|
