V. amaliy mashg’ulotlar uchun materiallari

V. amaliy mashg’ulotlar uchun materiallari

I analitik guruh kationlarining tuzlari tibbiyotda keng miqyosda ishlatiladi. Ular ko‘pchilik dorivor moddalar tarkibiga kiradi. Masalan, natriy gidrokarbonat tuzi mineral suvlar tarkibiga kiradi va kishilar oshqozonida kislota oshganda ishlatiladi. Natriy sulfat tuzi ichni yumshatuvchi va bariy, qo‘rg‘oshin tuzlaridan zaxarlanganda zaxarga qarshi ishlatiladi. 0,9%li natriy xlorid tuzi izotonik eritma va kumush nitrat bilan zaxarlanganda, zaxarga qarshi ishlatiladi. Kaliy xlorid aritmiyaga qarshi, kaliy bromid va natriy bromid tinchlantiruvchi va uyqu chaqiruvchi, kaliy yodid va natriy yodidlar bir qator kasalliklarni davolashda ishlatiladi. Ularning chinligini aniqlashda ko‘pchiligi farmakopeya bo‘lgan analitik reaksiyalardan foydalaniladi.

1.Rux uranilatsetat bilan mikrokristalloskopik reaksiyasi (farmakopeya usuli)

2.Natriy ioni sirka kislotali sharoitida rux uranilatsetat bilan sariq kristal cho‘kmani xosil qiladi.

3.Buyum oynachasiga 1 tomchi natriy tuzining eritmasidan tomizib, ustiga 1 tomchi ruxuranilatsetat eritmasidan tomiziladi. 1-2 minutdan keyin mikroskop ostida tetraedrik yoki oktaedrik shakldagi kristallarni ko‘rish mumkin.

4.Kaliy geksagidroksostibat (V) bilan mikrokristalloskopik reaksiyasi

5.Kaliy geksagidroksostibat (V) K[Sb(OH)₆] neytral, kuchsiz kislotali yoki kuchsiz ishqoriy sharoitda natriy ioni bilan mayda kristallik cho‘kmani xosil qiladi:

6.Litiy va ammoniy ionlari reaksiya olib borishga xalaqit beradi. Nitrat ioni kristal cho‘kmani xosil bo‘lishini sekinlashtiradi. Kuchli kislotali sharoitda oq amorf cho‘kma meta surma kislotasi xosil bo‘ladi.

7.Kaliy kationi NGNK bilan sirka kislotali yoki neytral sharoitda sariq cho‘kmani xosil qiladi:

8.Probirkaga 1-2 tomchi kaliy tuzining eritmasiga Na₃[Co(NO₂)₆] eritmasidan 1-2 tomchi tomizing. Sariq rangli mayda kristallik cho‘kma xosil bo‘ladi. Reaksiyani bajarishda ammoniy va litiy kationlari xalaqit beradi.

9.Nessler reaktivi bilan ammoniy ioni qizil-qo‘ng‘ir cho‘kma xosil qiladi:

10.Sezgir reaksiya bo‘lib, juda kam miqdordagi ammoniy ionini ochish mumkin. Reaksiyaga og‘ir metall tuzlari xalaqit beradi.

11.Probirkaga 1-2 tomchi ammoniy tuzi eritmasidan olib, 2 tomchi Nessler reaktividan tomizing (bu reaksiyani buyum oynachasida xam bajarish mumkin) qizil-qo‘ng‘ir cho‘kma xosil bo‘ladi. Agar ammoniy ioni kam bo‘lsa, eritma sariq yoki qo‘ng‘ir rangga bo‘yaladi.

“Blits”

1. Analitik kimyo fani, uning maqsadi, vazifalari

2. Analitik reaksiya, kasrli, tizimli, makro va mikro taxlil tushunchalarini izoxlang

3. Ionlarning analitik tasnifining asosi

4. Sifat taxlililning kislota-asos usulida guruh reagentlari sifatida qanday moddalar qo‘llaniladi, I guruh kationlarini ayting.

5. Maxsus, selektiv va guruh reagenti, reaksiyalarini ta’riflang.

6. Analitik reaksiya sezgirligi nima bilan tavsiflanadi. Aniqlanish chegarasi, chegaraviy suyultirish, chegaraviy konsentratsiya nima?

7. Ammoniy nitrat va ammoniy xlorid tuzlarining termik parchalanishi reaksiya tenglamalarini yozing.

8. Dorivor modda sifatida I guruh kationlarining qaysi tuzlari ishlatiladi?

9. I guruh kationlariga umumiy tasnif bering

10. Na⁺, K⁺, NH₄⁺ ionlarini aniqlashda ishlatiladigan reagentlarning nomlarini va formulalarini yozing.

11. Na⁺ ionini rux uranilatsetat bilan, K⁺ ionini kaliy geksanitrokobalt (III) bilan reaksiya tenglamalarini yozing. Nima uchun bu reaksiyalarni kuchli kislotali va ishqoriy muhitda olib borilmasligini tushuntiring.

12. Na⁺ ionini K[Sb(OH)₆] bilan reaksiyasini kuchli kislotali sharoitda olib borib bo‘ladimi? Javobingizni tegishli reaksiya tenglamalari bilan tasdiqlang.

