Mavzuning qo`yilishi: Argentometrik titrlash usuli kumush ioni bilan galogenidlar miqdorini aniqlashning sodda va qulay usuli bo’lib, kaltsiy xlorid suyuq dorisi tarkibida KBr bo’lgan dori turlarini miqdoriy taxlil etish, fiziologik eritma va tarkibida galogenidlar bo’lgan dori vositalarining chingligini aniqlash va miqdoriy taxlil etishda muhim ahamiyatga ega.
Ishni bajarish uchun namuna
100 sm3 0,05 N osh tuzi standart eritmasini tayyorlash. Tortimni xisoblash va tortib olish.
a = 0,05 58,5 100 / 1000 = 0,29g
Taqriban 0,3g tuz tortib, texnik elektron tarozida massasi aniqlangan stakanchaga solinadi. So’ngra analitik tarozida tortiladi (m1). Tortim voronka orqali 100 sm3 xajmi o’lchov kolbasiga tushirilgach stakancha unda qolgan modda yuqi bilan yana analitik tarozida tortiladi (m2)
Kumush nitratning 5% eritmasini suyultirib 100 sm3 0,05 N ishchi eritma tayyorlash. Quyuq eritma tortimi quyidagi formula asosida xisoblanadi:
Silindr yordamida 17 sm3 5% kumush nitrat eritmasidan o’lchab,toza distillangan suv bilan 3 marta chayilgan idish (sklyanka)ga quyiladi va ustiga 100-17=83sm3 distilangan suv qo’shib aralashtiriladi.Idish sirtiga eritmaning nomi yozib qo’yiladi.
Ammoniy tiotsianat 5% eritmasini suyultirib 100sm3 0,05 N eritma tayyorlash. 5% eritmaning kerakli xajmi quyidagicha xisoblanadi:
Menzurkada taqriban 7-8 sm3 5% NH4NCS eritmasidan o’lchab toza idishga quyib,ustiga 100-7,5=92,5 taqriban 92 yoki 93 sm3 distillangan suv qo’shib chayqatiladi va idish sirtiga eritma nomi yozib qo’yiladi
Kumush nitrat ishchi eritmasini natriy xlorid eritmasi bilan standartlash.
Titrlash reaksiyasi: Ag++Cl- = AgCl
Ekvivalent nuqtada titrant AgNO3 ning ortiqcha bir tomchisi K2CrO4 indikatori bilan qizg’ish (g’ishtrang) cho’kma hosil qiladi:
2Ag++CrO42- = Ag2CrO4
Kumush xromat cho’kmasi kislotali sharoitda erib ketishini bilgan xolda ,buni oldini olish uchun, Mor indikatori qo’llanganda eritmaning muxiti neytral yoki kuchsiz ishqoriy bo’lmog’i kerak.
Ammoniy tiotsianat ishchi eritmasini kumush nitrat bo’yicha Folgard usulida standartlash. Titrlash kolbasiga quyilgan AgNO3 eritmasidagi kumush ionlari tiotsianat ioni bilan to’liq cho’ktirilgach, cho’ktiruvchini ortiqcha tomchisi temir ammoniyli achchiqtosh tarkibidagi temir (III) kationi bilan qizil rangli kompleks kation xosil qiladi.
Titrlash reaksiyasi Ag++NCS-=AgNCS (oq)
Ekvivalent nuqtada NCS-+Fe3+=[FeNCS]2+ (qizil eritma)
Indikator temir (III) ammoniyli achchiqtoshning neytral sharoitda gidrolizga uchrashi:
NH4Fe(SO4)2+3H2O=Fe(OH)3+NH4HSO4+H2SO4
natijasida indikator vazifasini bajaruvchi Fe(III) ioni cho’kib qolmasligi uchun, gidroliz reaksiyasini qaytarish va buning uchun titrlashni kislotali muxitda olib borish lozim
Metodni amalga oshirish bosqichlari:
NaCl quruq tuzidan standart eritma, NH4NCS va AgNO3 5% eritmalarini suyultirib 0,05 N ishchi, ya'ni titrant eritmalarni tayyorlash.
