S. Gaziyeva ta’limda innavatsion texnologiyalar

1. Ekstraksiyaning moxiyati. Aralashmani ekstraksiya usulida ajratishni boshqa usullariga nisbatan afzalligi.

2. Ekstraksiya usullari qanday qonunlarga asoslanadi?

3. Ekstragent nima? Ruxni ditizon bilan ekstraksiyalashda ishlatiladigan ekstragentni ko‘rsating.

4. Ekstraksiyada ishlatiladigan organik erituvchilarga qanday talablar qo‘yiladi?

5. Ekstraksiya usulida taxlil qilishda ko‘proq ishlatiladigan organik erituvchilarni ko‘rsating.

6. Siz qanday ekstraksion reagentlarni bilasiz? Bular xos reagentlarmi?

7. Reekstraksiya nima? U qanday bajariladi?

8. Taxlilda ko‘p qo‘llaniladigan ekstraksion tizimlarni ko‘rsating.

9. Xelat komplekslarni ekstraksiyalashda qanday qonuniyatlar bor?

10. Taqsimlanish doimiysi va koeffitsienti nima? Qanday xolatlarda bu kattaliklar o‘zaro mos keladi?

11. Ajralish omili va taqsimlanish koeffitsientini bog‘lovchi formulani yozing.

12. Ekstraksiyalash reaksiyasini selektivligini qanday oshirish mumkin?

13. Niqoblash nima? Niqoblashni ekstraksiyada ishlatilishiga misollar keltiring.

14. Nima uchun ekstraksiyalash jarayonida eritma bilan ekstragent qattiq chayqatiladi?

15. Uchuvchan va yonuvchan suyuqliklar bilan ishlash qoidalarini keltiring.

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010

8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016
12-Amaliy mashg‘ulot: I - guruh anionlari SO₄^2-, SO₃^2- , S₂O₃^2- , PO₄^3- _, CO₃^2- C₂O₄^2- analitik reaktsiyalari.

Ishdan maqsad I gurux anionlarining analitik reaksiyalarini bajarish amaliy ko‘nikmalarini xosil qilish va ularni, nazariy bilimlar bilan birga, vaziyatli masalalarni xal etishda qo‘llash

Mavzuning axamiyati:

Nazariy bilim va amaliy ko‘nikmalar quyidagi mavzularni o‘rganish uchun zarur: Dori moddalarining chinligini aniq-lashda (natriy tartarat, magniy sulfat, kaliy permanganat, natriy tiosulfat va x.k.). Dori moddalari tarkibidagi sul-fatlarni aniqlash.

Tibbiyotda qo‘llaniluvchi qator dorivor moddalardagi tuzlar tarkibida anionlar bo‘lgani uchun ularni tarkibini aniqlash muxim axamiyatga ega.

Xususan, sulfat, karbonat, tiosulfat, tetraborat, atsetat anionlarini ochish usullari Davlat farmakopeyasiga kiritilgan. Bu anionlar tibbiyotda ishlatiladigan natriy gidrokarbonat, kaliy atsetat, natriy tetraborat , kadmiy va magniy sulfat kabi tuzlar tarkibiga kiradi.

Ishni bajarish uchun namuna

gurux anionlarining analitik reaksiyalarini bajarish

 Anionlarni guruxlar bo‘yicha tasnifi xamda gurux reagentini asosli ravishda tanlash

 O‘zida oltingugurt tutgan I gurux anionlari xossalarini qiyoslash

Anionlar kumush, bariy, kalsiy, stronsiy, rux, simob va boshqa kationlar bilan qiyin eriydigan cho‘kmalar xosil qilishi, oksidlanish-qaytarilishi, kompleks xosil qilishi, anion xosil qilgan kislotalarni uchuvchanligi kabi xossalari bo‘yicha tasniflanadi.

