|
Ajdodlarimizning ta’lim to’g’risidagi bebaho o’gitlari
|
| bet | 3/7 | | Sana | 01.06.2022 | | Hajmi | 1.61 Mb. | | #22566 |
Bog'liq 2 5228695771720719753 2 5199592240099366981, sifat menejmenti, 3-laboratoriya mashg‘uloti Tirsakli vallarni shatun va tayanch b-fayllar.org1.Ajdodlarimizning ta’lim to’g’risidagi bebaho o’gitlari
Ta’lim va tarbiya tarixini o‘rganar ekanmiz, uning rivojlanishi, yillar
davomida shakllanib borishi ustoz va shogird faoliyatiga bog‘liqhgining
guvohi bo‘lamiz. Eng qadimgi davrlardayoq mudarrislar (o‘qituvchilar)
ta’lim va tarbiyaning samarali ta’sir usullarini qidirib topib, hayotga tatbiq
eta boshlaganlar. Buning natijasida eramizdan oldingi davrlardayoq
ta’lim-tarbiyaning samaradorligiga erishilishi uchun o‘qituvchiga bo‘lgan
talablar kuchayib bordi. O'qituvchi mahoratini takomillashtirish yuzasidan
turli g'oyalar, nazariya va tavsiyalar paydo bo'la boshladi.
Miloddan avvalgi VII - VI asrlarda O'rta Osiyoda ishlab chiqarish
kuchlarining ortib borishi bilan ijtimoiy hayotda ham ijobiy o'zgarishlar
ro'y berdi. Turk va fors tilida so'zlashuvchi xalqlar o'rtasida o'zaro
madaniy aloqalar yuzaga keldi. Yosh avlodni mustaqil hayotga tayyorlashda
asrlar davomida qo'llanib kelingan, yerli millatning o'ziga xos urf- odati va an’analariga mos ravishda tatbiq etilgan ta’lim va tarbiyaning
noyob usul va vositalari, tadbir va shakllari vujudga kela boshladi. Hali
maktab bo'lmagan, pedagogik fikr tarkib topmagan davrdayoq qabila
a’zolari bolalarda mehnatsevarlik, axloq-odob, nafosat, do'stlik, mehrshafqat,
insonparvarlik sifatlarini tarkib toptirish sohasida aql idrok bilan
faoliyat olib borishgan. Ularning ta’lim-tarbiya usullari yillar davomida
hayot tajribasi va sinovlaridan o'tib, sayqallanib o'sha davming olijanol
mevasi sifatida bizning davrimizgacha etib keldi.
Buyuk allomalarimiz o‘z asarlarida mudamslar kasbining nozikligini,
mas’uliyatli ekanligini va murakkabligini, shu bilan birga sharafli
ekanligini yoritib, muallimning mahorati, ularga qo'yilgan talablar.
fazilatlariga oid qarashlar, shogirdlar bilan munosabatga kirishish mahorati,
muomalasi to‘g‘risida o‘z mulohazalarini bildirganlar. Uyg’onish
davrining yetuk namoyandalari Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy,
Abu Ali ibn Sino, Unsurul Maoliy Kaykovus, Abul-Qosim Umar Az-
Zamaxshariy, Shayx Sa’diy Sheroziy, Alisher Navoiy, Abdurahmon
Jomiy, Jaloliddin Davoniy, Husayn Voiz al-Koshifiy kabilaming ijodiy
merosi pedagogik tafakkurni shakllantirishda bo‘lajak murabbiylarga
muhim manba bo‘lib hisoblanadi. Ular avlodlaidan avlodlarga o‘tib, o‘z
qimmatini yo‘qotmagan mudarrislami, tarbiyachilami tayyorlash
tajribalarini umumlashtirib, boyitib borishgan. Zero, insoniy at kelajagi va
kurrai zaminning gullab-yashnashi faqat ta’lim va tarbiyaga bog’liq
ekanligini buyuk mutafakkirlar chuqur his qilishgan. Shuning uchun
muallimlar kuchi va g'ayrati bilan barkamol avlodni tarbiyalash ularning
eng yorqin orzusi bo‘lib kelgan. O‘zbekiston deb atalmish muazzam
zaminimizda yashab o‘tgan allomalaming bu borada o‘z o‘rni va hurmati
bor. Barkamol avlodni tarbiyalash, bunda muallimning o'rni to‘g‘risida
allomalarimiz ijodiy merosidan juda ko‘p misollar keltirishimiz mumkin.
Abu Ali ibn Sino (980-1037) o‘z asarlarida inson kamolotida uch
narsa - irsiyat, muhit, tarbiya muhim rol o‘ynashini ta’kidlab, bunda
mudarrislar bolalarga ta’lim berishdek mas’uliyatli burchni bajarib, shu
uch holatga javobgarlik hissi bilan yondashishini uqtiradi va mudarrislarga
faoliyatda muvaffaqiyatga erishish garovi bo‘lgan quyidagi
tavsiyalami beradi:
1)bolalar bilan muomalada bosiq vajiddiy bo'lish.
2)berilayotgan bilimning o'quvchilar tomonidan o'zlashtirilishiga
e’tibomi qaratish.
3) ta’limda turli shakl va metodlardan foydalanish.
4) o‘quvchining xotirasi, bilimlarni egallash qobiliyati, shaxsiy xusu-
siyatlarini nazorat qilish.
5) bolalarni fanga qiziqtira olish.
6)berilayotgan bilimlarning eng muhimini ajratib bera olish.
7)bilimlarni o'quvchilarning yoshi, aqliy darajasiga mos ravishd
tushunarli olib borish.
8)har bir so‘zning bolalar hissiyotini uyg'otish darajasida bo'lishig
erishish.
Kaykovus o‘z asarida har bir yoshni aqliy, axloqiy, jismoniy tarbi
yasida turmush tajribasi muhim ahamiyat kasb etishini aytadi. Bolalarr
faqat yaxshi mudarris tarbiyani hayot bilan bog‘lagan holda kamolotga
yetkazish mumkin deb, uning yo'llarini va usullarini bayon etgan. Kitobda
javonmardlar egallashi zarur bo'lgan quyidagi yo'nalishlarda ta’lim:
tarbiya berish nazariyasi ko'zda tutilgan:
1. Kaykovus bilim haqida
2. Hunar va turli kasb egalari haqida.
3. Turmush vaxulq-odob qoidalari haqida
4. Jismoniy yetuklik haqida
Kaykovus mudarrislaming axloqli ekanligini birinchi belgisi, unin
suxandonligida deb biladi va “Hamma qobiliyatlardan eng yaxshisi nutq
|
| |
