Reja: Islom shakllanishidagi tarixiy sharoit, Islom dinining vujudga kelishi

17 
(sav) bergan barcha xabarlarning haqligi) hamda «al - ihson» (husni axloqqa 
asoslangan amallar)ni о‘z ichiga oladi.
ASSALOMU ALAYKUM (arab. sizga tinchlik, salomatlik tilayman) -
musulmonlar о‘zaro uchrashganda ishlatiladigan salomlashuv iborasi. Salom qabul 
qiluvchi "Va alaykum assalom" ("Sizga ham tinchlik, salomatlik tilayman"), deb 
javob qaytaradi. A.a. tanigan va tanimagan musulmonlarga beriladi. Kichik 
yoshdagilar yoshi ulug‘larga, ulov mingan odam piyodaga, piyoda ketayotgan 
kishi о‘tirganga, ozchilik kо‘pchilikka salom beradi. Assalomu alaykum kо‘pchilik 
huzuriga kirib о‘tirishda ham aytiladi. Assalomu alaykum deyish sunnat, javob 
qaytarish esa vojib hisoblanadi. Assalomu alaykum namoz о‘qiyotgan kishining 
namozi tugaganining alomati hamdir. AS’HOB - q. Sahoba. 
Muhammad payg‘ambarga nozil bо‘lgan birinchi sura, al-Alaq! Surasidir. 
Unga kо‘ra insonni ilmga da’vat qilinadi, ilm ulug‘lanadi. 
"(U) insonni laxta qondan yaratdi. О‘qing! Rabbingiz esa Karamlidir. U 
insonga qalam Bilan (yozishni ham) о‘rgatdi. U insonga bilmagan narsalarini
bildirdi. Darhaqiqat inson xaddidan oshar. (Yey, inson!) Albatta, qaytish Rabbing 
huzurigadir."
1
Abu Homid G‘azzoliy falsafasida ham yorqin aks etgan. U о‘zining 
“Kimiyoi saodat” asarida mо‘minning asosiy burchi qalbni davolash va uni 
yomonliklardan tozalashdir, deydi. “Ihyo ul-ulum id-din” asarida ilmning fazilati 
tо‘g‘risida quyidagilarni ta’kidlagan: “Ilm kо‘r qalb kо‘zini ochuvchi, qorong‘u 
zulmatda nur bag‘ishlovchi va zaif badanlarga kuch-quvvatdir. Ilm bilan banda 
abrorlar darajasiga kо‘tariladi, oliy martabalarga etishadi. Ilm ustida tafakkur 
qilish kechani ibodat bilan bedor о‘tkazganga tengdir. Allohga toat-ibodat, 
tavhidni anglash, Allohni ulug‘lash va taqvo ilm bilan bо‘ladi.”
2
  
Mirzo Ulug‘bek Buxoroda qurdirgan madrasa peshtoqiga sahih hadis 
hisoblanadigan quyidagi jumlani yozishni buyurgan. “Bilim olmoqqa intilmoq, har 
bir muslim va muslima uchun farzdir”. 
Muhammad Payg‘ambarga birinchi nozil bо‘lgan “al-Alaq” surasida ham 
ilmga da’vat bor. Birinchi vahiydanoq ilm olishga da’vat yozuv orqali bо‘lganligi 
sababli yozuv muqaddas va ilohiydir. Shu bois u san’at darajasiga kо‘tarildi. 
Qur’onga kо‘ra, “Alloh taolo hamma narsadan avval qalamni yaratdi, unga: 
“Yoz!”- deb buyurdi. Qalam: YO Rabbim, nimani yozaman? - deb sо‘radi. Alloh 
unga: “Qadarni yoz!”- dedi. Qalam shu onda bо‘lgan va bо‘ladigan narsalarni 
yozdi.” 
3
Islomda ilmga muhabbat bilan qaralganligi tufayli kitob bezash, xattotlik hamda 
miniatyura san’atlari rivojlandi. О‘z navbatida yozuv va kitob san’ati islomning 
rivojlanishiga katta yordam berdi.
1
Қуръони Карим маъноларининг таржима ва тафсири. Шайх Абдулазиз Мансур. Т.: 2007,597-б. 
2
Имом Абу Ҳомид Муҳаммад ибн Муҳаммад ал-Ғаззолий. Иҳё ул улум ид-дин. -Тошкент: Мовароуннаҳр 
2003, 1-китоб. 33 б. 
3
Раҳматуллоҳ қори Обидов. Пайғамбарлар тарихи исломият тарихидир. Тошкент: Мовароуннаҳр, 2005, 1-
қисм. 28 б. 

18 
Arabcha “iqra’” (о‘qimoq) sо‘zi о‘qi yaqin ma’noli “qr’” о‘zagiga ega bо‘lib, 
“yod о‘qimoq” va “qiroat qilmoq” degan ma’nolarni anglatadi. Qur’on sо‘zi ana 
shu о‘zakdan kelib chiqqan.
Islomning eng asosiy talabi hisoblangan kalimai shahodatda “La ilaha illallohu 
Muhammadun Rusul-Alloh” (Allohdan о‘zga iloh, Muhammad uning 
payg‘ambaridir), deb uqtiradi. Qur’oni Karimda Allohning yagonaligi va buyukligi 
juda kо‘p bor Qur’oni Karimda ta’kidlanadi.
1
Baqara surasi. 255. “ Alloh-undan о‘zga iloh yо‘qdir. (U) hamisha barhayot 
va abadiy Turuvchidir. “
3
Birinchi bо‘lib Bibi Xadicha, keyin amakivachchasining о‘g‘li Xaydar (Ali) , 
asrandi о‘g‘li Zayd ibn Xoris islomga kiradi. Biroq, Makkadagi boshqa 
qabiladoshlari Muhammad (s.a.v.) targ‘ibotlariga tish tirnoqlari bilan qarshi 
chiqdilar.
AdliY. Islomgacha qonga qon olish qoidasi amal qiladi: agar bir jamoa a’zosi 
boshqa jamoa vakilini о‘ldirsa yoki yarador qilsa, birinchi jamoa qasos olish 
huquqiga ega bо‘ladi. Qur’onda Kimki u qasosni sadaqa qilib kechib yuborsa, u 
gunohlariga kafforatdir. Alloh nozil etgan oyatlar bilan hukm qilmaydiganlar, anna 
о‘shalar zolimlardir. (Moida surasi, 45-oyat.) 
Undan tashqari Qur’oni karim bir mо‘min boshqa mо‘minni qasddan о‘ldirsa, 
uning jazosi jahannamdir degan. 

Download 0,63 Mb.