Cho’ktirish usulida titrlash turlari va ularda ishlatiladigan indika-torlarni bilish.
Standart va ishchi eritma tayyorlashni o’ziga xos jixatlarini bilish.
Nazorat savollari
Tayyorlangan natriy xlorid standart eritmasini molyar, ekvimolyar, foiz konsentratsiyalarini va titrini xisoblang.
Nega kumush nitrat va ammoniy rodanid eritmalarini aniq tortim bo’yicha tayyorlab bo’lmaydi.
Cho’ktirib titrlash egrisi qanday ko’rinishga ega va titrlash sakramasiga qanday omillar ta'sir etadi?
Cho’ktirib titrlash turlari
Argentometriya mohiyati va turlari
Argento- va merkurometrik titrlash usullarining afzalligi va kamchiliklari
Ks xaqida tushuncha va cho’kmani xosil bo’lish sharti.
Mustaqil yechish uchun masalalar
Kaliy geksatsianoferrat (II) 0,05 m eritmasidan 1,0 dm3 tayyorlash uchun K4[Fe(CN)6]·3H2O tuzinining namunasi tortimini xisoblang. (Javob: 21g )
0,1050 g NaCl tuzini merkurometrik titrlash uchun 20,00 sm3 Hg2(NO3)2 eritmasi sarf bo’lgan. Titrantni ekvimolyar konsentratsiyasini xisoblang. (Javob: 0,0898 g.ekv/dm3)
25 sm3 NaCl eritmasini titrlash uchun 18,02 sm3 0,1000m Hg2(NO3)2 eritmasi sarflanadi. NaCl eritmasini molyar konsentratsiyasini xisoblang. (Javob: 0,1442 mоl/ dm3)
100 sm3 0,1 ekvimolyar Hq2(NO3)2 eritmasini tayyorlash uchun yetarli tortim massasini xisoblang. (Javob: 2,626g)
100 sm3 0,1 ekvimolyar AqNO3 eritmasini tayyorlash uchun yetarli tortim massasini xisoblang. (Javob: 1,700g)
Rux ionlarining miqdori geksatsianoferratometrik cho’ktirib titrlanganda K2Zn3[Fe(CN)6] tarkibli cho’kma xosil bo’ladi.Cho’ktiruvchi K4[Fe(CN)6] ning ekvivalent molyar massasini xisoblang. (Javob: 245)
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004
2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004
3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)
4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)
5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.
6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.
7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010
8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016
29-amaliy mashg`ulot: Folgard usulida nazorat eritmasidagi kaliy bromid massasini aniqlash 
Ishdan maqsad: Redoksimetrik titrlash bo’yicha talabalar bilimini yozma ish vositasida baxolash. Ishchi eritmalarni standartlash bo’yicha olgan bilim va ko’nikmalarini mustaxkamlash xamda nazorat uchun berilgan eritmada KBr massasini aniqlash.
Mavzuning qo`yilishi: Argentometrik titrlash usuli kumush ioni bilan galogenidlar miqdorini aniqlashning sodda va qulay usuli bo’lib, kaltsiy xlorid suyuq dorisi tarkibida KBr bo’lgan dori turlarini miqdoriy taxlil etish, fiziologik eritma va tarkibida galogenidlar bo’lgan dori vositalarining chingligini aniqlash va miqdoriy taxlil etishda muhim ahamiyatga ega.
Ishni bajarish uchun namuna
Nazorat eritmasidan kaliy bromid massasini aniqlash. Qoldiqni titrlash usulida bajariladi,ya'ni tekshiriluvchi eritmadagi kaliy bromid to’liq cho’kishi uchun unga ortiqcha kumush nitrat qo’shiladi.
AgNO3+KBr = AgBr+KNO3
Ortib qolgan AgNO3, NH4NCS eritmasi bilan titrlanadi.
Titrlash reaksiyasi:
AgNO3+NH4NCSAgNCS+NH4NO3
qoldiq oq
Titrlash kislotali sharoitda ,titrlanuvchi aralashmada qizg’ish rang xosil bo’lguncha, davom ettiriladi.
