2.3.2.-
2.3.3.Ikkinchi
darajali yo’l
bilan tutashuv
2.7.Ro’paradagi
harakatlanishg
a nisbatan
imtiyoz
2.5.To’xtamas
dan
harakatlanish
taqiqlangan
Imtiyoz belgilari
2.1.asosiy yo’l
belgisi
@.3.1.Ikkinchi
darajali yo’l
bilan kesishuv
2.2.asisiy
yo’lning oxiri
Ro’para
harakatlanishni
ng ustunligi
2.4.Yo’l bering
125
Savollar:
1.
Imtiyoz belgilarining vazifalari nimadan iborat?
2.
Asosiy yo‘lda va ikkinchi darajali yo‘ldaqaysi belgilar o‘rnatiladi.?
3.
«Yo‘l bering» va «To‘xtamasdan harakatlanish taqiqlanadi»
belgilari talablari nimadan iborat?
4.
«To‘xtamasdan harakatlanish taqiqlanadi» belgisi nima uchun
sakkiz qirrali?
Vizual didaktik materiallar.
126
127
Uyga vazifa.
Darsda faol ishtirok etgan o‘quvchilar baholanadi
O‘tilgan mavzuni o‘qish,qoidalarni o‘rganish va konspekt qilish.
Ogohlantiruvchi belgilarni turlari va vazifalarini o‘rganish.
128
NAZARIY O‘QUV MASHG‘ULOTINING O‘QITISH TEXNOLOGIYASI
MAVZU:Tаqiqlovchi belgilаr. Vаzifаsi. Tаqiqlаnishning umumiy belgilаnishi.
O‘rnаtilish joylаri.
O‘quv mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi modeli
Vaqt: 80 daqiqa
O‘quvchilar soni ____ ta
O‘quv mashg‘ulotining shakli va turi:
Nazariy: Yangi mavzuni egallash bo‘yicha
o‘quv mashg‘ulot.
O‘quv masg‘uloti rejasi:
1. Belgilarning vazifasi.
2. O‘rnatilishi va ta’sir doirasi.
O‘quv mashg‘uloti maqsadi:
1. O‘quvchilarni vatanparvarlik ruxida tarbiyalash.
2. Yo‘l harakati qoidalari to‘g‘risida bilimlarini shakllantirish.
3. Kasb bo‘yicha bilimlarini shakllantirish va taqiqlovchi o‘rgatish.
Pedagogik vazifalar:
Mashg‘ulot mavzusini bilan
tanishtirish;
Mashg‘ulot mavzusi tasnifini berish;
Mashg‘ulot mavzusini tushuntirib
berish;
Mashg‘ulot mavzusini ochib berish.
O‘quv faoliyati natijalari:
Mashg‘ulot mavzusini ko‘rsatadilar;
Mashg‘ulot mavzusini o‘z fikrlaricha
tasniflaydilar;
Mashg‘ulot mavzusini o‘rganganlari bo‘yicha
aytib beradilar;
Mashg‘lot mavzusini o‘z tushunchalari
asosida taribli ravishda ochib beradilar.
O‘qitish metodlari.
Tushuntirish,ko‘rsatish,namoyish
etish,yo‘riqnoma berish.
Tezkor savol javob,ma’ruza, va boshqalar.
(interfaol usullar).
O‘quv faoliyatni tashkil etishshakllari.
Gurux shaklida ishlash,yakka tartibda va
juftlilar asosida ishlash hamda fikr
almashinish.
O‘qitish vositalari:
Yozuv taxtasi,kitob,ma’ruzalar matni,fanga
oid adabiyotlar,ro‘znomalar,AKT,kompyuter,
proyektor,slaydlar,ko‘rgazmalar,maketlar,sten
dlar va boshqa jixozlar.
O‘qitish shart sharoiti.
Maxsus ko‘rgazmali va texnik vositalar bilan
jixozlangan o‘quv xonalari va ustaxonalar.
Qayta aloqaning usul va vositalari.