13. I guruh kationlarini aniqlashdagi mikrokristalloskopik reaksiyalarini ayting.

14. Nessler reaktivining kimyoviy tarkibi

15. I guruh kationlaridan qaysilari alanga rangini bo‘yaydi?

16. “Nazorat tajriba”si nima va u qanday bajariladi?

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010

8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016
2-Amaliy mashg‘ulot: II-gurux: Ag⁺, Pb²⁺, Hg₂²⁺ kationlarining analitik reaktsiyalari. II guruh kationlari aralashmasining tahlil chizmasi.

Ishdan maqsad: II analitik gurux kationlarining analitik reaksiyalarini bajarishni o‘rganish Analitik reaksiya sezgirligiga doir masalalar echish

Masalaning qo‘yilishi: Mashgulot natijasida orttirilgan nazariy bilim va amaliy ko‘nikmalar quyidagi mavzularni o‘zlashtirish uchun kerak bo‘ladi.

Ishni bajarish uchun namuna

II analitik gurux kationlarining gurux reaktivi 2 mol/dm³ HCl yoki uning tuzlari bo‘lib, ular Ag⁺, Hg₂²⁺, Pb²⁺ bilan suvda qiyin eriydigan xloridlarni xosil qiladi. Qo‘rg‘oshin xloridni eruvchanligi kumush xlorid va simob (I) xloridga nisbatan yuqori. SHuning uchun qo‘rg‘oshin ionining ma’lum bir qismi eritmada qolib ketadi. Kumush, simob (I) va qo‘rg‘oshinning nitratli tuzlari suvda yaxshi eriydi. Sulfatli birikmalarni eruvchanligi ular Ag⁺ → Hg₂²⁺ → Pb²⁺ ga qadar kamayadi. Karbonati va sulfidlari suvda yomon eriydi. Kumush va simob (I)ni oksidlari mavjud, gidroksidlari esa mavjud emas. Qo‘rg‘oshin gidroksidi amfoter xossaga ega. Bu gidroksid kumush va simob (I) oksidlaridan farq qilib, mo‘l ishqorda eriydi.

“Charxpalak”

usulini qo‘llanilishi

Ushbu texnologiya munozarali masalalarni xal etishda ,baxs –munozaralar o‘tkazishda yoki o‘quv seminari yakunida, yoki o‘quv rejasi asosida biron bir bo‘lim o‘rganib bo‘lingach qo‘llanilishi mumkin. Chunki bu texnologiya tinglovchilarni o‘z fikirlarini ximoya qilishga, erkin fikrlash va o‘z fikrini boshkalarga o‘tkazishga, ochik xolda baxslashishga, shu bilan bir katorda o‘quvchi –talabalarni, o‘quv jarayonida egallagan bilimlarini taxlil etishga, kay darajada egallaganliklarini baxolashga xamda tinglovchilarni baxslashish madaniyatiga o‘rgatadi.

Maksad :Ushbu texnologiya talaba va o‘quvchilarni tarkatilgan oddiy qog‘ozga o‘z fikrlarini anik va kiska xolatda ifoda etib, tasdiklovchi dalillar yoki inkor etuvchi fikrlarni bayon etishga yordam beradi.

“Blits”

1. III analitik gurux kationlariga qanday elementlar kiradi? Ular davriy sistemada qaysi guruxga joylashgan?

2. III analitik gurux kationlariga umumiy tavsif bering.

3. Analitik reaksiya sezgirligini to‘rtta bog‘lovchi o‘lchami?

4. Kaliy dixromatning suvli eritmasida qanday ionlar muvozanat xolatda bo‘ladi?

5. Tibbiyot va farmatsiyada qo‘llaniladigan III analitik gurux kationlarini aytib bering.

6. Bariy ionining xromat ioni bilan aniqlash reaksiya tenglamalarini yozing. Nima uchun reaksiyani bajarishda natriy atsetat qo‘shiladi?

7. Kalsiy sulfatning ammoniy sulfatida erish reaksiyalarini yozing va xosil bo‘lgan cho‘kmalarning xossalarini ko‘rsating.

8. III analitik gurux kationining uchuvchan quruq tuzlari alanga rangini qanday rangga bo‘yaydi?

9. Nima uchun qo‘rg‘oshin kationi bir vaqtning o`zida II va III analitik guruhga kiradi?

10. Kalsiy ionini aniqlash reaksiyalarini yozing va xosil bo‘lgan cho‘kmalarning xossalarini ko‘rsating.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010

8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016

3-Amaliy mashg‘ulot: III-gurux Ca⁺², Sr⁺², Ba⁺² kationlarining analitik reaktsiyalari. III guruh kationlari aralashmasining tahlil chizmasi.

Ishdan maqsad: III guruh Ca⁺², Ba⁺², Sr⁺² kationlari analitik reaksiyalarini bajarishli o‘zgarish. Massalar ta’siri qonuning, oz eriyodigan elektrolitning cho‘kma, to‘yingan eritma tizimdigi muvozanatga tadbiqni analitik kimyodagi ahamiyati o‘rganish.