Ekvivalent nuqtada:
NH4NCS + NH4Fe(SO4)2 [FeNCS]SO4 + (NH4)2SO4
och qizil
Nazorat eritmasidagi natriy iodid massasini Fayans usulida aniqlash. Titrlash bevosita ya'ni to’g’ridan to’g’ri usulda adsorbtsion indikator ishtirokida bajariladi. Adsorbtsion indikator kuchsiz organik kislota anionidan iborat bo’lib cho’kma sirtiga sorbtsiyalanganda indikator molekulasini elektron buluti deformatsiyalanib rangini o’zgarishiga sabab bo’ladi.
Ekvivalent nuqtada:
[AgJ nAg]n++nJnd-[AgJ nAg]Jnd
Usulni amalga oshirish bosqichlari:
Kumush nitrat va ammoniy tiotsianat ishchi eritmalarini standartlash
Tekshiruv uchun berilgan nazorat eritmasidagi KBr massasini aniqlash.
Nazorat savollari
Nega xloridlar miqdorini Mor usulida aniqlanganda muxit neytral yoki kuchsiz ishqoriy bo’lishi kerak?
Nega Folgard usulida titrlashni neytral va kuchsiz ishqoriy sharoitda bajarib bo’lmaydi?
Eozin adsorbtsion indikatorini qaysi galogenid ionlarini aniqlashda qo’llash mumkin va qaysi xolda mumkin emas?
Merkurometrik titrlash mohiyati va indikatori?
Mor usulida indikator K2CrO4 ning nega aynan 0,5% eritmasidan foydalaniladi?
Mustaqil yechish uchun masalalar
Tarkibida rux tuzi bo’lgan 100 sm3 dastlabki eritmadan 25 sm3 alikvota xajm olib, sulfat kislotali sharoitda difenilamin indikatori qo’shib, rux kationlarni K4[Fe(CN)6] 0,0518 molyarlik eritmasi bilan indikatorni binafsha rangi och yashil rangga o’tguncha, titrlanadi. Titrlash uchun 15,45 sm3 titrant sarflangan. Rux kationi konsentratsiyasi, titri va dastlabki eritmadagi massasini xisoblang. (Javob: 0,0480mol/l, 0,003140g/ml, 0,314g).
TNaCI = 0,005233 g/sm3 bo’lgan eritmadan 100 sm3 eritma tayorlash uchun necha gramm tortim olinadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004
2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004
3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)
4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)
5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.
6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.
7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010
8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016
30-amaliy mashg`ulot: Kompleksonometriya. Standart MgSO4·7H2O va ishchi eritma trilon B eritmalarini tayyorlash va standartlash
Ishdan maqsad: Kompleksonometrik titrlash xaqida tasavvur berib, eritma tayyorlash va uni standartlash bo’yicha orttirilgan malakalarni mustahkamlash.
Mavzuning qo`yilishi: Kompleksonometrik titrlash eritmadagi ishqoriy er metallari va boshqa qator og’ir metallar miqdorini aniqlashning sodda va qulay usuli bo’lib, kalsiy xlorid suyuq dorisini chinligini, suv qattiqligini aniqlash, qo’rg’oshin, rux kabi ionlar miqdorini aniqlashda muhim ahamiyatga ega.
Ishni bajarish uchun namuna
250 sm3 0,05 N MgSO4·7H2O standart eritmasini tayyorlash. Tortim xisoblanadi
Э MgSO4·7H2O = M /2
Avvalgi ishlarda bayon etilganidek taqriban 1,5 g tortim apteka tarozisida olingach, stakanchaga solib texnik elektron va analitik tarozilarda tortilib aniq massasi yozib olinadi.
Quruq moddadan 0,05 N trilon B eritmasidan 150 sm3 tayyorlash. Quruq EDTA standart moddalar uchun qo’yilgan talablarga javob bermasligi sababli ishchi eritma taqribiy tortimni oddiy idishda eritib tayyorlanadi.