Xar bir tasniflanishda 2 dan 6 gacha guruxlar bor. 1 va 2 jadvallarda anionlarni 1) qiyin eriydigan cho‘kma xosil qilish xossasi bo‘yicha tasnifi (3 ta gurux) va 2) oksidlanish-qaytarilish xossasi bo‘yicha tasnifi (3 ta gurux) berilgan.

1. Sulfat, tiosulfat, gidrofosfat, karbonat, tetraborat, oksalat anionlarining eruvchan tuzlari.

2. Kislota va asoslarning 2n eritmalari: kaliy yoki natriy gidroksidi, ammoniy gidroksidi, xlorid, azot va sirka kislotalar.

3. Konsentrlangan eritmalar: sulfat, xlorid, nitrat kislotalar, natriy yoki kaliy gidroksidi.

4. Maxsus reaktivlar: difenilamin eritmasi, qizil yoki ko‘k lakmus qog‘oz, universal indikator qog‘oz, bariy nitrat, kumush nitrat.

5. Yangi tayyorlangan oxakli yoki bariyli suv

6. Quruq tuzlar: ammoniy xlorid yoki sulfat, temir (II)sulfat

7. Metallar: rux yokialuminiy

8. Erituvchilar: xloroform, amil va etil spirti

9. CO₃^2-, SO₃^2-, C₂O₄^2- anionlaridan ajraladigan gazlarni aniqlaydigan asbob

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010

8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016

13-Amaliy mashg‘ulot: II -III guruh anionlari Cl^-, Br^-, J^-, S^2-, NO^-₃, NO^-₂, CH₃COO^- analitik reaktsiyalari

Ishdan maqsad II va III gurux anionlarining sifat reaksiyalarini bajarishda, amaliy ko‘nikmalarni ishlab chiqish va ularni nazariy bilim bilan birgalikda amaliy masalalarni xal etishda qo‘llashni bilish kerak.

Masalaning qo‘yilishi Dorivor preparatlar chinligini aniqlash (kaliy bromid, natriy yodid, kaliy yodid) Dorivor preparatlar tarkibidagi xloridlar va nitratlarni aniqlash Kimyo-toksikologik izlanishlarda ba’zi bir anionlarni aniqlash (nitratlar, yodidlar va bromidlar)Tuzlar tarkibiga kiruvchi II va III gurux anionlari ko‘p dorivor preparatlar tarkibiga kirib, tabobatda keng qo‘llaniladi. Ko‘pchilik II va III gurux anionlarini Cl^-, Br^-, J^-, NO₂^-, NO₃^-, CH₃COO^- ochish reaksiyalari Davlat farmakopeyasiga kiritilgan. Bu anionlar dorivor preparatlar: kaliy yoki natriy xlorid, bromid, yodid, natriy nitrit, kumush nitrat, kaliy atsetat va boshqalar tarkibida bo‘ladi.

Ishni bajarish uchun namuna II va III gurux anionlarini analitik reaksiyalarini bajarish;

I gurux oltingugurt saqlagan va II gurux galogenlaridan iborat, xamda III gurux azot saqlagan anionlar xossalarini taqqoslash

1. Anionlarning xossalari bo‘yicha tasnifi:

a) cho‘kma xosil qilish usuli bo‘yicha

b) oksidlanish-qaytarilish xossasi bo‘yicha

v) uchuvchan kislotalar bo‘yicha

2. II gurux anionlarining umumiy tavsifi va ularga gurux reagentining ta’siri

3. II-III gurux anionlarining analitik reaksiyalari

1. Eritmalar: kaliy yoki natriy xlorid tuzlari, ammoniy yoki kaliy tiotsionat, nitrat, nitrit, atsetat, kaliy permanganat

2. 2 n kislota va ishqor eritmalari: kaliy yoki natriy gidroksidi, ammiak, sulfat, xlorid, nitrat va sirka kislotalar

3. Konsentrlangan eritmalar: sulfat, xlorid, nitrat kislotalar va ishqorlar.

4. Maxsus reaktivlar:defenilamin, kaliy yoddagi yod, antipirin eritmasi, natriy nitroprussid eritmasi, indikator qog‘ozi.

