38
Rezistor R
e
manfiy teskari bog’lanish elementi bo`lib, dastlabki rejimning
harorat o`zgarishiga bog’liq bo`lmasligini ta’minlaydi. Kaskadning kuchaytirish
koeffitsiyenti kamayib ketmasligi uchun qarshilik R
e
rezistorga parallel
qilib kondensator S
e
ulanadi. Kondensator S
e
rezistor R
e
ni o`zgaruvchan tok
bo`yicha shuntlaydi.
Sinusoidal o`zgaruvchan kuchlanish (U
kir
=U
kir max
sin
t)
kondensator S
orqali baza-emmiter sohasiga beriladi. Bu kuchlanish ta’sirida, boshlang’ich
baza toki I
bd
atrofida o`zgaruvchan baza toki hosil bo`ladi. I
bd
ning qiymati
o`zgarmas manba kuchlanishi E
k
va qarshilik R
1
ga bog’liq bo`lib, bir necha
mikroamperni ‘tashkil qiladi. Berilayotgan signalning o`zgarish qonuniga
bo`ysunadigan baza toki iste’molchi (R
i
) dan o`tayogan kollektor tokining
ham shu qonun bo`yicha o`zgarishiga olib keladi. Kollektor toki bir necha
milliamperga teng. Kollektor tokining o`zgaruvchan ‘tashkil
etuvchisi
iste’molchida amplituda jihatidan kuchaytirilgan kuchlanish pasayuvi U
(chiq.)
ni hosil qiladi. Kirish kuchlanishi bir necha millivoltni ‘tashkil etsa,
chiqishdagi kuchlanish bir necha voltga tengdir.
Kaskadning ishini grafik usulda tahlil qilish mumkin. Tranzistorning chiqish
harakteristikasida AV-nagruzka chizig’ini o`tkazamiz (3.1,b-rasm). Bu chiziq
U
ke
=E
k
, I
k
=0 va U
ke
=0 , I
k
=E
i
/R
n
koordinatali A va V nuqtalardan o`tadi. AV
chiziq I
k max
, U
ke max
va R
k
=U
k max
*I
k max
bilan chegaralangan sohaning chap
tomonida joylashishi kerak. AV chiziq chiqish harakteristikasini kesib o`tadigan
qismda ish uchastkasini tanlaydi. Ish uchastkasida signal eng kam bo`zilishlar
bilan kuchaytirilishi kerak. Nagruzka chizig’ining S va D nuqtalar bilan
chegaralangan qismi bu shartga javob beradi. Ish nuqtasi O, shu uchastkaning
o`rtasida joylashadi. DO kesmaning abssissalar o`qidagi
proyeksiyasi kolektor
kuchlanishi o`zgaruvchan ‘tashkil etuvchisini amplitudasini bildiradi. SO
kesmaning ordinatalar o`qidagi proyeksiyasi kollektor tokining amplitudasini
bildiradi. Boshlang’ich kollektor toki (I
ko
) va kuchlanishi (U
keo
) O nuqtaning
proyeksiyalari bilan aniqlanadi. Shuningdek, O nukta boshlang’ich tok I
bo
va
kirish harakteristikasida O ish nuqtasini aniqlab beradi. Chiqish harakteris-
tikasidagi S va D nuqtalarida kirish harakteristikasidagi S' va D' nuqtalari mos
keladi. Bu nuqtalar kirish signalining buzilmasdan kuchaytiriladigan chegarasini
aniqlab beradi. Kaskadning chiqish kuchlanishi
U
chiq
=I
k
*R
i
( 3.1)
Kaskadning kirish kuchlanishi
U
kir
=I
b
*R
kir
;
(3.2)
Bu
yerda R
kir
– tranzistorning kirish qarshiligi.
Tok I
k
I
b
va qarshilik R
H
R
kir
bo`lgani uchun sxemaning
chiqishdagi kuchlanish kirish kuchlanishidan ancha kattadir. Kuchaytir-
39
gichning kuchlanish bo`yicha kuchaytirish koeffitsiyenti K
i
quyidagicha
aniqlanadi:
K
i
=U
chiq max
/U
kir max
(3.3)
yoki garmonik signallar uchun
K
i
=U
chiq
/U
kir
(3.4)
Kaskadning tok bo`yicha kuchaytirish koeffitsiyenti
K
i
=I
chiq
/I
kir
(3.5)
Bu yerda: I
chiq
– kaskadning chiqish
tomonidagi tokning qiymati;
I
kir
– kaskadning kirish tomonidagi tokining qiymati. Kuchaytirngichning
quvaat bo`yicha kuchaytirish koeffitsiyenti:
K
r
=R
chiq
/R
kir
,
(3.6)
Bu yerda R
chiq
– iste’molchiga beriladigan quvvat;
R
kir
– kuchaytirgichning kirish tomonidgi quvvat.
Kuchaytirish texnikasida bu koeffitsiyentlar logarifmik qiymat –
detsibellda o`lchanadi.
K
i
(dB)=20 lg K
i
yoki
K
i
=10 K
i
(dB)/2;
K
i
(dB)=20 lg K
i
yoki
K
i
=10 K
i
(dB)/2;
K
r
(dB)=10 lg K
r
yoki
K
r
=10 K
r
(dB)
Odamning eshitish sezgirligi signalni 1dB ga o`zgarishini ajrata olgani
uchun ham shu o`lchov birligi kiritilgan. Har bir kuchaytirgich kuchaytirish
koeffitsiyentlaridan tashqari quyidagi parametrlarga ham egadir.
Kuchaytirgichning chiqish quvvati (iste’molchiga signalni buzmasdan
beriladigan eng katta quvvat):
R
2
chiq max
/R
H
(3.7)
Kuchaytirgichning foydali ish koeffitsiyenti
=R
chiq
/R
um
,
(3.8)
bu yerda R
um
– kuchaytirgichning hamma manbalardan iste’mol qila-
digan quvvati. Kuchaytirgichning dinamik diapazoni kirish kuchlanishining
eng kichik va eng katta qiymatlarining nisbatiga teng bo`lib, dB da
ulchanadi:
D=20 lg U
kir max
/U
kir min
(3.9)
Chastotaviy buzilishlar koeffitsiyenti M(f) o`rta chastotalardagi kuch-
lanish bo`yicha kuchaytirish koeffitsiyenti K
i0
ning ixtiyoriy chastotadagi
kuchlanish bo`yicha kuchaytirish koeffitsiyentiga nisbatidir:
M(f)=K
i0
/K
uf
(3.10)
Chiziqli bo`lmagan
buzilishlar koeffitsiyenti
yuqori chastotalar
garmonikasi o`rta kvadratik yig’indisining chiqish kuchlanishining birinchi
garmonikasiga nisbatidir:
