10
xol Makkaning musulmon olamining diniy markazi sifatidagi mavqeini uzil kesil
mustahkamladi.
Ular mavjud muammolarni kelishuvchilik bilan amalga oshirishga majbur
bо‘lishdi va Xudaybiya bitimi tuzishdi. Uniga kо‘ra,
kelasi yili Madina
musulmonlarining Ka’ba ziyoratiga tо‘sqinlik qilmaslik, ular Makkaga kelgan
kunlari shahardan tashqariga chiqib turish majburiyatini oldilar. Madinaliklar о‘z
navbatida Makkaliklarning karvonlariga tegmaydigan bо‘ldilar. Bu davrga kelib
Makkaliklarning G‘arbiy Arabitondagi siyosiy ta’siri tobora zaiflasha boshlagan
edi. Shu sharoitda Makka xukmron doiralari M. (sav) jamoasi bilan munosabatlarni
mustahkamlash zarurligini tushunib eta boshladilar.
Makkaliklar Muhammad payg‘ambar jamoasiga qо‘shildilar. Kо‘pgina
qabilalar islomni qabul qildilar. Hijraning 10-chi yili M. Payg‘ambar madina
atroflaridagi 100 mingdan ortiq kishi bilan Makkaga birinchi va oxirgi marta
ziyorat (haj)ga bordilar.
Madinaga qarshi kurashning etakchilaridan Abu Sufyon M. (sav)
tarafiga
о‘tdi. 630 y.da Makka M. (sav)ga jangsiz taslim bо‘ldi, islomning diniy markaziga
aylandi. Ka’ba ichidagi butlar, sanamlar buzib tashlandi.U yangi dinning
muqaddas sajdagohiga aylantirildi. Bu erga ziyorat (haj) qilish bu dinning
shartlaridan biri deb e’lon qilindi.
Buni islomda jajjat-ul vido deyiladi. YA’ni vidolashuv haji. Mana shu ziyorat
Makkaning islom diniy markazi sifatidagi mavqeini uzil kesil xal qildi.
Payg‘ambarimiz (sav) Arafotda 120 ming hojilar xuzurida olamshumul,
mashhur xutbalarini о‘qiganlar. Eskidan qolgan butun yomonliklarni, qon
da’vosini, sudhо‘rlikni, qimorni, fahshni, har turli haqsizliklarni bekor qildilar.
Musulmonlar о‘rtasida mol, jon, nomus xavfsizligini ta’minladilar. Erkaklarning
xotinlari va xotinlarning erkaklari ustidagi haqlarini tushuntirdilar.
Barcha
musulmonlarning birodar ekanligini aytdilar.
“Sizlarga ikki narsani qoldiryapman, agar unga mahkam yopishsalaringiz,
haq yо‘ldan hech qachon adashmaysizlar. Biri Allohning kalomi, ikkinchisi
mening sunnatimdir”, degan muborak xadisni aytdilar.
Hajdan qaytgach, о‘zini juda charchoq, holsiz sezgan Muhammad (s.a.v.) uch
oy о‘tgach 632 y. 8 iyunda о‘pka shabadalashi (plevrit) kasalligi bilan vafot etdi.
Muhammad qazo qilgach, Makka va Madina ulamolari ijmo (kelishuv) yо‘li bilan
saltanat boshlig‘i halifa izdoshni belgilash tamoyiliga amal qilib, uning eng yaqin
safdoshi, dо‘sti va qaynotasi Abu Bakr (r.a)ga hokimiyatni topshirdilar.
Xalifa Abu Bakr Muhammad payg‘ambarning
eng yaqin safdoshi, qaynotasi
(Oyshaning otasi). Yirik savdogar. Makkaning Quraysh qabilasidan. Muhammad
da’vati bilan islomni birinchilardan bо‘lib qabul qilgan. Isro va me’roj hodisasini
eng birinchi bо‘lib tasdiqlagan. Payg‘ambar unga Siddiq, ya’ni imoni kuchli deb
laqab bergan.
Umar ibn Xattob dastlabki tо‘rt xalifaning ikkinchisi, buyuk davlat arbobi.