Tezkor so‘rov,savol javob,test, interfaol
usullar.
129
O
‘QUV MASHG‘ULOTINING TEXNOLOGIK XARITASI
Ish bosqichlari va
vaqti
Faoliyat mamuni
Ta’lim beruvchi
Ta’lim oluvchi
1-bosqich
O‘quv
mashg‘ulotiga
kirish
(5-daqiqa)
Tashkiliy qism:O‘quvchila bilan
salomlashish,darsgatayyorgarligini
tekshirish,davomatni aniqlash.
Mashg‘ulotga
tayyorlanadilar
2-boqich
Asosiy qism
(65-daqiqa)
Tayanch bilimlarni faollashtirish:
1.
O‘tilgan mavzu yuzasidan sorov.
Savol javob o‘tkazish(1-ilova)
Baholash mezonlari(2-ilova)
Maqsad va vazifani belgilanishi:
2.Mavzu: Tаqiqlovchi belgilаr. Vаzifаsi.
Tаqiqlаnishning
umumiy
belgilаnishi.
O‘rnаtilish joylаri.
Reja:
1. Belgilarning vazifasi.
2. O‘rnatilishi va ta’sir doirasi.
Maqsad:
1. O‘quvchilarni vatanparvarlik ruxida
tarbiyalash.
2. Yo‘l harakati qoidalari to‘g‘risida bilimlarini
shakllantirish.
3. Kasb bo‘yicha bilimlarini shakllantirish va
amalda ko‘rib o;rganib,sinay bilishni
o‘rgatish.
Natija:
Taqiqlovchi belgilari bo‘yicha umumiy
tushunchaga ega bo‘ladilar va qoidalarini
o‘rganadilar.
3.
Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar.
“Yo‘l harakati qoidalari” 2001-yil,
“Yo‘l harakati qoidalariga suratli sharxlar va
amaliy tavsiyalar” 2013,2016 yil.
Vazifasini taqdim
etadilar
Savollarga javob
beradilar
Mavzuni nomini va
rejasini yozib oldilar
Diqqat qiladilar
Savollarga javob
beradilar
Yozib oladilar
Diqat qilailar
Savollarga javob
beradilar
130
4.
Oquvchilarni mashg‘ulotda baholash
mezonlari bilan tanish tirish(1-ilova)
O‘quvchilar bilimini faollashtirish:
5.O‘quvchilarni tezkor sorov,savol javob va
inovatsion ta’lim texnologiyalari orqali
bilimlari faollshtiriladi.
Yangi o‘quv material bayoni
6.Yangi mavzu bayon qilinadi asosiy
qismlari yozdiriladi.
7.(1-ilova).
Yangi o‘quv materialini mustaxkamlash
8.Mustaxkamlash uchun savollar,guruxlarda
ishlash va interfaol usullardan foydalanish.
(2-ilova)
Vizual didaktikmateriallar(3-ilova)
3-bosqich
Yakuniy qism
(10daqiqa)
Mashg‘ulot yakuni:
1.
Dars mashg‘ulotida faol ishtirok
etgan o‘quvchilar rag‘batlantiriladi va
baholanadi.
Baholash mezonlari(4-ilova)
Uyga vazifani berilishi:
2.
Uy vazifasi va uni bajarilishi
yuzasidan yo‘riqnoma beriladi(5-ilova)
Baholari bilan
tanishadilar
Topshiriqni yozib
oladilar
O‘tilgan mavzu yuzasidan sorov
1.
Imtiyoz belgilarining vazifalari nimadan iborat?
2.
Asosiy yo‘lda va ikkinchi darajali yo‘ldaqaysi belgilar o‘rnatiladi.?
3.
«Yo‘l bering» va «To‘xtamasdan harakatlanish taqiqlanadi»
belgilari talablari nimadan iborat?
4.
«To‘xtamasdan harakatlanish taqiqlanadi» belgisi nima uchun
sakkiz qirrali?