Masalaning qo‘yilishi: 1.1. Masalar ta’sir qonuning yomon eritdigan, eruvchanlik, to‘yilgan eritmadagi. Tomoni, geterogen sistema, ion ko‘paytmasi, Petersin usuli bilan tanishtirish. III guruh Ca⁺², Ba⁺², Sr⁺² kationlari sifat reaksiyalari bilan tanishtirish

″Domino″ texnologiyasi

Ikki qismdan iborat kartochkalarning birinchi yarmiga savol, ikkinchi yarmiga esa javob yozilib, ayni savol-javob bir-biriga umuman tegishli bo‘lmagani holda ularga tegishli javob yoki savol boshqa kartochkadan topilib, ketma-ket zanjir holda terib chiqiladi. Asosiy sharti- ikkita savol yoki javob yonma-yon tushmasligi kerak. Afzalligi: damino terilishi talabadan mavzuning to‘liq o‘zlashtirishini talab etib, xatosini tuzatish imkoniyatini beradi.

″Domino″

1.Analitik kimyo” fanini ahamiyati va vazifalari, uni o‘quv fanlar tizimida tutgan o‘rni.

2. Cho‘kma hosil bo‘lishi, cho‘kmani rangi, gaz hosil bo‘lishi, rangli eritma hosil bo‘lishi yoki yo‘qolishi.

3. Reaksiya bajarish sharoiti kislotali muhit, isitish, organiq reaktiv qo‘shish.

4. Hosil bo‘lgan cho‘kmani eruvchanligina kislota va ishqor ta’sirini o‘rganish.

5. Bir kationi ochishda, ikkinchisi xolaqit bersa ularga sharoit tanlab berish.

6. Reaksiya sezgirligini aniqlash.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010

8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016

4-Amaliy mashg‘ulot: Amaliy mash. TO`TI. I-III guruh kationlari aralashmasining tahlili. (1-mashg`ulot).

Ishdan maqsad: Tarkibida I-III guruh kationlari saqlagan aralashma cho‘kmali va cho‘kmasiz bo‘lishi mumkin. Eritmaning cho‘kmasi bo‘lsa, kumush, kurg‘oshin, simob (II) xlorid yoki bariy, stronsiy, qo‘rg‘oshin, kalsiy sulfatlari (jadval 2,3 ga qarang). Agarda cho‘kma turishi natijasida qoraysa, u xolda kumush va simob (II) xloridlari bo‘lishi mumkin va ular erug‘lik ta’sirida parchalanadi. Farmatsevtika fanlarini o‘zlashtirishda modulli o‘qitish texnologiyasi rivojlantirish

Masalaning qo‘yilishi:

- I,II,III guruh kationlari amaliy mashg‘ulot daftariga yozish

- I guruh kationlari ochilio‘da reagentlar foyzalash

- II guruh kationlari reagent ta’sirida ochishi

- III guruh kationlari guruh reagenti va farmakologiya reaksiyalari bo‘yicha tahlili.

- Olingan bilimlar bo‘yicha mavzuga oid masala echish Farmatsevtika fanlarini o‘zlashtirishda modulli o‘qitish texnologiyasini qo‘llashni o‘rganish.

Talabalarni I,II,III guruh kationlari chnada tokomillashtirish

2. Aralashma tahlili tizimli va sistematik usulini tushishtirish

3. Nazorat eritmasini cho‘kmali va cho‘kmasiz bo‘limni tushtirish

4. Kationlari tuliq cho‘kmagi quzatish

5. Kumush va simob (I) xloridlari bo‘lishi va ular yorug‘lik ta’sirida nargalanishi. Suhbat-munozora, “SWOT-tahlil”, “Elpig‘ich” usuli Modulli o‘qitishning moxiyati

«Modulli o‘qitish» termini xalqaro tushuncha - modul bilan bog‘liq bo‘lib («modul», lat. modulus), uning bitta ma’nosi faoliyat ko‘rsata oladigan o‘zaro chambarchas bog‘liq elementlardan iborat bo‘lgan tugunni bildiradi. Bu ma’noda u modulli o‘qitishning asosiy vositasi sifatida, tugallangan axborot bloki sifatida tushuniladi.

Modul – bu fanning fundamental tushunchasini takdim etadi: muayyan jarayoni yoki qonuni, bo‘limi, muayyan katta mavzusi, o‘zaro bog‘liq tushunchalar guruhidir.

Modul – bu fanning bir yoki bir necha tushunchalarni o‘zlashtirishga yo‘naltirilgan, ishlab chiqilgan tamoyillar asosida shakllangan mantiqan tugallangan o‘quv materialidir.

1.Xar bir talaba uchun berilgan nazorat eritmasini:

1.1 II guruh reagenti HCl yorzamida guruh aniqlash Ag⁺, Hg⁺², Pb⁺² farmakopeya reaksiyasi orqali aniqlash.

1.2 III guruh reagenti H₂SO₄ yorzimida guruhli aniqlash Ca⁺², Ba⁺², Sr⁺² kat farmakopeya reaksiyalari orqali aniqlash.

1.3 I guruh reagenti yo‘q bo‘lganish sababli kationlarini farmakopeya reaksiyasi orqali aniqlash.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010

8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016
5-Amaliy mashg‘ulot: TO`TI. I-III guruh kationlari aralashmasining tahlili. (2-mashg`ulot) Hisobot topshirish.