5. Yangi tayyorlangan reaktivlar: xlorli suv, vodorod sulfidli suv, natrit yoki ammoniy sulfid, 0,5%li kraxmal eritmasi

Nazorat savollari

1. Nitrit va permanganat ionlarining kislotali sharoitda o‘zaro ta’sirlashuv reaksiyasi tenglamasini yozing.

2. Quyidagi ionlar orasidagi reaksiya tenglamalarini yozing: J^- va MnO₄^- kislotali sharoitda, S^2- va Cr₂O₇^2- kislotali sharoit, SO₃^2- va J₂; J₂ va Cl₂ suvli eritmada.

3. a) qaytaruvchi S^2-, SO₃^2-, J^-, Br^- anionlarining, b) oksidlovchi BrO₃^-, MnO₄^-, Cr₂O₇^2- - anionlarining; v) oksidlovchi-qaytaruvchi NO₂^- , SO₃^2- anionlarining oksidlovchi-qaytaruvchi xossalarini asoslab bering.

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010

8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016

14-Amaliy mashg‘ulot: Amal mash. I –III guruh anionlari aralashmasining tahlili. Kompleks birikmalarga doir masalalar echish. /I - mashg‘ulot.

Ishdan maqsad II va III gurux anionlarining sifat reaksiyalarini bajarishda, amaliy ko‘nikmalarni ishlab chiqish va ularni nazariy bilim bilan birgalikda amaliy masalalarni xal etishda qo‘llashni bilish kerak.

Masalaning qo‘yilishi Aylanma krossvord I,II,III gurux anionlari

1. Oksidlovchi va qaytaruvchi xossaga ega bo`lgan anion (******)

2. Oksalat ioni bilan ta'sirlashib rangsizlanuvchi rеagеnt-oksidlovchi (***********)

3. Ionlarni maxsus xaraktеrli rеagеntlar bilan tartibsiz aniqlash

usuli (******)

4. Bariy tuzlari bilan minеral kislotalarda (kontsеntrik H₂SO₄ dan

tashqari) erimaydigan cho`kma xosil qiluvchi birinchi gurux anioni (******)

5. Sulfut ionini parchalab, SO₂ gazi xosil qiluvchi rеagеn (*******)

6. Kislotali muhitda qaytaruvchilarni kaliy pеrmanganat bilan oksidlash

rеaktsiyasining tashvi samarasi (*************)

7. Uchuvchan kislota anionlari xosil qilgan SO₂ va СО₂ gazlarini aniq-

lovchi rеagеnt (**********)

8. Oksidlovchi-qaytaruvchi xossalari asosida anionlar tasnifiga ko`ra

birinchi gurux anionlari (**************)

9. Tiosulfat ionini kumush kationi bilan oq cho`kma - Ag₂S₂O₃ xosil

qilish rеaktsiyasi (***********)

10. II gurux anionlarining gurux rеagеnti (kumush nitrat ******)

11. Sulfat-ion farmakopеya rеaktsiyasining rеagеnti (***********)

12. Sulfut-ionini kaliy pеrmanganat bilan oksidlash natijasida xosil

bo`luvchi birinchi gurux ioni (******)

13. Kislotali muhitda oltingugurt xosil qiluvchi parchalanuvchi anion (*********)

14. Uchuvchan kislota anionlari uchun gurux rеagеnti (*******)

15. Oksidlanish-qaytarilish xossalariga ko`ra tasnifi bo`yicha III gurux

anionlarining nomlanishi (***********)

16. Kislotali muxitda borat-ioni bilan pushti yoki to`q qizil rangli

komplеks xosil qiluvchi sariq rangli bo`yoq (********)

17. Gidrofosfat-ion bilan oq kristal cho`kma xosil qiluvchi aralashma

(farmakopеya rеaktsiyasi) (*********)