Yo‘l harakati qoidalari fanidan o‘quvchilarning bilimini baholash mezoni
131
t/r
Mezonlar
Baho
1
Olgan bilimlarni ishlab chiqarishda qo‘llay oladigan,ushbu fanni boshqa
fanlar bil an bog‘lay oladigan mustaqil ish va vazifalarni to‘liq bajargan va
yangilik kiritishga intilgan, har jihatdan boshqa o‘quvchilarga o‘rnak
bo‘ladigan.
5
2
O‘quv ko‘rgazmali qurollardan foydalana oldigan, olgan bilimlarni xalq
xo‘jaligidagi o‘rnini to‘g‘ri tushungan, mustaqil fikrlay oladigan, olgan
bilimlarni tushuntirib bera oladigan.
4
3
Darslarda 95% gacha qatnashgan ma’ruza matnini yozgan, o‘quv qurollri
to‘liq bo‘lgan, adabiyotlardan foydalanishni bilgan.
3
4
Ta’lim standartlarida belgilangan bilim va ko‘nikmalarni 55% dan kam
o‘zlashtirgan o‘quvchilar.Izoh; o‘quv dasturining mantiqan tugallagan
bo‘limi bo‘yicha o‘quvchi albatta baholanadi va natijasi o‘tish ballidan (3
ball) past bo‘lganda qayta nazorat belgilanadi.
2
Izoh: o‘quv dasturining mantiqan tugallagan bo‘limi bo‘yicha o‘quvchi
albatta baholanadi va natijasi o‘tish ballidan (3 ball) past bo‘lganda qayta
nazorat belgilanadi.
132
Mavzuni yoritilishi
Tayanch iboralar: Yo‘l harakati vaqtida taqiqlovchi shartlar, transport
vositalariga qo‘yiladigan taqiqlovchi shartlar.
Taqiqlovchi belgilar asosi (foni) oq, xoshiyasi qizil doiradan iborat bulib,
harakatlanishni ma’lum darajada cheklaydi yoki umuman taqiqlaydi.
Ularning ta’sir kuchi o‘rnatilgan joydan boshlab birinchi chorrahagacha,
chorraha bo‘lmaganda aholi yashash joyining oxirigacha davom etadi. Ba’zi
belgilar o‘sha joyning o‘zigagina taalluqli bo‘ladi.
«Kirish taqiqlangan» «3.1»
Transport
vositalarining
bir
tomonlama harakatlanishini joriy etishda
yo‘lning bir tarafiga ushbu belgi urnatilib,
barcha
transport
vositalarining
(belgilangan
yo‘nalishli
transport
vositalari bundan mustasno) kirishi taqiqlanadi.
«Harakatlanish taqiqlangan» «3.2»
Dam olish uylari, sanatoriy, kasalxona va
umumfoydalaniladigan hovlilarga kiraverishda transport
vositalari harakatini cheklash maqsadida ushbu yo‘l belgisi
o‘rnatiladi. Bu belgining belgilangan yo‘nalishli transport
vositalari, nogironlar haydaydigan motokolyaska, avtomobil, belgi ta’sir
oralig‘ida yashovchi yoki ishlovchi yoxud ularga va korxonalarga xizmat
qiluvchi transport vositalariga dahli yo‘q. Bunday xollarda transport vositalari
belgilangan joyga yakin chorrahadan kirib chikishlari kerak. Bu yerda ikki
taqiqlovchi belgidan birining (3.1) talabi ustun buladi.
Mavzu: Tаqiqlovchi belgilаr.
Vаzifаsi. Tаqiqlаnishning
umumiy belgilаnishi.
Reja:
1. Belgilarning tavsiflanishi.
2. O’rnatilishi va ta’sir doirasi.
133
«Mexanik transport
vositalarining xarakatlanishi
taqiqlangan»
«3.3»
Bu
belgi
barcha
turdagi mexanik transport vositalarining
harakatlanishini
taqiqlab,
ot-arava,
velosipedchilar harakatiga dahli bo‘lmaydi.