Ishdan maqsad: Tarkibida I-III guruh kationlari saqlagan aralashma cho‘kmali va cho‘kmasiz bo‘lishi mumkin. Eritmaning cho‘kmasi bo‘lsa, kumush, kurg‘oshin, simob (II) xlorid yoki bariy, stronsiy, qo‘rg‘oshin, kalsiy sulfatlari (jadval 2,3 ga qarang). Agarda cho‘kma turishi natijasida qoraysa, u xolda kumush va simob (II) xloridlari bo‘lishi mumkin va ular erug‘lik ta’sirida parchalanadi

Masalaning qo‘yilishi: 1. I,II,III guruh kationlari tizimli tahlili

1.2. Tahlil shumasiga asosan bayonnoma yoziladi

1.3. Ochishga doir kimyoviy reaksiya yoziladi

1.4. Kuzatish katimalari va xulosalar o‘quv – tadqiqot laboratoriya yozeladi

Xar bir talaba bilan “aqliy hujum” pedogogika usulida savol-javob o‘tkazish.

-Talabalarning eritmani rangi, xidi va rn ni aniqlashini tekshiriladi.

-Kationlarni ochishda guruhlarga ajratib, so‘ngra o‘zigi xos reaksiyalar bilan ochishni tushuntirib o‘tiladi.

-cho‘kma xossasi bo‘yicha ochishni o‘rgatish:

Masalan – II guruh kationlarixloridli cho‘kmasidan PbCl₂ ni xossasini o‘rgatish yoki MeSO₄ ni MeCO₃ ga o‘tkazish III analitik gurux kationlarining analitik reaksiyalari

1.Xar bir talaba uchun berilgan nazorat eritmasini:

1.1 II guruh reagenti HCl yorzamida guruh aniqlash Ag⁺, Hg⁺², Pb⁺² farmakopeya reaksiyasi orqali aniqlash.

1.2 III guruh reagenti H₂SO₄ yorzimida guruhli aniqlash Ca⁺², Ba⁺², Sr⁺² kat farmakopeya reaksiyalari orqali aniqlash.

1.3 I guruh reagenti yo‘q bo‘lganish sababli kationlarini farmakopeya reaksiyasi orqali aniqlash.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010

8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016

6-Amaliy mashg‘ulot: II bo`lim IV -VI guruh kationlarining tahlili. Test-1 IV guruh Al⁺³, Zn⁺²,Cr⁺³ kationlarining analitik reaktsiyalari. Masala echish.

Ishdan maqsad 1 bo‘lim bo‘yicha o‘zlashtirishni nazorat qilish

IV analitik gurux kationlari reaksiyalarini bajarish amaliy ko‘nikmalarini hosil qilish va ularni amalda qo‘llay bilish.

Gurux reagenti - 2 mol/dm³ NaOH eritmasidan ortiqcha olinib H₂O₂ ishtirokida olib boriladi.

IV gurux kationlarining fosfatlari va karbonatlari suvda kam eriydi. Bu gurux kationlari kuchli ishqoriy sharoitda gidroksokomplekslarni hosil qiladi: [Al(OH)₄]^-, [Al(OH)₆]^3-, [Cr(OH)₆]^3-, [Zn(OH)₄]^2-.

Al^3+, Cr³⁺ gidroksidlari ammiak eritmasida erimaydi, rux esa [Zn(NH₃)₄]²⁺ kompleks ionni hosil qiladi. Reaksiyani bajarish:

Ammoniy sulfid bilan reaksiyasi (farmakopeya usuli).

Neytral, kuchsiz ishqoriy yoki kuchsiz kislotali sharoitda (2≤pH≥9) rux ioni ammoniy sulfidi bilan oq cho‘kma (ZnS) hosil qiladi. Odatda reaksiya sirka kislotali sharoitda olib boriladi, bunda boshqa kationlar xalaqit bermaydi:

Probirka 2-3 tomchi rux tuzi eritmasidan solib, ustiga 1-2 tomchi yangi tayyоrlangan ammoniy sulfid eritmasidan tomizing. Oq cho‘kma hosil bo‘ladi.

Ishqor va ammiak eritmasi bilan reaksiyasi (gurux reagentining ta’siriga qarang)

Alizarin – 1,2-dioksiantraxinon bilan reaksiyasi

Aluminiy kationi alizarin va uning hosilalari bilan ammiakli sharoitda kam eriydigan, sirka kislotasi ta’siriga nisbatan barqaror bo‘lgan, qizil rangli «alyuminiy laki»ni hosil qiladi. Bu reaksiyani bajarishga xrom, rux, qalay (II), temir (III) ionlari xalaqit beradi.

aluminiy ioni kuchsiz ishqoriy sharoitda alizarin bilan ichki kompleks birikmasini hosil qilib, bunda aluminiy to‘rt valentli bo‘ladi.

Reaksiya tomchi usulida bajariladi.

Filtr qog‘oziga kapillyar yordamida 1-2 tomchi aluminiy tuzi eritmasidan tomizib, 1-2 min konsentrik ammiak eritmasi saqlangan idish og‘ziga qo‘ying. Al⁺³ Al(OH)₃ ga o‘tadi. So‘ngra bir tomchi alizarin tomizib, qaytadan ammiak saqlangan idish og‘ziga qo‘ying. Hosil bo‘lgan dog‘ siyox rangga bo‘yaladi. Qog‘ozni quritib 2mol/dm³ sirka kislotasi bilan xo‘llab, gorelka alangasida quriting. Tog‘ qizg‘ish rangga bo‘yaladi.

Kobalt (II) nitrati bilan reaksiyasi (farmakopeya usuli).

Kobalt nitratni aluminiy tuzlari bilan kuydirilishi natijasida «Tenar ko‘ki» deb ataluvchi ko‘k rangli kobalt alyuminatni hosil qiladi:

Filtr qog‘oziga tartib bilan 1-2 tomchidan aluminiy va kobalt nitrati tuzlari eritmasidan tomiziladi. Qog‘oz quritiladi va yоndiriladi. Co(AlO₂)₂ ning hosil bo‘lishi bilan bog‘liq bo‘lgan kulning rangiga e’tibor bering.

Ishqor va ammiak eritmasi bilan reaksiyasi (gurux reagentining ta’siriga qarang).

Xrom (III) ionini xromat ionigacha oksidlanishi reaksiyasi (gurux reagentining ta’siriga qarang).

Nadxrom kislotasining hosil bo‘lishi reaksiyasi.

Xromat ioni – vodorod peroksidning sulfat kislotali erimtasida nadxrom kislotasini hosil qiladi:

Nadxrom kislotasining suvdagi eritmasi turg‘un emas. Ba’zi organik erituvchilarda uning turg‘unligi sezilarli darajada ortadi. Reaksiya xususiy bo‘lib, xamma analitik gurux kationlari ishtirokida xam o‘tkazish mumkin.

Nazorat savollari

1. IV gurux tarkibiga kiruvchi kationlarni va gurux reagentini ayting

2. IV gurux kationlari gidroksidlarining rangini ayting.

3. IV gurux gidroksidlari nimada eriydi va bunda qanday birikmalar hosil bo‘ladi? Reaksiya tenglamalarini yozing.

4. IV guruxdagi qaysi kation ammiak bilan kompleks ion hosil qiladi? Formulasini yozing

5. IV guruxdan oksidlanish-qaytarilish xossasini namoyоn qiluvchi kationlarni ayting. Ularga gurux reagenti qanday ta’sir ko‘rsatadi?

6. Xrom (III) ionini ishqoriy sharoitda vodorod peroksid bilan oksidlanish reaksiyasi tenglamasini yozing.

7. IV gurux kationlarining qaysi biri rangli?

8. Xrom (III) ionini aniqlashda qanday maxsus reaksiyadan foydalaniladi?

9. Xromat va dixromat-ionlarning rangi qanday? Ularning bir biriga o‘tish reaksiyasi tenglamasini yozing.

10. Qaysi kationni aniqlash uchun organik reagent – alizarin qo‘llaniladi?

11. IV guruxdan qaysi kationni aniqlash uchun ditizon ishlatiladi?

12. Nima uchun xrom (III) ionini nadxrom kislotasi hosil bo‘lishi bilan aniqlashda izoamil spirti yoki efir qo‘shiladi?

13. IV gurux kationlari aralashmasiga natriy gidroksidi, vodorod peroksidi qo‘shib isitilgandan so‘ng qanday reaksiya ketadi?Eritmaning rangi o‘zgaradimi?

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010

8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016
7-Amaliy mashg‘ulot: V guruh Mg⁺², Fe⁺³, Bi⁺³ kationlarining analitik reaktsiyalari.

Ishdan maqsad 1 bo‘lim bo‘yicha talabalar bilimini baxolash. V gurux kationlarining sifat reaksiyalarini bajarish uchun amaliy ko‘nikmalarini hosil qilish.

Masalaning qo‘yilishi Farmpreparatlar (kaliy permanganat, magniysulfat,magniy karbonat, magniy trisilikat, vismut nitrat) chinligini aniqlash. Komponentli tibbiy vositalar tarkibida berilgan gurux kationlarini aniqlash. Kimyoviy-toksikologik tadqiqotlarda bio-logik material tarkibidagi V gurux kationlarini aniqlash. Tarkibiga V gurux kationlari kirgan ko‘pgina tuzlar tibbiyotda dorivor preparatlarning tarkibiy qismini tashkil etib, keng qo‘llaniladi. Masalan, MgSO₄·7H₂O ichni yumshatuvchi vositadir. Temir (II) fiziologik faol metall bo‘lib, – gemoglobinning tarkibiga kiradi va uning preparatlari temir moddasi kamligi anemiyani davolashda ishlatiladi. Berilgan kationlar saqlagan

Ishni bajarish uchun namuna

Guruxning umumiy tavsifi

Magniy, marganets, temir (II) va temir (III)ning nitrati, xloridi, sulfatlari suvda eruvchan. Temir (III)ning suyultirilgan eritmasi sarg‘ish-qo‘ng‘ir rangli, qolgan kationlarning eritmalari rangsiz bo‘ladi. Vismut (III) suvli eritmasida gidrolizlanadi. Shuning uchun kislotali eritmalari ishlatiladi. U konsentrik xlorid kislota bilan kompleks anion hosil qiladi: [BiCl₆]^3-.

V gurux kationlarining karbonat va fosfatlari suvda kam eriydi. Shu gurux kationlarining gidroksidlari asos xossasiga ega bo‘lib, ishqor va ammiak eritmalarida erimaydi. Ammo, mineral kislotalar (HNO₃, HCl, H₂SO₄)da yaxshi eriydi. Magniy gidroksidi ammoniy tuzlarining to‘yingan eritmasida eriydi:

V gurux kationlari (magniydan tashqari) oksidlanish-qaytarilish reaksiyasiga kirishadi: masalan Mn²⁺ kationini ochish uchun kislotali sharoitda natriy vismutat ta’sir ettiriladi.

Ishqoriy sharoitda, vodorod peroksid ishtirokida Mn (II), Fe (II) oksidlanib, ularning oksidlanish darajasi Mn (IV),Fe (III)ga o‘tadi.

V gurux kationlari noorganik (Cl^-, F^-, NCS^- va boshqalar) va organik ligandlar bilan kompleks birikmalar hosil qiladi.

V gurux kationlarining eritmasiga 25%li ammiak eritmasi ta’sir etilganda V gurux kationlari kam eriydigan gidroksidlar hosil qiladi.

Temir (III) qizg‘ish-qo‘ng‘ir va qolgan kationlari rangsiz, vismut (III) gidroksidini isitsak, sariq rangga o‘tadi va BiO (OH) ni hosil qiladi. Marganets (II) va temir (II) gidroksidalri xavodagi kislorod bilan oksidlanadi:

Aylanma krossvord

1. Magniy ioni bilan ko`k rangli komplеks hosil qiluvchi organik

rеagеnt (********)

2. V gurux kationlarining xar biri gurux rеagеnti bilan hosil qiluvchi

birikma (*********)

3. pH≈ 8-13 da Mg²⁺ ning sariq-yashil rangli ichki komplеks birikma-

si (magniy *************)

5. V gurux kationlari gidroktsidlarini erituvchi rеagеnt (*******)

6. Qanday kation ishtirokida magniy ioni natriy gidrofosfat bilan

cho`kma hosil qiladi. (*******)

7. Magniy kationining farmakopеya rеaktsiyasi uchun ion (***********)

8. Sb (III) ning fosfor molibdеn kislotasi bilan hosil qilgan modda-

ning nomi (************)

9. Qora-qo`ng`ir rangli kristallar - Bi (III)ga farmakopеya rеaktsiya

rеagеnti (******)

10. Bi (III)ning farmakopеya rеaktsiyasi rеagеntining mol miqdori

bilan hosil qilgan komplеksi (*****************)

11. Bi (III)ni aniqlash uchun qo`llaniladigan tarkibida oltingugurt

tushgan organik rеagеnt (************)

12. Mn ²⁺ ni MnO₄^- ga o`tkazish rеaktsiyasi (*********)

13. Mn ²⁺ ni kislotali muhitda MnO₄^- gacha oksidlovchi rеagеnt

(natriy ********)

14. Mn ²⁺ ning sulfid ioni bilan hosil qiladigin cho`kmasining ran-

gi (*********)

15. Fe⁺² ni farmakopеya rеaktsiyasi rеagеnti (kaliy ************)

16. Fe⁺² ning farmakopеya rеaktsiyasi mahsulotining nomlanishi

(******** ko`ki)

17. Fe (II) ning sulfid ioni bilan birikmasining rangi (****)

18. Fe³⁺ ni sulfosolitsil kislotasi bilan aniqlash rеaktsiyasining no-

mi (***********)

19. Fe³⁺ning K₄[Fe(CN)₆] bilan hosil qilgan komplеksining trivial

nomi (************)

20. Fe³⁺ ning farmakopеya rеaktsiyasida hosil bo`ladigan to`q qizil

rangli komplеks ligandi (**********)

21. pH ning turli qiymatlarida Fe³⁺ bilan rangli komplеkslar hosil

qiluvchi organik kislota (*************)

22. Qanday ion bilan Fe³⁺ nеytral va kuchsiz ishqoriy muhitda qora

cho`kma hosil qiladi - farmakopеya rеaktsiyasi (******)

23. Fe³⁺ dan tashqari, V gurux kationlarining NaOH bilan hosil

qiladigan cho`kmalarning rangi (**)

24. 5 guruh kationlari guruh rеagеnti (******)

25. Bi³⁺ ta'sirida alanga rangining bo`yalishi (******)

1. V gurux kationlariga gurux reagentini ayting.

2. IV va V gurux tarkibiga kiruvchi kationlarni ayting.

3. V va VI analitik gurux kationlari tarkibiga kiruvchi qaysi elementlar o‘zgaruvchan oksidlanish darajasini namoyon qiladi?

4. Quyidagi ta’sirlashuv reaksiya tenglamalarini ion xolida yozing:

a) Temir (II) tuzlarining kaliygeksatsianoferrat bilan;

b) Temir (III) tuzlarining kaliya geksatsianoferrit bilan reaksiyalari qanday sharoitda boradi?

5 V gurux kationlarining qaysilari gidrolizga uchraydi?

6. Vismut (III) nitratning qalay (II) xlorid bilan reaksiyasini ion xolda yozing. Reaksiya qanday muxitda boradi?

7. Magniy kationining analitik reaksiyalarini qayd eting. Ulardan qaysi biri xususiy?

8. V gurux ktaionlaridan qaysi biri amfoterlik xossasini keskinroq namoyon qiladi?

9. Temir (III) kationini aniqlash reaksiyalarini ayting. Ularning reaksiya tenglamalarini ion xolida yozing.

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010

8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016
8-Amaliy mashg‘ulot: VI guruh: Cu⁺²,Co⁺², Ni⁺² kationlarining analitik reaktsiyalar.