18. Kuchli kislotali muxitda S^2- bilan sariq amorf cho`kma xosil

qiluvchi I gurux anioni (*******)

19. Fe (III)ning tiotsianatli komplеksini rangsizlantirib, [FeF₆]^3- xosil

qiluvchi anion (******)

20. Bromid ionlarining oksidlanish natijasida sariq-zarg`aldoq rangga

bo`yaluvchi, Br₂ ning ekstragеnti (*********)

21. Sulfid-ionga kuchli kislotalarining ta'siri natijasiga ajralib

chiquvchi gazsimon modda (*************)

22. Kislotali muxitda iodid-ionlarini I₂ gacha oksidlovchi rеagеnt

(farmakopеya rеaktsiyasi) (********)

23. Rodanid-ion sinonimi (**********)

24. III guruxdagi rеdoksamfotеr anion (******)

25. III guruxdagi uchuvchan kislota anioni, Fe (III) bilan qizil rangli

komplеks xosil qiladi (*******)

26. Kislotali muhitda rodanid-ion bilan qizil rangli, organik

erituvchilarda ekstraktsiyalanuvchi komplеks xosil qiluvchi kation (*****)

27. Izoamil spirti qatlamida Со²⁺ ning tiotsionat ionlari bilan xosil

qilgan komplеks rangi (***)

28. Br^- va I^- aralashmasidan ularni aniqlash rеaktsiyasi (*********)

29. S^2- bilan ishqoriy yoki ammiakli sharoitda xosil bo`luvchi binafsha

rangli komplеksni nomi (natriy) (************)

30. Qanday sharoitda nitrit-ion azot (II) va (IV) oksidlariga parchalanadi (*********)

31. Kuchsiz sulfat kislotali sharoitda NO₂^- bilan yashil rang xosil

qiluvchi organik rеagеnt (farmakopеya rеaktsiyasi) (***********)

32. KI bilan rеaktsiyada NO₂^- ioni qanday xossani namoyon qiladi (***********)

33. Nitrit-ionini yashil rangga kirituvchi organik rеagеnt (*********)

34. NO₂^- ning Griss-Iloshvaa rеaktivi bilan aniqlash rеaktsiyasida eritma ranggi (*****)

35. NO₂^- ning MnO₄^- bilan sulfat kislotali sharoitdagi rеaktsiyasida nitrit-ioni xos-

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010

8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016

15-Amaliy mashg‘ulot: I - III guruh anionlari aralashmasining tahlili. /II- mashg‘ulot.

Ishdan maqsad I ,II va III gurux anionlarining sifat reaksiyalarini bajarishda, amaliy ko‘nikmalarni ishlab chiqish va ularni nazariy bilim bilan birgalikda amaliy masalalarni xal etishda qo‘llashni bilish kerak

.Masalaning qo‘yilishi Aylanma kroccvordI,II,III gurux anionlar

Cho‘ktirish reaksiyalariga asoslangan anionlar tasnifi.. Oksidlanish-qaytarilish xossalariga asoslangan anionlar tasnifi

Ishni bajarish uchun namuna Anionlarni cho‘kma xosil qilish xossalari bo‘yicha tasniflanganda 3 guruxga bo‘linadi. I va II guruxni gurux reagenti BaCl₂ va AgNO₃, III guruxning gurux reagenti yo‘q.

1 jadval

** - kumush sulfidi isitilganda HNO₃ da eriydi

1. Nitrit va permanganat ionlarining kislotali sharoitda o‘zaro ta’sirlashuv reaksiyasi tenglamasini yozing.

2. Quyidagi ionlar orasidagi reaksiya tenglamalarini yozing: J^- va MnO₄^- kislotali sharoitda, S^2- va Cr₂O₇^2- kislotali sharoit, SO₃^2- va J₂; J₂ va Cl₂ suvli eritmada.