Bu belgi xam avvalgi (3.2) belgiga o‘xshab ta’sir oralig‘ida yashovchi va
ishlovchilarga dahldor emas.
«Yuk avtomobillarining
hrakatlanishi taqiqlangan»
«3.4»
Belgida cheklangan massa
ko‘rsatilmagan bo‘lsa bu belgi to‘la massasi
belgida
ko‘rsatilganidan
ortiqcha
ko‘rsatilmagan bo‘lsa, to‘la massasi 3.5
tonnadan
yuqori
barcha
yuk
avtomobillarining barcha traktorlarning, o‘zi yurar mashina va
mexanizmlarning harakatlanishini taqiqlaydi. Bu belgi «3.2» belgisiga
o‘xshab ta’sir oralig‘ida yashovchi va ishlovchilarga dahldor emas.
«Mototsikllar harakatlanishi taqiqlangan» «3.5»
Bu belgining avtomobil,
avtobus, velosiped, moped,
ot-arava harakatiga dahli
yo‘q, bu belgi xam «3.2»
belgisiga o‘xshab ta’sir oralig‘ida yashovchi va
ishlovchilarga dahldor emas.
«Traktorlar harakatlanishi
taqiqlanadi»
«3.6»
Yo‘llardagi
transport
vositalarining
tezligini oshirish maqsadida barcha turdagi
traktorlar,
o‘zi
yurar
mashina
va
mexanizmlarning harakatlanishi taqiqlanadi.
134
Bu belgi xam «3.2» belgisiga o‘xshab ta’sir oralig‘ida yashovchi va
ishlovchilarga dahldor emas.
«Tirkama bilan harakatlanish taqiqlangan» «3.7»
Bu belgi avtopoezdlarning harakatlanishi va manevr
qilishi qiyin bo‘lgan tor ko‘chalar oldida o‘rnatilib, tirkamali,
yarim tirkamali avtomobil va traktorlarning hamda barcha
turdagi transport vositalarining shatakka olib harakatlanishini
taqiqlaydi, buning ham ta’sir oralig‘ida yashovchilar va
ishlovchilarga dahli yo‘q. Belgining tirkamali yengil avtomobilga
dahli yo‘q.
«Ot-arava harakatlanishi
taqiqlangan» «3.8»
Mexanik
transport
vositalarining
harakatini yengillatish maqsadida baozi
yo‘llarda ot-arava, ot-chana, bug‘u-chana
harakati taqiqlanadi. Bu belgi «3.2» belgiga
o‘xshab ta’sir oralig‘ida yashovchi va
ishlovchilarga dahldor emas.
«Velosipedda harakatlanish
taqiqlanadi»
«3.9»
Yo‘llarda
umumfoydalanadigan transport
(avtobus, trolleybus) serqatnov
bo‘lib,
bekatda
to‘xtashga,
bekatdan
ko‘zg‘alishga velosipedchilar xalal bermasligi
uchun
ko‘rsatilgan
belgiga
asosan
velosipedchilar va mopedchilar harakati
taqiqlanadi.
«Piyodalarning harakati taqiqlanadi» «3.10»
Yo‘l xizmatchilari va taomirlovchi ishchilarga belgining
dahli yo‘q. Bu belgi metro stantsiyalarida (eskalatordan tushib
chiqish, bir stantsiyadan ikkinchisiga o‘tish joylarida) bir
tomonlama harakatni joriy etish uchun ham ishlatiladi.
135
«Vazn cheklangan» «3.11»
Ko‘tarish
qobiliyati
cheklangan
ko‘prik
va
estakadalarda, xaqiqiy massalar
yig‘indisi
ko‘prik
oldida
o‘rnatilgan belgida ko‘rsatilganidan yuqori
bo‘lgan yuk avtomobillarining yarim tirkamali
yuk
avtomobillarining
harakatlanishini
taqiqlaydi.
