23
1243.3=( 1 · 10
3
)+(2·10
2
)+(3·10
1
)+(4·10°)+(3·10
-1
)
Tezkor xisoblash texnikasida 10 ning darajalarini ishlatish ancha
murakkabligi uchun, EXM larda 2 langan
xisoblashlar tizimidan
foydalaniladi. Ikkilangan tizimning asosi bulib 2 rakami xizmat qiladi.
O`nli tizimdan farqli ikkili tizimida faqat 2 ta belgi 0 va 1 ishlatiladi.
Ikkili xisoblashlar tizimida yozilgan rakam sonning ikkilangan kodi (yoki
kod) deb yuritiladi.
O`nli raqamni ikkilangan kodga aylantirish uchun 10 li raqamdan 2 ning
shunga eng yaqin darajasi ayiriladi, natijada 0 yoki 1 qoldiq qoladi. Ularning
ketma - ketligi son kodini belgilaydi. Masalan, 35 ni ikkili kodga
aylantiramiz.
35
(10)
= 11000
(2)
35 - o`nli sonning kodi
11000- sonning ikkili kodi.
Endi 13 ni ikkili kodga aylantiramiz.
13=2
3
+ 2
2
= 1·2
3
+1·2
2
+0·2
1
+1·2
0
=1101
13 ni 2 ning darajalari summasiga kengaytirib o`tganimizda 2
3
borligi
uchun ikkili kodga 1 ni yozamiz, 2
2
xam bor yana 1, 2
1
yo`q shuning uchun
0, 2
0
yana 1 .
Demak, 13
(10)
=1101
(2)
Hisoblashlar tizimida 2 li va 10 li kodlardan tashqari 8 li va 16 li
hisoblash tizimi ham mavjud.
Avtomatika va MP texnikasida ko`rsatkichlarni kiritish-chiqarish uchun
ikkili kod, raqamli xisoblash mashinalarida sakkizli kodlar ko`proq
ishlatiladi.
Deylik, shifratorda
t-ta 10 li raqamlar bilan (raqamlangan)
belgilangan
kirish kanali bo`lsin. Kirishdagi nuqtalarning biriga signal kelganda (klavisha
bosilganda) uning chiqishda
t - razryadli o`nli
kodga mos keluvchi
ikkilangan kodi paydo bo`ladi. SHuning uchun shifratorlar raqamli
qurilmalarga axborotni kiritish uchun eng qulay hisoblanadi. Klavisha
tugmachasi bosilganda shifratorning kirishga ma’lum
qiymatdagi signal
kelib, chiqishda unga mos ikkili son paydo bo`ladi.
Deshifratorlarda esa aksincha 2 li kodlar 10 li kodga aylantiriladi.