3. a) qaytaruvchi S^2-, SO₃^2-, J^-, Br^- anionlarining, b) oksidlovchi BrO₃^-, MnO₄^-, Cr₂O₇^2- - anionlarining; v) oksidlovchi-qaytaruvchi NO₂^- , SO₃^2- anionlarining oksidlovchi-qaytaruvchi xossalarini asoslab bering.

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010

8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016

16-Amaliy mashg‘ulot: Test 3 TO`TI: Noma’lum tarkibli quruq tuzning tahlil.

Ishdan maqsad III bo‘lim bo‘yicha talabalar bilimini baxolash Bilish kerak: Noma’lum tarkibli moddaning sifat taxlilining tartibi

Masalaning qo‘yilishi Quruq tuz aralashmasini olgandan keyin, uning raqami laboratoriya jurnaliga yoziladi. Tuzning tashqi ko‘rinishi va rangiga e’tibor beriladi. Agar olingan aralashma ko‘k rangli kristallardan iborat bo‘lsa, Сr³⁺ borligini ko‘rsatadi, pushti rangli bo‘lsa, Сo²⁺ yoki Mn²⁺, yashil rangli bo‘lsa Fe²⁺, Ni²⁺, Сu²⁺, sariq bo‘lsa Fe³⁺ ionlari bo‘lishi mumkin. So‘ngra taxlil qilinayotgan tuz uch qismga bo‘linadi. Birinchi qismi kationlarni, ikkinchi qismi anionlarni aniqlash uchun ishlatiladi. Uchinchi qismi esa takroriy nazorat uchun olib qo‘yiladi. Taxlil kationlarni aniqlanishdan boshlanadi. Tekshiriluvchi aralashma avval eritib olinishi kerak.

Suvda eruvchan moddalarni eritmaga o‘tkazish va taxlil qilish

Probirkaga bir qism aralashmadan solib, 15-20 tomchi distillangan suv bilan eritib ko‘riladi, aks xolda suv xammomida isitib eritiladi. Agar aralashma to‘liq erimasa, uning qisman eruvchanligi buyum oynachasida tekshiriladi. Buning uchun 2-3 tomchi aralashmadan olib, buyum oynachasiga tomiziladi va parlatiladi. Buyum oynachasida quyuq quyqaning xosil bo‘lishi, aralashmaning qisman eruvchanligini ko‘rsatadi.

“Blits” o`yin

1. Kimyoviy taxlilda noma’lum modda tarkibini qanday kuzatish va sinovlar bilan aniqlanadi?

2. Kasrli va tizimli taxlil usulining ma’nosi? Xar bir usulning afzalligi nimada?

3. Kationlar taxlili uchun eritma qanday tayyorlanadi?

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010

8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016
17-Amaliy mashg‘ulot: IV bo`lim. 2 – Oraliq baxolash Tortma tahlil: CuSO<sub>4</sub> ∙ 5H<sub>2</sub>O tarkibidagi kristallizatsion suvni massa ulushini aniqlash. /I- mashg`ulot/

Ishdan maqsad: Gravimetrik tahlil tasnifi va mohiyati.

Reaksiya maxsulotini xosil qilish uslubiga ko‘ra gravimetrik usulni quyidagi turlari mavjud: Usulning nomi lotincha gravitas – (markazga tortilish) iborasidan olingan bo‘lib, aniqlanuvchi moddaning tortimidan olingan qoldiq yoki cho‘kmani massasi aniq tortiladi.

Barcha analitik amallarni bajarish uchun namunadan, ± 0,0002g. Aniqlikda, tortib olingan kichik massa tortim deyiladi. Bajarilish uslubiga ko‘ra gravimetriya uch turga bo‘linadi

1. Ajratib olish usulida – aniqlanuvchi modda (masalan o‘simlikning kuli) tahlil etiluvchi (dorivor o‘simlik) dan miqdoran ya’ni to‘liq ajratib olib aniq tortiladi. Tortimning qolgan tarkibiy qismlari kuydirib, cho‘g‘latib xaydaladi. Natija quyidagicha xisoblanadi.

