Kalit soʻzlar. Astragalus dasyanthus L, kiyikpanja, kimyoviy tarkib, vitamin,
makro- va mikroelementlar.
COMPOSITION OF ASTRAGALUS DASYANTHUS AND ITS USE
IN MEDICINE
Muxtorova Shaxzodaxon Madaminjon qizi
Doktoral student of Kokand State Pedagogical Institute
Xoʻjayev Vaxobjon Umarovich
Professor of Kokand State Pedagogical Institute, Doctor of chemical sciences
Abstract. This article provides information on the morphological
characteristics, chemical composition and beneficial properties of Astragalus
dasyanthus L.
Keywords. Astragalus dasyanthus l, chemical composition, vitamins, macro-
and microelements.
Yurtimizda dorivorlik xususiyatiga ega hamda qadimdan xalq tabobatida
qoʻllanib kelinadigan oʻsimliklar talaygina. Bunday oʻsimliklar sirasiga
Dukkakdoshlar-Fabaceae oilasiga mansub Astragalus dasyanthus l-kiyikpanja misol
boʻladi. Fabaceae oilasi 500 turkumga oid 12000 dan ortiq turni oʻz ichiga oladi.
Oʻzbekistonda 57 turkumga mansub 500 ga yaqin tur oʻsadi. Oila vakillariga bir,
ikki va koʻp yillik oʻtlar, yarim buta, buta, daraxtlar kiradi. Gul formulasi
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 1, ISSUE 7, 2023. OCTOBER
ResearchBib Impact Factor: 8.654/2023 ISSN 2992-8869
248
quyidagicha Gk
(5)
Gt
1+2+(2)
Ch
(9)+1
U
1
tuzilishga ega boʻlib, gulqoʻrgʻoni murakkab,
kosachasi bir-biri bilan yarmigacha qoʻshilgan 5 ta kosachabargdan tashkil topgan.
Gultojbargi 5 ta 3 xil shakldagi tojbargdan iborat kapalak shaklida boʻladi.
Changchilari 10 dona boʻlib, 9 tasining iplari bir-biri bilan qoʻshilib ketgan,
urugʻchilarining soni 1 ta.
Astragalus turkumi oilaning eng yirik turkumi boʻlib 3300 ga yaqin turni oʻz
ichiga oladi. Oʻrta Osiyoda 500 dan ortiq hamda Oʻzbekistonda 250 turi oʻsadi
[1,2,3]. Oʻzbekiston, Armaniston, Ozarbayjonning janubidagi togʻli hududlarda
uchraydi [4]. Asosan, qir va tepaliklarda, dalalarda, yongʻoqzorlar chekkasida
oʻsadi. Fargʻona viloyatida Astragalus rubellus, Astragalus auratus, Astragalus
borissianus, Astragalus dianthoides, Astragalus austroferganicus kabi turlari mavjud
[5].
Kiyikpanjaning boʻyi 14-40 sm, shoxlari mallarang paxmoq, 12-14 juft
nashtarsimon murakkab bargga ega hamda ular poya va shoxlarda ketma-ket
joylashadi. Uning toʻpgullari sariq rangli, mevasi tuxumsimon, pishganda
ochilmaydigan dukkak. Uning yer ustki qismi, ildizi ishlatiladi. Gullari may-iyun
oylarida gullaydi, gullash davrida oʻrib olinadi. Uzunligi 15-20 mm boʻlib,
zigomorf. Ildizining uzunligi 40 sm, u bakteriyalar yordamida atmosferadagi azotni
oʻzlashtiradi [6].
Kiyikpanja tarkibida temir, natriy, kalsiy, magniy, fosfor, kremniy, marganes,
selen kabi makro va mikroelementlar, A, B, C, E vitaminlari, organik kislotalar,
flavanoidlar, steroidlar, efir moylari mavjud. Poyasi va shoxlaridan tragakant
( anzirat, anzarut) nomli yelim ajralib chiqib tarkibida 60 % bassorin, 8-10 % arabin,
uglevodlar saqlaydi [7]. Moddalar almashinuvida, qandli diabetda, revmatizmni
davolashda foydalaniladi.
Qadimda Ibn Sino kiyikpanjadan koʻz kasalliklarida, nafas yoʻllari, oʻpka
xastaliklarida foydalangan. Ukraina va Xitoy xalq tabobatida siydik haydovchi
vosita sifatida, qandli diabetda, teridagi mayda yara va toshmalarni davolashda, asab
kasalliklarida, boʻgʻim ogʻriqlarida, ildizidan meʼda-ichak xastaliklarida foydalanib
kelingan. Bundan tashqari zamonaviy tibbiyotda tinchlantiruvchi, qon tomirlarini
kengaytiruvchi sifatida, yurak ishemik kasalliklarida, tish va milk kasalliklarida,
gipertoniyada qon bosimini normallashtirishda, aterosklerozda ishlatiladi.
Yelimidan moddalar almashinuvida, qandli diabetda, revmatizmni davolashda
foydalaniladi [6,8].
|
