25
Triggerlar va ularning turlari. Yгqorida baen etganimizdek, mantiqiy
elementlarning faolligi signal kirish qismiga berilganda chiqish qismlarida
ularning mantiqiy darajasini ifodalaydi. Mantiqiy darajasi esa 0 va 1
signallari orkali belgilanadi, ya’ni agarda VA - YO`Q elementining kirishiga
0 signali berilganda, chiqishda 1 shakllanadi. YOKI - YO`Q
elementning
kirishiga mantiqiy 1 uzatilsa, chikishda 0 paydo bo`ladi.
Demak, xar bir mantiqiy element uchun mos ravishda 1 va 0 signallari
aktiv va passiv mantiqiy darajani ifoda etadi.
Elementlarning ushbu xususiyati VA-YO`Q, YOKI-YO`Q elementlari
bazasida tuzilgan triggerlar ishlashini taxlil kilishda muhim rol o`ynaydi.
Triggerlar deb, chikish kattaligining malum bir qiymati mos keladigan (Z=0,
Z =1) ikki xil turg‘un holatda bo`la oladigan qurilmaga aytiladi.
Oddiy mantiqiy zlementlardan farqli triggerlarda ikkita chiqish kanali
mavjud. Birinchisi to`g‘ridan-to`g‘ri chiqish,
ikkinchisi Q - invers (teskari
ishorali ) chiqish deyiladi.
Triggerlarning kirish kanallari uning holatini ifodalovchi shartli belgilar
orqali ifodalanadi. R— (ingl — REZET) - kurilmani 0 ga aloxida keltiruvchi
chiqish kanali;
S- (ingl - SET)- qurilmani 1 ga aloxida keltiruvchi chiqish kanali;
K-universal triggerni 0 holatiga keltiruvchi kirish;
J - universal triggerni 1 holatiga keltiruvchi kirish;
T- sanoqchi kirish;
D- axborot kanali;
V - boshqaruvchi kirish;
S- sinxronlantiruvchi kirish.
Triggerlarning belgilanishi xam shu
kirishlarning shartli belgilardan
kelib chiqadi. Masalan, RS-trigger. JK - trigger, T-trigger va x.k.
Kirish signaliga munosabati nuqtai nazaridan triggerlar - sinxron va
asinxron turlariga bo`linadi.
Triggerlarning ishlash jarayonini to`g‘ridan-to`g‘ri
kirish kanalli RS -
trigger misolida ko`rib chiqamiz.
2.5-rasm. RS trigger sxemasi
26
Chizmada ko`rsatilgan trigger 2 ta YOKI - YO`Q mantiqiy elementlar
bazasida tayyorlanib, shunday ulanganki xar birining
chiqishi boshqasining
kirishiga bog‘langan. Elementlarning bunday ulanishi triggerning 2 ta
turg‘un holatda bo`lishini ta’minlaydi.
Quyida bu to`g‘rida izoh beramiz: deylik,
RS kirishlarda YOKI - YO`Q
uchun passiv bo`lgan va trigger holatiga ta’sir qilmaydigan 0 mantiqiy signal
berilgan bo`lsin. Bunda A element chiqishda signal
Q = 0 ga teng va u
V element kirishiga uzatilgan. V ning xar ikkala kirishida signallar 0, chiqishda
esa
Q
= 1. V elementning chiqishdagi 1 A
elementning kirishiga berilgan,
shuning uchun A chikishda xam 0 bo`ladi. Bu triggerning bitta turg‘un holati
xisoblanadi. Triggerga 1 signali berilganda
Q =0,
Q
= 1 bo`ladi va trigger
ikkinchi holatga o`tadi.
Shunday qilib, agar trigger 0 holatda turgan bo`lsa, R = 1
signali
berilguncha uning holati o`zgarmaydi. Agar trigger 1 holatida bo`lsa,
R=1
signali berilganda
A - elementning ag‘darilishi yuz beradi va chiqishda
Q
=
0 bo`ladi. 0 signali A elementning chiqishdan V elementning kirishiga
berilgani bois V ning chiqishda
Q = 1 bo`ladi. Shundan keyin trigger 0
holatga o`tadi. Trigger bir holatdan ikkinchisiga o`tganda undagi elementlar
ketma-ket qayta ulanib, zarur holatni yuzaga keltiradi.
Bir vaqtning o`zida R va S kanallariga aktiv 1
signalini yuborib
bo`lmaydi, chunki bunaqada trigger mavhum holatga o`tib, 0 va 1 ni qaysi
birida bo`lishi aniq chiqmaydi.
Xuddi shu prinsipda - invers kirishli RS - trigger ham ishlaydi. Ularning
elementlari yuqoridagi triggerdan farqli VA – YO`Q mantiqiy elementlardan
tuzilgan bo`ladi.