Islomni taxminan 616 yili qabul qilgan. Muhammad payg‘ambarning yaqin
safdoshlaridan biri va qaynotasi (Hafsaning otasi). Payg‘ambar olib borgan barcha
11
janglarda qatnashgan. Nasroniy Bu Lu’lula Umarga
xanjar sanchib yaralagan va
shu kuni kechqurun Umar 63 yoshda vafot etgan. Vasiyatiga kо‘ra, Oyshaning
xujrasiga, Muhammad payg‘ambar va Abu Bakr yoniga dafn etilgan.
Xalifa Usmon ibn Affon (taxminan 575-656) dastlabki tо‘rt xalifadan
uchinchisi, Umaviylar qabilasiga mansub. Muhammad payg‘ambarning о‘lim
oldidagi eng dastlabki izdoshlaridan biri. Ularning о‘lim oldidagi vasiyatiga kо‘ra,
Usmon yangi xalifani saylashi lozim bо‘lgan kengash-SHо‘ro tarkibiga kirgan va
ular tomonidan xalifa qilib saylangan.
KA’BA-(arab. –kub, tо‘rt burchak)- islom dinining eng muqaddas ibodatxonasi,
baytulloh (Allohning uyi) deb ham yuritiladi. Uni ziyorat qilish –haj va umraning
asosiy amallaridan biri.
Ka’ba Makkadagi eng katta Masjidi Haramning markazida joylashgan
bо‘lib, 10x12x15 (bal 15 m va poydevori 12x10 m) о‘lchamdagi bino. Odatda,
Ka’baning usti qora mato (kisva) bilan qoplangan bо‘ladi, unga Qur’onning Makka
va hajga oid oyatlari zarhal bilan yozib qо‘yilgan. Ka’ba devorining tashqi g‘arbiy
burchagida “Qora tosh” (Hajar-al-asvad”) joylashgan.
Shimoliy sharqiy devoridagi eshik ham choyshab bilan qoplangan va erdan
chamasi 2m baland о‘rnatilgan. Ka’baning ichi tavof qilinganda devorga narvon
qо‘yiladi. Ichkarida uchta ustun bо‘lib, shiftiga sirlangan kо‘pdan kо‘p
chiroq
osilgan.
Devorning eshik bilan qora tosh oralig‘idagi qismi al-muntazam deyiladi, uning
yonida Allohga ayniqsa yoqadigan duolar о‘qiladi. Shimoliy g‘arbiy devorning
tomidan tilla suvi yugurtirilgan tarnov kо‘rinib turadi, u almizob yoki mizob al-
rahma deb ataladi.
Shu tarnov bilan g‘arbiy burchak oralig‘i qibla hisoblanadi.
Shim.-sharqiy devor yonidagi yarim doira shaklidagi devor (al-xatim) al-hijr (yoki
hijr Ismoil)ni tо‘sib turadi, hojilar tavof vaqtida bu joyga kiritilmaydi; Ibrohim (as)
zamonida bu joy Ka’baning bir qismi bо‘lgan; bu erga Ismoil (as) va uning onasi
Hojar dafn etilgan, deb rivoyat qiladilar. Devor qarshisida maqom Ibrohim deb
atalgan inshoot bо‘lib, undagi toshda odam izlari kо‘rinadi. Aytishlaricha, Ibrohim
(as) Ka’bani qayta tiklayotganida shu tosh ustida turgan. “Qora tosh” yaqinida esa
Zamzam bulog‘i bor. Muhammad (as) 25-30 yoshlarida Ka’bani ta’mirlash
ishlarida qatnashganlar.
Odamatoning uchinchi о‘g‘li Shis (as)
tomonidan qurilgan, Ibrohis (as)
tomonidan ta’mirlangan va Muhammad (sav) tomonidan kofirlardan tozalangan.
Ka’ba Yasrib (Madina)da qibla deb e’lon qilingach uning ahamiyati juda oshib
ketdi. О‘shangacha Quddusga qarab ibodat qilinar edi. Ka’ba islomning alohida
din bо‘lib shakllanishida g‘oyat katta vazifani bajaradi.
2
Makkaga hajga borgan musulmonlar Qora toshni о‘pib yoki qо‘l bilan
tekkizib ziyorat qiladi. Qora tosh islomda mо‘tabar hisoblangan narsalardan biri.
Shariatga kо‘ra, umra va hajga borgan odam Qora toshni о‘pishi yoki qо‘lining
2
Ислом энциклопедия. Ҳуснитдинов З таҳрири остида. –Тошкент: Ўзбекистон Миллий энциклопедияси
2004. –Б.137.
