|
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
Pdf ko'rish
|
| bet | 275/352 | | Sana | 23.01.2024 | | Hajmi | 44,19 Mb. | | #143802 |
Bog'liq 46-44-PB
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 1, ISSUE 7, 2023. OCTOBER
ResearchBib Impact Factor: 8.654/2023 ISSN 2992-8869
309
tabiati navning xususiyatlariga, qishloq xo‘jaligi texnologiyasiga, tuproq turiga,
uning namligi va haroratiga bog'liq. Ildizlarning asosiy qismi haydaladigan qatlamda
yotadi. Uzunlikdagi ildizlarning o‘sishi rivojlanish fazalarida teng bo‘lmagan
intensivlik bilan sodir bo‘ladi va soyaning ba'zi shakllarida u pishib yetguncha
deyarli to‘xtamaydi. Soya ildizining ko‘ndalang qismida: epidermis, po‘stloq,
endoderma, tomir tolali to‘plamlari, kambiy, birlamchi floema, birlamchi va
ikkilamchi ksilema ko‘rinadi. Ko‘chatlarda dastlab ikkita bo‘lakcha bo‘lib, ular
urug‘ning unib chiqishi vaqtida tuproq yuzasiga chiqadi, so‘ngra oval, dumaloq,
nayzasimon, nayzasimon shakldagi ikkita birlamchi barg hosil bo‘ladi[4].
Barcha oʻsimlik-mikrob simbiozlari orasida dukkaklilar va tugunak
bakteriyalari hosil qilgan simbiozlar eng yaxshi oʻrganilgan boʻlib, ular katta amaliy
ahamiyatga ega: bir qator dukkaklilar (soya, beda, noʻxat, yeryongʻoq va boshqalar)
asosiy qishloq xoʻjaligi ekinlari qatoriga kiradi. Ekologik toza biologik azotda
yetishtirilishi juda dolzarb muammodir [10].
Tugunakli bakteriyalar deyarli barcha tuproq-iqlim zonalarida keng tarqalgan
tuproq mikroorganizmlarining juda keng va heterojen guruhi bo‘lib, ular madaniy
xo‘jayin o‘simliklari bilan parallel ravishda rivojlangan va simbiotik azot
fiksatsiyasi soya hosildorligini oshirishda, tuproqning azot rejimini yaxshilashda
muhim omil hisoblanadi [1].
Dukkakli-rizobium kompleksining eng muhim xususiyati uning ikkala sherik
uchun ham fakultativ xususiyati bo‘lib, bu simbiotik o‘simlik genlarini genetik
nazorat qilish va ildiz tugunlari bakteriyalari shtammlarini tanlash uchun keng
imkoniyatlar ochadi [3].
Soya jahonda tarqalgan qishloq xo‘jalik ekinlarining eng qadimiylaridan
hisoblanadi. Soyaning qimmatli dukkakli don ekin bo‘lishiga sabab urug‘ining
tarkibida ko‘p miqdorda 35–52 % oqsil, 12–27 % moy va turli vitaminlar A, V, S,
D, Ye, qator fermentlar saqlanishidir. Soyaning oqsili yengil eriydigan
fraktsiyalardan (94 % gacha) iborat bo‘lib, uning tarkibida ko‘p miqdorda
almashtirib bo‘lmaydigan aminokislotalar saqlanilib, lizin aminokislotasi bug‘doy
uniga nisbatan 9 marta, no‘xat, hashaki dukkaklarning doniga nisbatan 2–3 marta,
qoramol go‘shtiga nisbatan 2 marta ko‘pdir. Soyaning urug‘idan uch xil oqsilli
mahsulot tayyorlanadi: tarkibida 70 % oqsili bor kontsentratlar, izolyatlar (90 %
gacha oqsilli) va go‘shtdan tayyorlanadigan mahsulotga o‘xshash tarkibiy
shakllangan mahsulotlar. Bu mahsulotlar haqiqiylaridan ancha arzon bo‘lib
|
| |