Apteka tarozisida 1,4 g quruq EDTA kompleksonidan tortib olib toza idishga solinadi va 150 sm3 distillangan suvda chayqatib eritiladi. Idish sirtiga eritmaning nomi yozib qo’yiladi.
Titrant trilon B eritmasini standart MgSO4·7H2O eritmasi bilan standartlash. Standart MgSO4 eritmasi bufer aralashmasi ishtirokida (pH=8-10), xromogen qora indikatori qo’shilgach, hosil bo’lgan qizil rang ko’k rangga o’tguncha EDTA eritmasi bilan bevosita titrlanadi. Titrlash reaksiyalarini qisqa ko’rinishda quyidagicha ifodalash mumkin:
Usulni amalga oshirish bosqichlari:
MgSO4·7H2O standart va Trilon B eritmasini tayyorlash
EDTA titrant eritmasini standartlash
Nazorat savollari
Komplekson III va uning kompleksonati grafik formulalarini yozing.
Xromogen qora deprotonlashgan va metall ionini biriktirgan birikmalarini grafik formulalari va ranglarini ko’rsating
Kompleksonometrik titrlash ammiakli bufer (pH=8-10) sharoitida olib borishning sababi nima?
Standart, titrant eritmalarini tayyorlash va standartlash
Mustaqil yechish uchun masalalar
CaCO3 ning 0,1045g tortimini titrlash uchun 21,06 sm3 EDTA eritmasi sarflandi. Titrantning molyar konsentratsiyasi va СaO bo’yicha muvofiqlik titrini hisoblang. (0,0496 mol/dm3 va 0,002780 g/ sm3)
500 sm3 0,0200 M eritma tayyorlash uchun necha gramm EDTA·2H2O kerak?(3,7g)
NiCl2 eritmasini titrlash uchun 0,05115 M komplekson (III) eritmasidan 20,45 sm3 sarflandi. Eritmadagi tuz massasini hisoblang (135,6 mg)
Xlorid ionlarini kompleksonometrik titrlash uchun natriy xlorid bilan reaksiyaga kiruvchi Hg(NO3)2 ekvimolyar massasini hisoblang. (163,30 g/mol)
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004
2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004
3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)
4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)
5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.
6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.
7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010
8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016
31-amaliy mashg`ulot: Suvning qattiqligini va nazorat eritmasidagi Pb(II) massasini aniqlash.
Ishdan maqsad: Kompleksonometrik titrlashni to’g’ri va qoldiqni titrlash usullari xaqida tushuncha hosil qilib nazariy bilimni amalga tatbiq etish. VII bo’lim - cho’ktirish va kompleksonometriya bo’yicha talabalar bilimini test usulida baholash
Mavzuning qo`yilishi: Kompleksonometrik titrlash eritmadagi ishqoriy er metallari va boshqa qator og’ir metallar miqdorini aniqlashning sodda va qulay usuli bo’lib, kalsiy xlorid suyuq dorisini chinligini, suv qattiqligini aniqlash, qo’rg’oshin, rux kabi ionlar miqdorini aniqlashda muhim ahamiyatga ega.
Ishni bajarish uchun namuna
Suvning umumiy qattiqligini aniqlash. Tarkibida Ca+2 va Mg+2 ionlari bo’lgan suv qattiq suv deyiladi. Suvning umumiy qattiqligi bir litr suvdagi Ca+2 va Mg+2 ionlarining milligramm ekvivalenti bilan ifodalanadi.