Mashg‘ulotning maqsadi: VI gurux kationlarini ochish reaksiyalarini bajarish uchun amaliy ko‘nikmalar xosil qilish.Kislota va asos eritmalarning pH qiymatini xisoblashni o‘rganish

Masalaning qo‘yilishi VI gurux kationlari tuzlari tibbiyotda keng qo‘llaniladi va juda ko‘p dori preparatlarining asosiy qismini tashkil qiladi: simob (II) oksidi surtma dori tarkibiga kiradi, sulema antiseptik sifatida surkash uchun, mis sulfat antiseptik, bog‘lovchi, kuydiruvchi sifatida surkash uchun ayrim xolda qustiruvchi sifatida xam ishlatiladi. Kobalt sianokobalamin (B₁₂ vitamini) tarkibiga kiradi va ineksiya uchun ishlatiladi.

Ishni bajarish uchun namuna

VI gurux kationlarini nitratlari, xloridlari, sulfatlari suvda eruvchan bo‘lib, kobalt (II) tuzlarini eritmasi – pushti, nikel (II) – yashil, mis (II) – ko‘k rangga ega tuzlarini suvli eritmasi rangsiz. VI gurux kationlarini karbo-natli, fosfatli, sulfidli tuzlari suvda kam eriydi.

Ishqor yoki ammiak ta’sirida VI gurux kationlari (simob (II) dan tashqari) gidroksid yoki asosli tuz xolida cho‘kmaga tushadi. Simob (II) ishqorlar ta’sirida HgO, ammiak ta’sirida [OHg₂NH₂]NO₃ tarkibli cho‘kmalar xosil qiladi. Bu cho‘kmalar ortiqcha ishqor ta’sirida erimay-di, konsentrlangan ammiak ta’sirida esa [Me(NH₃)₄]²⁺ yoki [Me(NH₃)₆]²⁺ tarkibli kompleks bi-rikma xosil qilib, erib ketadi. Kuchli oksidlovchilar (xlor, brom, kaliy permanganat, natriy vis-mutat, vodorod peroksid ishqoriy sharoitda) kobalt (II)ni kobalt (III) gacha oksidlaydi. Boshqa kationlar oksidlovchilar ta’siriga chidamli. Qaytaruvchilar mis (II), simob (II)larni quyi oksidla-nish darajasigacha qaytaradi. Kaliy yodid mis (II)ni mis (I)gacha qaytaradi. Mis metali simob (II)ni metall xoligacha qaytaradi. Bu reaksiyadan boshqa kationlar ishtirokida xam simobni kasrli usulda ochishda foydalaniladi.

Ishqoriy metallarning gidroksidlari va ammiak bilan ta’siri (gurux reagenti ta’siriga qarang).

Tiotsionatlar bilan reaksiyasi va reaksiya maxsulotini organik qavatga o‘tkazish. Kobalt (II) kationi kislotali sharoitda tiotsionat ionining izoamil spirtidagi eritmasi bilan ko‘k rangli kompleks birikma xosil qiladi:

Kompleks suvli eritmada turg‘un emas. Temir (III), mis (II) kationlari kobaltni ochishga xalaqit beradi, ya’ni temir (III) qizil rangli va mis (II) sariq-qo‘ng‘ir rangli birikma xosil qiladi. Temir (III) ni maskirovka (niqoblash) uchun natriy ftoridni quruq tuzidan qo‘shib, rangsiz [FeF₆]^3- kompleksiga o‘tkaziladi. Bundan tashqari, temir (III) va mis (II) kationlarini qalay (II) xlorid bilan temir (II) va mis (I)gacha qaytarilishi xam mumkin. Temir (II) va mis (I) kationlari kobaltni ochishga xalaqit bermaydi.

Probirkaga 2-3 tomchi kobalt (II) tuzi eritmasi, 8-10 tomchi to‘yingan ammoniy yoki kaliy tiotsianat eritmasi, 5-6 tomchi izoamil spirtidan qo‘shib chayqatiladi. Yuqori organik qavati tiniq ko‘k rangga bo‘yaladi.

Ishqoriy metallarni gidroksidlari va ammiak bilan ta’siri (gurux reagenti ta’siriga qarang).

Dimetilglioksim bilan tomchi reaksiyasi (Chugayev reaksiyasi).

Nikel (II) dimetilglioksim bilan ammiak eritmasi ishtirokida (pH=9) lola-qizil rangli kompleks birikma xosil qiladi. Bu reaksiya xarakterli va sezgirdir:

Xosil bo‘lgan cho‘kma kuchli kislotada va ishqorlarda eriydi, natriy atsetat va ammiak eritmalarida amalda erimaydi.

Temir (II) ioni shu sharoitda dimetilglioksim bilan qizil rangli suvda eruvchan kompleks birikma xosil qiladi.

Mis (II) va boshqa ammiak bilan rangli birikmalar xosil qiladigan kationlar nikel (II)ni ochishga xalaqit beradi.

Nikel tuzi eritmasidan 1 tomchi kapilyar yordamida filtr qog‘ozga tomiziladi. Ustiga 1 tomchi dimetilglioksim eritmasidan tomizib, quyuq ammiak eritmasiga tutib turiladi va kuzatiladi. Shunda filtr qog‘ozda lola qizil rang xosil bo‘ladi.

Mis ioni kaliy geksatsianoferrat (II) bilan kislotali sharoitda qizg‘ish-jigarrang cho‘kma xosil qiladi, u 25%li ammiak eritmasida eriydi, lekin kuchsiz kislotalarda erimaydi. Reaksiyani filtr qog‘ozga, cho‘ktirish xromatografiyasi usulida bajarish xam mumkin.