«O‘qqa tushadigan og‘irlik cheklangan» «3.12»Qoplamasi
yupqa
bo‘lgan
avtomobil
yo‘llariga, og‘ir yuk mashinalari
zarar yetkazmasligi uchun, bitta
o‘qqa tushadigan og‘irlik yo‘l
belgisida ko‘rsatilganidan yuqori bo‘lsa,
bunday
avtomobillarning
harakatlanishi
taqiqlanadi.
SHuni eslatib o‘tish kerakki, yengil avtomobillarda og‘irlik ikki o‘qqa teng
ravishda taqsimlanadi. Ikki o‘qdi yuk avtomobillarda oldi o‘qqa 1/3, orqa o‘qqa
2/3 og‘irlik tushadi. Uch uqli avtomobilda og‘irlik uchchala o‘qqa teng
tarqaladi.
«CHeklangan balandlik» «3.13»
Balandligi
chegaralangan
temir yo‘l kesishmalari, tonellar,
ko‘prik va estakadalar ostidan
o‘tuvchi yo‘llarda baland yoki yuki
baland bo‘lgan yuk avtomobillari ko‘rsatilgan
inshootlarga zarar yetkazmasliklari uchun,
ushbu belgi bilan ularning harakatlanishi
taqiqlanadi. Belgi bo‘lmagan taqdirda yo‘l harakati qoidasiga ko‘ra balandlik
4 m. bilan cheklanadi.
«CHeklangan kenglik»
«3.14»
Eniga tor bulgan tonnel, ko‘prik va estakadalar oldida ushbu
belgi o‘rnatilib, belgida ko‘rsatilgandan enli yuk avtomobilining
(yoki uzun avtomobilning) inshootlarga zarar yetkazmasligi
uchun, ularning harakatini taqiqlaydi.
«CHeklangan uzunlik» 3.15»
136
Kup burilishli uzun tor
kuchalarda
uzun
yuk
avtomobillari
tikilib
qolmasligi,
xarakat
ishtirokchilariga xalakit bermasligi uchun,
kuchaning bunday qismi oldida ushbu belgi
urnatiladi, u uzun yuk avtomobillar xarakatini
takiklaydi.
«Eng kam oralik» «3.16»
Ushbu
belgi
muzliklar,
sirpanchik
yo‘llar,
tog‘li
yo‘llar, kutarish k;obiliyati
cheklangan uzun kupriklar oldiga urnatilib,
eng kam oralik masofani chegaralaydi.
«Bojxona» «3.17.1»
Ushbu belgi davlat tili va
ingliz tilida yozilib, bojxonada
kerakli hujjatlarni rasmiylashtirish uchun tuxtab utishni talab
kiladi.
«Xavf-xatar» «3.17.2»
Ko‘p talofotli yo‘l fojiasi yoki falokat yuz berganda (kor
kuchishi, tog‘ kuchishi, yo‘lni suv bosishi, kuprikni suv olib
ketishi kabi) shu yo‘l qismlarida urnatilib, falokatni bartaraf
etuvchi xizmatchilarning avtomobillaridan tashkari boshka
barcha avtomobillar xarakatini takiklaydi.
O‘nga burulish taqiqlanadi» «3.18.1»
«CHapga
burilish
taqiqlanadi» «3.18.2»
Bu
belgilar
yo‘l
kesishmasi
oldida
o‘rnatilib,aynan
shu
kesishmaga
ta’sir
etadi,
belgilangan yo‘nalishli transport
vositalariga buning dahli yo‘q.
«CHapga burilish taqiqlanadi» belgisi o‘rnatilgan joydan
orqaga qayrilish mumkin.
«Qayrilish taqiqlanadi» «3.19»
137
Bu belgi umumfoydalanish transportidan tashqari barcha
transport vositalarining orqaga qayrilishini taqiqlaydi. Belgi
o‘rnatilgan joydan chapga burilish mumkin.