2. Xaydash usuli

3. Bevosita xaydash usulida namunadan xaydalga maxsulot tutqiga yutdirilib, tutqich massasini ortishiga ko‘ra aniqlanuvchi moddaning miqdori xisoblanadi. Masalan uglevodorod tarkibidagi C va H miqdorini aniqlash uchun, namuna yondiriladi xosil bo‘lgan H₂O bug‘i va CO₂ gazi kalsiy xlorid va o‘yuvchi natriy to‘ldirilgan tutqichlarga yuttdirib tortiladi.

Natija quyidagicha xisoblanadi.

m_(H2O) M_H · 100 m_CO2M_C · 100

% H = ------------------------ % C = ---------------------

M_H2O · a M_CO2 · a

1. 
   Tortma tahlil turida ishlatiladigan idish va asboblarni ayting.
   
2. 
   Bevosita va bilvosita haydash usulining farqi nimada.
   
3. 
   Tortimni hisoblash qoidasi.
   
4. 
   Preparat tarkibidagi namlikni aniqlash usulining mohiyati nimada.
   
5. 
   Qanday haroratda namlik va qanday haroratda kristallik suv aniqlanadi.
   

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010

8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016

18-Amaliy mashg‘ulot: CuSO₄ ∙ 5H₂O tarkibidagi kristallizatsion suvni massa ulushini aniqlash. /II - mashg`ulot./ Talabalar mustaqil ishlarini baholash.

Ishdan maqsad. I O‘rtacha namuna olish. Namuna o‘rtacha ko‘rsatgichlik bo‘lishi uchun unda aniqlanuvchi ob’ektning turli qismlari aks etishi kerak, buning uchun dorivor o‘simlikni turli qismlari aks etgan 400-600g massadagi bosh namuna bir kvadrat metr satxga bir tekis yoyib to‘rtdan ikki qismi olinadi va yana kvadrat xolida eyiladi. Kvartanlash (choraklash) deb ataladigan bu amal bosh namunaning massasi 2-2,5 gramni tashkil etguncha ya’ni laboratoriya namunasi xosil bo‘lguncha davom ediriladi.

II Tajriba uchun kerakli tortim massasi formula asosida xisoblanadi. Bu erda a – tortim massasi v-tortiladigan shakl massasi (kristall cho‘kmalar uchun 0,5 g, amorf cho‘kma uchun 0,1 g); F analitik omil – tortiluvchi shakldagi aniqlanuvchi element atom massasi (M_A)ni indeksiga ko‘paytmasini tortiluvchi shakl molyar massasi (M_AmBn)ga nisbati

_mM_A 2 · 56

F_AmBn = ---------------- misol F_Fe2O3 = ----------------

M_(AmBn) 160

Namunada aniqlanuvchi (A) elementning taqribiy foiz miqdori (%A) ma’lum bo‘lsa tortim (a)

formula asosida xisoblanadi.

a – tortim, M_e – erituvchining molyar massasi, m erish tenglamasidagi koeffitsienti, M_a – eritilayotgan (A) moddaning molyar massasi; n – tenglamadagi koeffitsienti ρ va % erituvchining zichligi va foiz konsentratsiyasi 1,5 – bir yarim barovar ortiq olinish koeffitsienti.

1.Gravimetrik tahlilning mohiyati va turlari.

2.Gravimetrik tahlilda ishlatiladigan idish va asboblar.

3.Qayta hisoblash gravimetrik faktori.

4. Gravimetrik tahlilda cho’ktiruvchi va cho’kmaga qo’yiladigan talablar.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010

1. 
   O’lchov kolbasi haqiqiy hajmini undagi suvning massasiga ko’ra hisoblash. O’lchov idishining haqiqiy hajmi ishlatilayotgan sharoitga ko’ra uning nominal hajmidan biroz farq qilishi mumkin. O’lchov idishlarni tekshirishda ularning hajmini unga solinadigan yoki undan to’kiladigan suvning massasi bo’yicha aniqlanadi.
   