Temir (III) ioni bu reaksiyani o‘tkazish uchun xalaqit beradi, temir (III) ishtirokida mis quyidagicha aniqlanadi:

Tekshiriluvchi eritmaga ammoniy gidroksidi qo‘shiladi. Temir Fe(OH)₃ xolida cho‘kmaga tushadi, eritma esa to‘g ko‘k rangli bo‘ladi. Eritmaga kaliy geksatsianoferrat (II) qo‘shiladi. Qizil-qo‘ng‘ir rangli cho‘kma xosil bo‘ladi. Misni ushbu reaksiyasi xromatografik usulda xam bajariladi.

Ish tartibi

5% li kaliy geksatsianoferrat (II) eritmasi shimdirilgan qog‘ozga 1 tomchi mis tuzi eritmasidan tomiziladi. Qizg‘ish-jigarrang dog‘ xosil bo‘ladi.

1. VI gurux kationlarini cho‘ktirishda ammiak eritmasi va ishqorning ta’siridan xosil bo‘lgan birikmalar qanday rangda bo‘ladi?

2. VI gurux kationlarining ammiakli komplekslari qanday rangda bo‘ladi?

3. VI gurux ionlarining quruq tuzlari alanga rangini qanday rangga bo‘yaydi?

4. VI gurux kationlari aralashmasining taxlilida simobni kasrli usulda ochishda qanday reaksiyalardan foydalaniladi? Reaksiya tenglamalarini yozing.

5. Nikel kationining dimetilglioksim bilan ochishda ammiakli sharoitda reaksiyani olib borish sababini tushuntiring va reaksiyasini yozing.

a) Cu⁺² kupron bilan reaksiyasi,

b) Co⁺² 1-nitrozo-2-naftol bilan kompleks birikma xosil bo‘lishi reaksiyalarini yozing.

6. Kobalt (II) kationini ochishda qanday usulidan foydalaniladi? Izoamil spirtli ammoniy tiotsianat ishlatilishini tushuntiring.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010

8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016

9-Amaliy mashg‘ulot: Amal mash. TO`TI: Test -2. IV-VI guruh kationlari aralashmasining tahlil. I-mashg`ulot. Eritma pH qiymatini hisoblashga va oksidlanish-qaytarilish reaktsiyalariga doir masalalar echish.

Mashg‘ulotning maqsadi: VI gurux kationlarini ochish reaksiyalarini bajarish uchun amaliy ko‘nikmalar xosil qilish. Kislota va asos eritmalarning pH qiymatini xisoblashni o‘rganish

Tarkibida noma’lum quruq tuz bo’lgan aralashmani tizimli tahlil usulidan foydalanib har bir kationi farmakopeya usuli bilan aniqlanadi. Talabalarning aralashmani ochish nazariy va amaliy bilimalari yanada boyitish mohiyatiga to‘liq tushuntirishni taminlash

2) Kationlarini o‘ziga xos farmakopik usulda ochishni kuzatish

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010

8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016

10-Amaliy mashg‘ulot: TO`TI IV-VI guruh kationlari aralashmasining tahlili. II-mashg`ulot.

Mashg‘ulotning maqsadi: IV-VI guruh kationlari aralashmasining tahlili.

Masalaning qo‘yilishi : Nazorat eritmasidagi IV-VI guruh kationlarini farmakopeya reaksiyalari orqali aniqlash.

BLITS - O`YIN

VI gurux kationlari aralashmasining tahlil tartibini ko`rsating

№	Bajariladigan amallar	Talabalar javobi				To`g`ri tartib		Baho-lash
		I guruh	II guruh	III guruh
1	VI guruh kationlarini V guruh gidroksidlaridan ajratish
2	Hg2+ ni aniqlash
3	Cu2S, HgS cho`ktirish va ularni VI guruhning qolgan kation-laridan ajratish
4	HgS ni eritish
5	Cu2+ а) Со2+ b)Ni2+ v) Cd2+ larni aniqlashga halaqit bеradi
6	Cu2S ni eritish
7	Cu2S va HgS cho`kmalar aj-ratib olingandan so`ng sеn-trafugatning alohida qismlarida a) Ni2+ b) Со2+ lar aniqlanadi
8	Сu (II) ni HgS dan ajratish
9	Cu2+ ni aniqlash

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010

1. Ektsraksiyaning nazariy asoslari. Ekstraksiya asosidagi qonunlar. Taqsimlanish qonuni, massalar ta’siri qonuni va uni geterogen muxitga tadbiqi. Ekstratsiya turlari. Xelat komplekslarini va ion birlashmalarni (assotsiatlarini) ekstraksiyalanish qonunlari. Ekstraksiya – ajratishning samarli usuli

2. Asosiy tushunchalar: ekstragent, ekstraksiyalovchi reagent, ekstrakt, reekstrakt, reekstraksiyalash. Ekstraksiyaning miqdoriy kattaliklari: doimiysi, ajratish omili. Miqdoriy kattaliklar orasidagi bog‘liqlik.

3. IV-VI gurux kationlari taxlilida qo‘llaniladigan organik reagentlar.

4. Xromatografik taxlil usullаrining mohiyati va tasnifi.

5. Xromatografiyasini sifat taxlilida qo‘llanishi.