«Quvib
o‘tish
taqiqlanadi» «3.20»
Burilish yoki dunglik
tufayli ko‘rinishi cheklangan
serqatnov yo‘llarda, tor
ko‘chalarda
harakat
xavfsizligini ta’minlash uchun
ushbu belgi o‘rnatilib, barcha turdagi
transport vositalariga quvib o‘tishni taqiqlaydi. Bu belgi soatita 40 km. dan
kam teelikda, yakka tartibda kelayotgan transport vositalarini quvib o‘tishga
ruxsat etadi. «3.20» belgisi yakinlashayotgan birinchi kesishmagacha
(chorraxaga) yoki «Quvib o‘tish taqiqlangan hududning oxiri» belgisi
o‘rnatilgan joygacha ta’sir etadi.
«Yuk
avtomobillarida
quvib o‘tish taqiqlangan»
«3.22»
Bu belgi to‘la vazni 3,5
tonnadan yuqori bo‘lgan yuk avtomobillari
va soatiga 40 km. dan kam tezlikda, yakka
tartibda kelayotgan transport vositalaridan
boshqa transport vositalarini quvib o‘tishni
taqiqlaydi. Bu belgi yaqinlashayotgan
birinchi kesishmagacha yoki "Yuk avtomobillarida quvib o‘tish taqiqlangan
xududning oxiri" belgisi o‘rnatilgan joygacha ta’sir etadi.
«Yuqori tezlik chegaralangan» «3.24»
Yo‘lning xavfli qismlarida harakat xavfsizligini ta’minlash uchun
ushbu belgi o‘rnatilib, barcha turdagi transport vositalarining
yuqori tezligini cheklaydi. Bu belgi yaqinlashayotgan birinchi kesishmagacha
yoki "Yuqori tezlik cheklangan xududning oxiri" belgisi o‘rnatilgan joygacha
ta’sir etadi.
138
«Tovush moslamalaridan foydalanish
taqiqlangan» «3.26»
Dam
olish
uylari,
kasalxonalar, sanatoriylar, bolalar
dam olish lagerlari oldida ortiqcha
shovqin solinmasligi uchun ushbu belgi
o‘rnatilib, barcha turdagi transport vositalarining
tovush moslamalaridan foydalanishini taqiqlaydi. Yo‘l transport hodisalarining
oldini olish maqsadida istisno tarzida tovush moslamasidan foydalanish
(tovush signali berish) mumkin.
«To‘xtash taqiqlangan» «3.27»
Serqatnov yo‘lning tor qismlarida transport vositalarining
uzluksiz harakatini yuqori darajada ta’minlash uchun ushbu belgi
o‘rnatilib, belgilangan yo‘nalishli transport vositasidan boshka
barcha transport vositalarining to‘xtashini taqiqlaydi.
«To‘xtab turish taqiqlangan» «3.28»
Yo‘lning yetarli darajada keng bulmagan qismlariga ushbu
belgi urnatilib, barcha transport vositalarining 10 minutdan ortiq
turishlarini takiklaydi (taksometri ishlab turgan taksi avtomobili,
nogiron xaydovchilarga tegishli avtomobil va motokolyaska, yuk ortilayotgan
yoki tushirilayotgan avtomobillar bundan mustasno).
«Oyning tok kunlarida tuxtab turish taqiqlanadi» «3.29»
«Oyning juft kunlari tuxtab turish taqiqlanadi» «3.30»
Yo‘llarning o‘ng va chap
chekkalarini navbatma-navbat
mexanizmlarda supirib tozalab
olish va shu kabi ishlarni amalga
oshirish
maksadida
ushbu
belgilardan foydalaniladi. Bu belgilar talabi
"3.28" belgi talabi bilan bir xil.
«Barcha cheklovlarning oxiri»
«3.31»
Bu belgi barcha cheklovlarning oxiri deb nomlansada, amalda
3.16, 3.20, 3.22, 3.24, 3.26, 3.27, 3.28, 3.29, 3.30 belgilarning ta’sir
qismini kesishmadan avvalroq tugatish uchun ishlatiladi.
| 