Rajamurodov z. T., Rajabov a. I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi




Download 14,15 Mb.
Pdf ko'rish
bet170/318
Sana23.05.2024
Hajmi14,15 Mb.
#251148
1   ...   166   167   168   169   170   171   172   173   ...   318
Bog'liq
G‘ofurov A.T., Fayzullayev S.S. Genetika va evolyutsion ta’limot

1
soatda 
1
kg tirik vazniga hosil boiayotgan issiqlikni 
kilojoullardagi miqdori hisobga olinadi.
Asosiy almashinuv hujayralar, to‘qimalar va ayrim a’zolardagi 
hayotning asosiy jarayonlarini ta’minlashga, nafas muskullarining, yurakni 
qisqarishiga, bezlar faoliyatiga sarflanadigan eng kam darajadagi energiya 
xarajatini ko‘rsatadi. Asosiy almashinuvni aniqlashda,eng avvola 
muskullardagi oksidlanish jarayonlarida ajralib chiqayotgan katta 
miqdordagi issiqlik energiyasini hisobga olish zarur.
0
‘rtacha asosiy almashinuv o‘rta yoshdagi sogiom odamlarda 
1
soatda 1 kg tirik vazn 4.2 kDj ga teng.
Semiz odamlarga nisbatan oriq odamlar har 
1
kg tirik vaznga 50% 
ortiq issiqlik hosil qiladi. Ammo bu farq, hosil boigan issiqlikni 1 m
2
tana 
yuzasiga hisoblanganda deyarlik farq qoimaydi. Bu esa o‘z navbatida 
asosiy almashinuv tana yuzasiga deyarlik proporsional boiib tana 
oichamiga bogiiq boimaydi degan xulosa qilish imqonini beradi (Rubner 
qoidasi). Lekin bu qonuniyat tasdiqlanmadi. Moddalar almashinuvi 
faqatgina yuzaga bogiiq boim ay balki uning oichamiga ham bogiiq, 
masalan otlaming asosiy almashinuvi 
1
m
2
yuzasiga kalamushlardagiga 
nisbatan 
2
barobar ortiq.
Moddalar almashinuvining jadalligi asosan sitoplazma faolligi bilan 
ayniqsa muskullar faoliyati bilan aniqlanadi, yuqorida aytilganidek tashqi 
yuza oichamiga bogiiq emas, masalan bola tug‘ ilganidan keyingi birinchi
251


yilda uning tirik vazni 3 martaga ortadi, uning tashqi yuzasi esa keskin 
kamayadi (V.N.Nikitin).
Yashash sharoitlariga mos holda moddalaming asosiy almashinuvi 
darajasini boshqarishlishida bosh rol asab tizimiga taalluqlidir.
Asosiy almashinuvning yoshga, kecha-kunduzga va iqlimga bogiiq 
holda o‘zgarishi. Yosh ulg‘ayishi bilan asosiy almashinuv kamayadi, 
barcha yoshdagi erkaklarda, ayollarga nisbtan asosiy almashinuv yuqori 
boiadi.
Uyqu paytida skelet muskullarining bo‘shashi tufayli asosiy 
almashinuvi 13% gacha kamayadi. Tana harorati 1°C ga ko‘tarilganda, 
asosiy almashinuv o‘rtacha 10% ga ortadi. Issiq haroratli joylarda asosiy 
almashinuv 

Download 14,15 Mb.
1   ...   166   167   168   169   170   171   172   173   ...   318




Download 14,15 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Rajamurodov z. T., Rajabov a. I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi

Download 14,15 Mb.
Pdf ko'rish