5
KIRISH (falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi annotatsiyasi)
Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati.
Bugungi kunda
dunyoda biologik
xilma-xillikni saqlash, mavjud ekotizimlarning barqarorligini
ta’minlash soha olimlarining kun tartibida turgan eng muhim masalalaridan biri
hisoblanadi. Antropogen omil ta’sirida atrof-muhitning oʻzgarishi biologik xilma-
xillikning yo
ʻ
qolishiga,
jumladan, hayvonot dunyosi
resurslarining kamayishiga
sabab boʻlmoqda. Shunga koʻra, tabiiy suv havzalarida tarqalgan baliqlarning tur
tarkibini aniqlash, ularning populyatsiyalariga ta’sir qilayotgan cheklovchi omillar
koʻlamini baholash, kamyob va endemik turlarni saqlab qolish chora-tadbirlarini
ishlab chiqish muhim ilmiy-amaliy ahamiyat kasb etadi.
Jahonda dengiz va chuchuk suv havzalardagi baliq turlarini muhofaza qilish,
ularning tarqalish areallari va taqsimlanishi, ekologik o‘ziga xosligi,
o‘zgaruvchanlik ko‘rsatkichlari, kamyob turlarning
muhofazasiga oid ilmiy-
tadqiqotlarni amalga oshirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Shu bilan birga,
Markaziy Osiyo kabi berk suv havzasi hududida joylashgan mintaqalarda tarqalgan
chuchuk suv baliqlarining tur tarkibi, oʻziga xos morfologik, fiziologik, biologik va
ekologik xususiyatlarida farqlarni qiyosiy tahlil etishga ehtiyoj ortib bormoqda. Orol
dengizi havzasida joylashgan daryolar ixtiofaunasining biologik xilma-xillik
koʻrsatkichi boshqa hududlarnikiga nisbatan past bo‘lsa-da,
lekin endemik
taksonlarning yuqoriligi bilan ajralib turadi. Bu oʻrinda, hayvonot dunyosi xilma-
xilligini asrash, ekotizim barqarorligini ta’minlashga qaratilgan tadqiqotlar muhim
ilmiy-amaliy ahamiyat kasb etadi.
Respublikamiz suv havzalarining baliq faunasini tadqiq etish ishlari yildan-
yilga kengayib va rivojlanib bormoqda. Bu borada, jumladan, biologik xilma-
xillikni saqlash borasidagi tadqiqotlar, ekspeditsiyalar, mintaqa faunasini boyitishga
qaratilgan izlanishlar har tomonlama qoʻllab-quvvatlanmoqda. Xususan, 2019-2028
yillar davrida Oʻzbekiston Respublikasida biologik xilma-xillikni saqlash
strategiyasida
1
“…biologik xilma-xillikni saqlash va undan barqaror foydalanishni
ta’minlash, muhofaza qilinadigan tabiiy hududlarni rivojlantirish va kengaytirish,
tabiiy ekologik tizimlarning tanazzulga uchrash sur’atlarini pasaytirish, hayvonlar
va oʻsimliklarning kamyob va yoʻqolib borayotgan turlarini qayta tiklash” vazifalari
belgilangan. Ushbu vazifalardan
kelib chiqqan holda, jumladan, Surxondaryo suv
havzalarida tarqalgan baliq faunasining xilma-xilligini aniqlash, ularning oʻzaro
morfometrik va filogenetik munosabatlaridagi farqlarini oʻrganish orqali turlarni
toʻgʻri aniqlash metodikasini takomillashtirish, kamyob, endemik va muhofazaga
muhtoj turlarning tarqalish areallarini aniqlash va
ularni saqlab qolish chora-
tadbirlarini ishlab chiqish muhim ilmiy-amaliy ahamiyat kasb etadi.
Oʻzbekiston Respublikasining “Hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan
foydalanish toʻgʻrisida” 2016-yil 19-sentyabrdagi OʻRQ-408-son Qonuni,
Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining “1992-yilda Rio-de-Janeyroda
imzolangan Biologik xilma-xillik toʻgʻrisidagi Konventsiyaga Oʻzbekiston
1
Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 11-iyundagi “2019-2028-yillar davrida Oʻzbekiston
Respublikasida biologik xilma-xillikni saqlash strategiyasini saqlash toʻgʻrisida” 484-son Qarori.
6
Respublikasining qoʻshilishi toʻgʻrisida” 1995-yil 6-maydagi 82-I-son qarori hamda
Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Hayvonot va oʻsimlik dunyosi
obyektlarining davlat hisobini, ulardan foydalanish hajmlari hisobini va davlat
kadastrini yuritish toʻgʻrisida” 2018-yil 7-noyabrdagi 914-son va “2019-2028-yillar
davrida Oʻzbekiston Respublikasida biologik xilma-xillikni
saqlash strategiyasini
tasdiqlash toʻgʻrisida” 2019-yil 11-iyundagi 484-son qarorlari hamda mazkur
faoliyatga tegishli boshqa me’yoriy-hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga
oshirishga ushbu dissertatsiya tadqiqoti muayyan darajada xizmat qiladi.
