21
bo‘lib, uning mohiyati foydaning 20 foizini beruvchi ushbu tovarlar yoki
xizmatlar xalqaro menejerlarning 80 foiz vaqtini oladi.
Bu tovarlar yoki
xizmatlarning ishlab chiqarilishini saqlab turish katta investitsiyalar bilan
bog‘liq bo‘lib, kompaniya ulardan faqat zarar ko‘radi. Jahon bozoriga
yangi tovar yoki xizmat bilan chiqish “Boston matritsasi” sxemasi
bo‘yicha “savol belgisidan” boshlanadi, chunki tez rivojlanayotgan
bozorlar uchun tovarlar yoki xizmatlarning assortimentini to‘g‘ri
tanlash
taqozo etiladi.
Qulay bozor kon’yunkturasida tovarlar yoki xizmatlar asosiy
iste’molchilarning talablariga javob bergan vaqtdagina raqobatbardosh
bo‘ladi, ularning sotuvlar hajmi o‘sadi, bozordagi ulushi asosiy raqibga
qaraganda yuqori va ular “yulduzlar” kvadratiga o‘tadi.
Ushbu turdagi tovarlar yoki xizmatlarga talab yetuklik bosqichiga
yetganda, sotish hajmining o‘sish sur’atlari
qisqaradi, bu tovarlar yoki
xizmatlar “sog‘in sigirlar” kvadratiga o‘tadi, kompaniyaga katta foyda
keltiradi. Xaridorlar jahon bozorida yangi, yanada jozibaliroq tovarlarni
uchratganda, avvalgi tovarlar yoki xizmatlar “sog‘in sigirlar” kvadratidan
“itlar” kvadratiga o‘tadi va xalqaro kompaniyaning
sotish tizimidan olib
tashlanadi.
Boston matritsasining tuzilishi global menejerga joriy vaziyatni va
qabul qiluvchi mamlakatdagi xorijiy filial ishlab chiqarayotgan tovarlar
yoki xizmatlarni jahon bozorida sotish istiqbollarini aniq ko‘rish va
baholash imkoniyatini beradi.
Matritsa
menejerga
jahon
bozorida
sotish
jarayonida
raqobatbardoshligini ko‘tarish uchun zarur bo‘lgan birinchi navbatdagi
tovarlar yoki xizmatlarni tanlashga ko‘maklashadi. Bundan tashqari,
xalqaro menejer “Boston matritsasi” asosida
TMK tizimi firmalarining
kuch-quvvatlarini
jahon
bozorida
tovarlar
yoki
xizmatlarning
raqobatbardoshligini oshirishga va xalqaro kompaniyaning moliyaviy
resurslarini uning xorijiy filiallari o‘rtasida to‘g‘ri taqsimlashga
yo‘naltirish vazifasini hal qilishi mumkin.
Qator hollarda xalqaro menejerlar jahon bozorida raqobatchilarning
firmalari bilan bellashmaslikka, buning o‘rniga
birdamlikni namoyon
qilish va raqobatchilar bilan bozorni bo‘lib olish haqida kelishishni yoki
boshqa raqiblar bilan raqobat kurashida kuch-quvvatlarini birlashtirishni
lozim topadi. Ular bu bilan innovatsion faoliyatni rag‘batlantiruvchi va
iqtisodiyotni hamda pirovard natijada aholi farovonligining o‘sishini
ta’minlovchi raqobat mexanizmining harakatini chegaralaydi. Davlatning
ma’muriy organlari raqobatning bunday cheklanishiga qarshi tegishli
22
iqtisodiy siyosat bilan kurashadiki, bu siyosatning xususiyatlarini xalqaro
menejer hisobga olishi lozim bo‘ladi. Masalan, Germaniyada raqobatning
cheklanishiga qarshi qonun davlatning ichki va tashqi tadbirkorlikni
tartibga solishning to‘rtta asosiy sohasini ko‘zda tutadi:
– kelishuvlarni,
kelishilgan xulq-atvorni, raqobatni cheklashga
qaratilgan bir tomonlama tadbirlarni taqiqlash;
– bozorda hukmronlik qiluvchi korxonalarning ehtimoliy
suiste’mollarini
nazorat qilish;
– korxonalar birlashishini nazorat qilish;
– alohida qoidalarning harakat sohalari.
Xalqaro menejerning xorijiy faoliyati muvaffaqiyatining asosiy
omillaridan biri qabul qiluvchi mamlakat qonunlarini bilish va ularga
rioya etish hisoblanadi. XX asrning oxirgi o‘n yilliklarida ko‘pchilik
davlatlarning
milliy
qonunchiligida
va
xalqaro
tashkilotlarning
konvensiyalarida raqobatga munosabat nuqtayi nazaridan cheklovchi
ishga doir amaliyot shakllari yetkazib beruvchilar va xaridorlar o‘rtasida
bozorlarni
taqsimlash,
baholarni
o‘rnatish,
eksporterlarning
diskriminatsion (kamsituvchi) baholar va tijorat shartlaridan foydalanishi,
savdo sherigining ishlab chiqarishga va raqobatlashayotgan tovarlarni
sotishga nisbatan cheklovlarning qabul qilinishiga
asoslangan tovar
yetkazib berish, “yuklama” bilan yetkazib berish va boshqalar qoralanadi.
