7
qo'shimcha tajribalar olib borishga to`g‘ri keldi, lyokin 1909 yilda maqsadga
erishildi. Elektr zaryadlari “katod” zarrachalar hisoblanib kulon iborasida
aytiladi, fiziklar va kimyogarlar o`zlariga qulay bo`lishi uchun bu
“elementar” zaryad kattaligi bir birlik sifatida qabul qilingan.
1.1- rasm. Kruks naychadagi
katod nurlarining ostida aylanadigan
paraglarga ta'sir ko`rsatib harakatga
keltiradi. Bu tajribada katod nurlari
oddiy yorug'lik nurlariga o'xshaydi,
va og'irligiga ega mikroskopik
zarralar oqimi, deb hisoblaydi.
1.2 – rasm. Elektr maydon ta’siri
bilan katod nur oqimlarini Tomson
pribori (asbobi) yordamida o`lchash
uchun mo`ljallangan. 1 – manfiy
zaryadlangan elektrod (katod),
2 – musbat zaryadlangan elektrod,
3 – teshik, 4 va 5 – elektrod
plastikalari katod nurlarini og‘dirish
(chetlanish) uchun mo`ljallangan,
6 – katod nuri ta’sirida yorutuvchi
nayni ichki qatlami maxsus modda
bilan qoplangan, 7 – yorutuvchi
nuqta.
Tomson tavsifidan (ta’rifidan) musbat
zaryadlangan zarrachalar, eng
kichik elektr zaryadlari elektronlar deb nomlanadi.
Keyinchalik musbat zaryadlangan zarrachalarni oqimini analogli
priborlarda kuzatish imkoniyatiga ega bo`ldi, ularni esa protonlar deb
nomladi. Lyokin protonning massasi deyarli 2000 marta elektron massasidan
kattaroq, a uning zaryadi elektronlar zaryadiga teng deb aniqlandi va bu belgi
“plyus” ishorasi bilan belgilandi.
Shunday qilib, fiziklar ixtiyorida imkon bo`lgan birinchi “tarkibiy
elementlari” boshqa atomlar modelini qurish uchun harakatga keldi.
Tomson taxmin qildi, atomlar sferada (shar) musbat zaryadlangan, 1.3
a
– rasmda keltirilgan kichik ektronlar deyiladi. Olimlar o`rtasida atom modeli
“Olxo`ri pudding” tarvuz ichidagi urug‘ga o`xshash, buluchka ichida mayizi
borga oxshshlai, atom atrofida elektronlardan tashkil topgan.