2. 
   250,00 sm³ 0,1 N H₂C₂O₄·2H₂O standart eritmasini tayyorlash. Namunani taqribiy massasini xisoblash. Alkalimetriya uchun boshlang’ich (standart) modda ikki negizli shovul kislotasining digidrati ishlatiladi. Uning ekvivalent massasi
   

1 - formula asosida taqribiy massa xisoblanadi

a= 0,1·250,00 ·63 /1000 =1,6g

Тexnik elektron tarozida avval quruq stakancha tortiladi, keyin unga 1,6g boshlang’ich modda H₂C₂O₄·2H₂O tortib solinadi va yana tortiladi. So’ng stakancha tortim bilan analitik tarozida tortiladi (m₁). Stakanchadagi shovul kislota tortimi voronka orqali 250,00 sm³ o’lchov kolbasiga o’tkaziladi.

Shundan so’ng stakancha moddaning qoldig’i bilan analitik tarozida tortiladi (m₂).

Shunda m₁ - m₂ o’lchov kolbaga tushgan moddaning aniq tortim qiymatiga teng bo’ladi.

Tortish natijalari jadvalga kiritiladi.

	Belgilash	Massa, g
Stakancha massasi (texnik tarozida)
Tortim massasi (texnik tarozida)
Stakancha va tortim massasi (analitik tarozida)	m1
Stakancha va qoldiq massasi (analitik tarozida)	m2
Tortimning aniq massasi	m1 – m2

O’lchov kolbasiga tushgan standart moddaning aniq tortimi avval oz miqdordagi distillangan suvda chayqatib eritiladi. Tortim to’liq erimasa yana suv qo’shib aralashtiriladi, so’ngra eritma o’lchov kolbaning belgisigacha suyultiriladi va albatta (kolba og’zini kaftingiz bilan berkitgan holda) ag’darma xarakat bilan 10-15 marta aralashtiriladi. Tayyor eritmani tayyorlangan idishga quyishdan avval idish standart eritmaning 5-10 sm³ bilan 3 marta chayiladi.

3. 
   Eritmaning aniq konsentratsiyasini hisoblash.
   

N_{H2C2 O4·2H2O} = (m₁-m₂) 1000 / W ∙ Э _H2C2O4 (g·ekv/dm³)

T_H2C2O4 = (m₁-m ₂) / W ( g/sm³)

yoki

• 
  Taqribiy va aniq o’lchov idishlarini farqlay bilish. O’lchov idishlari haqiqiy hajmini hisoblash.
  
• 
  O’lchov kolbasidagi eritmani belgi chizig’igacha suyultirish.
  
• 
  Standart eritma tayyorlash uchun tortim massasini xisoblash.
  
• 
  Apteka va analitik tarozi yordamida aniq tortimni tortish.
  
• 
  Tortimni o’lchov kolbasida eritish va kolbani belgi chizig’igacha suyultirish.
  
• 
  Aniq tortim bo’yicha standart eritmaning aniq konsentratsiyasi va titrini xisoblash.
  

1. 
   Titrimetrik usullar ta'rifi.
   
2. 
   Kislota-asosli titrlash turlari.
   
3. 
   Boshlang’ich moddaga qo’yilgan talablar
   
4. 
   Standart va titrant eritmalarining ta'rifi
   

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010

Quruq ishqor standart modda talablariga javob bermasligi (xavodan СO₂ gazi yoki namlikni yutib, massasi o’zgarib qolishi) sababli uning eritmasini aniq tortim bo’yicha tayyorlab bo’lmaydi. Shuning uchun ishqorni titrant eritmasi, zichligi areometrda aniqlangan va tegishli foiz konsentratsiyasi jadvaldan olingan, konsentrik eritmasini suyultirib tayyorlanadi.

