61
Talaffuzning aniqligi o‘qituvchi nutqining tushunarli bo‘lishiga
yordam
beradi, shuningdek, ta’lim oluvchilar tomonidan to‘g‘ri tushunilishini ta’minlaydi.
Talaffuz qanchalik aniq bo‘lsa, aytilayotgan so‘z, ifodalanayotgan bo‘g‘in va
tovushlar
shunchalik tiniq, yorqin ifodalanadi. Tovush
nutq apparatining barcha
a’zolari (lablar, jag‘, tishlar, yumshoq va qattiq tanglay, kichik til, kekirdak, tomoq
orqa devori, tovush naychalari)ning birgalikda unumli ishlashiga bog‘liq. Til,
lablar,
yumshoq tanglay, kichik til va pastki jag‘ nutqda faol ishtirok etadi. Shu
sababli ularni doimiy mashq qildirish turish muhim ahamiyatga ega.
Artikulyatsiya
(lot. “articulation” < “articulare”
– “aniq talaffuz qilmoq”) nutq organ (a’zo)larining
tovush hosil qilishdagi harakatlari holati.
Tovushning
aniq
talaffuz
qilinishini
takomillashtirish artikulyatsiya gimnastikasi asosida amalga oshiriladi.
Har bir unli va undosh tovushlarni to‘g‘ri ifodalashga o‘rgatuvchi
mashqlar
(ifodali o‘qish, tez aytishlar).
O‘qituvchi nutqining tashkil etilishida
r i t m i k a
ham muhim o‘rin egallaydi.
Unga xos muhim jihat ritm sanaladi.
Ritm (nutqning vazni)
nutqning
muhim xususiyati sanaladi, zero, nutq
ohangi, to‘xtamlar ham tinglovchilarga bevosita kuchli hissiy ta’sir ko‘rsatadi.
Nutqning ritmi (vazni)ga ko‘ra ta’lim oluvchiga
uzatilayotgan bilimlar, o‘quv
materialining murakkab o‘rinlari o‘qituvchi tomonidan
asta-sekin bayon qilinadi,
oson o‘zlashtiriladigan qismlarini esa nutqni bir qadar
tezlashtirib bayon etish
mumkin. O‘qituvchi o‘z faoliyatida aniq, ravon, ma’noli, ifodali nutqni o‘zlashtira
olishi, bir so‘z bilan aytganda nutq madaniyatini egallashi zarur.