Asosiy reaksiya:

H₂C₂O₄ + 2NaOH  Na₂C₂O₄ + 2H₂O

Ekvivalent nuqtada xosil bo’lgan kuchsiz kislotaning tuzi qisman gidrolizlanishi sababli kuchsiz ishqoriy muxitni hosil qiladi. Fenolftaleinning titrlash ko’rsatgichi (pT=9), metiloranjning titrlash ko’rsatkichi (pT=4) ga nisbatan ekvivalent nuqtaning pH qiymati 8,4 ga yaqin bo’lgani sababli, ayni holda fenolftalein qo’llanadi.

Asosiy reaksiyasi:

2NaOH + H₂ SO₄ → Na₂SO₄+2H₂O

Kuchli kislota kuchli asos (ishqor) bilan titrlanganda titrlash sakramasi pH=4 dan 10 gacha keskin o’zgarib, ekvivalent nuqtasi neytrallik chizig’i pH=7 ga to’g’ri keladi, ya'ni muhit neytral bo’ladi. Bunday holatda рT si 7 dan kichik bo’lgan indikatorlardan foydalanish ma'qul, chunki ular havodagi СO₂ gaziga sezgir emaslar. Ayni xolda metiloranjni indikator sifatida qo’llash maqsadga muvofiq bo’ladi.

1. 
   Kerakli xajmda ishqorni konsentrik eritmasini suyultirib, 0,1 ekvimol eritmasini tayyorlash.
   
2. 
   Sulfat kislotaning konsentrik eritmasini suyultirib, 0,1 ekvimol eritmasini tayyorlash.
   
3. 
   Tayyorlangan taqribiy konsentratsiyali ishqor eritmasini standartlash.
   
4. 
   Tayyorlangan taqribiy konsentratsiyali sulfat kislota eritmasini standartlash.
   

1. 
   Indikatorning rang o’zgarishi oralig’i va titrlash ko’rsatkichi
   
2. 
   Titrlash sakramasida ekvivalent nuqta qaerda joylashgan?
   
3. 
   Indikator tanlash qoidasi
   
4. 
   Titrlash egri chizig’ini tuzishdan maqsad nima?
   

“Charxpalak”

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010

Aralashma tarkibidagi sulfat kislotasini konsentratsiyasi aniq bo’lgan ishqor eritmasi bilan titrlab, massasini aniqlash mumkin:

H₂ SO₄ + 2NaOH  Na₂SO₄+2H₂O

Э_H2SO4 = M/2 = 49

Bu holda, pT si 4-10 oralig’ida bo’lgan indikatorlardan foydalanish mumkin.

Lekin borat kislotasi eng kuchsiz (K=5,7·10^-10) anorganik kislotalardan bo’lib, ishqor bilan har qanday indikator ishtirokida ham titrlab bo’lmaydi. Agar, H₃BO₃ eritmasiga titrlashdan avval mannit, glyukoza yoki glitserin qo’shib, uni ancha kuchli dissotsilanuvchi kompleks kislotaga aylantirilsa, uni ishqor bilan fenolftalein ishtirokida etarli darajada aniqlik bilan titrlash mumkin:

Э_H3BO3 = M

1. 
   Berilgan nazorat eritmasidagi sulfat, so’ngra borat kislotalarini titri aniq bo’lgan ishqor eritmasi bilan titrlash
   
2. 
   Tajriba natijalari asosida ularning massalarini hisoblash
   
3. 
   Tayyorlangan taqribiy konsentratsiyali sulfat kislota eritmasini standartlash.
   

1. 
   Qanday holatlarda titrlash egriligidagi ekvivalent nuqta neytrallik nuqtasiga mos keladi; qanday xolatlarda neytrallik chizig’idan quyida va yuqorida joylashadi?
   
2. 
   Kislota-asos usulida qanday moddalarni aniqlash mumkin?
   
3. 
   Bu usulni klinik tahlilda qo’llanilishi.
   

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010