Tahlil uchun suvning aniq hajmi olinib, undagi kaltsiy va magniy ionlarining miqdori kuchsiz ishqoriy sharoitda EDTA eritmasi bilan titrlab aniqlanadi. Reaksiya tenglamalari:
 Me2+ + HJnd2-+NH4OH MeJnd- + H2O + NH4+
Titrlash reaksiyasi:
Me2+ + [HY]3- + 2NH4OH [MY]2- + H2O + NH4+
Titrlashning oxirgi nuqtasida:
MeJnd - + [HY]3- [MeY]2- + HJnd 2-
qizil-binafsha ko’k
Nazorat eritmasidagi qo’rg’oshin (II) massasini aniqlash. Kompleks sekin hosil bo’ladigan yoki mos indikator tanlab bo’lmaydigan hollarda qoldiqni titrlash usulidan foydalaniladi. Tahlil etilayotgan eritmaga ammiakli buffer sharoitida undagi aniqlanuvchi ion miqdoriga nisbatan ortiqcha miqdorda EDTA standartlangan erimtasidan qo’shiladi. Reaksiya tugagach, ortib qolgan EDTA magniy sulfat standart eritmasi bilan titrlanadi. Reaksiya tenglamalari:
Kompleks hosil bo’lishi:
Pb2++ [HY]3- -+NH4OH [PbY[2- + H2O + NH4+
Bunday muhitda indikator HJnd 2- holida, ya'ni ko’k rangda bo’ladi.
Titrantni ortgan, [HY]3- shaklidagi qoldig’i standart magniy sulfat erimtasi bilan titrlanadi:
HY3- + Mg2++ NH4OH [MgY]2- + H2O + NH4+
Ekvivalent nuqtada barcha [HY]3- qoldiq anionlar titrlab tugatiladi va MgSO4 eritmasini ekvivalent nuqtadan keyingi birinchi tomchisidagi Mg2+ kationi indikatorga bog’lanib, uning rangini qizil binafsha rangga o’tkazadi:
HJnd 2- + Mg2++ NH4OH MgJnd- + H2O+ NH4+
ko’k qizil-binafsha
Metodni amalga oshirish bosqichlari:
Ichimlik suvi qattiqligini aniqlash.
Berilgan nazorat eritmasidagi qo’rg’oshin (II) massasini aniqlash.
Nazorat savollari
Suvning muvaqqat va doimiy qattiqligi va yumshatish yo’llari. Suvni qattiqlik bo’yicha ko’rsatkichlari.
Suvning umumiy va magniyli qattiqligi. Suv qattiqligini o’lchash birligi.
Kompleksonometrik titrlash farmatsevtik tahlilda qanday maqsadlarda qo’llaniladi?
Kompleksonometrik titrlash egrisi va titrlash sakramasiga ta'sir etuvchi omillar.
Mustaqil yechish uchun masalalar
1.25,00 sm3 simob (II) nitrati erimtasiga mo’l (ortiqcha) magniy kompleksonati qo’shildi. Ajralib chiqqan magniy ionlarini titrlash uchun 0,05145 M EDTA erimtasidan 22,45 sm3 sarf bo’ldi. Dastlabki Hg(NO3)2 eritmasini a) molyar konsentartsiyasi; b) massa konsentratsiyasi; c) xloridlarni titrlash uchun ekvimolyar konsentratsiyasi va d) xlorid ioni bo’yicha muvofiqlik titrini hisoblang. ( a) 0,04620 m, b) 15,00 g/ dm3, c) 0,0924 m, d) 0,003276 g/ sm3)
2.Tarkibida rux bo’lgan 0,9003 g ma'dan (ruda) eritilib titrlanganda 0,1015 M EDTA eritmasidan 19,51 sm3 sarf bo’ldi. Ma'dan tarkibidagi ruxning massa ulushini hisoblang. (14,30%)
3.Vismut nitrati asosli tuzini kompleksonometrik tahlili uchun uning 0,1110 g tortimidan 200 sm3 eritma tayyorlandi. Shu erimtani titrlash uchun Bi2O3 bo’yicha titrimetrik omili 0,01165 g/ sm3 bo’lgan EDTA eritmasidan 7,55 sm3 sarf bo’ldi. Tahlil qilingan preparatda Bi2O3 massasi va foiz miqdorini hisoblang. (0,0880 g, 80%)
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004
2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004
3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)
4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)
5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.
6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.
7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010
8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016
32-amaliy mashg`ulot: Fotokolorimetriya. Nazorat eritmasidagi Сu (II) massasini aniqlash
Ishdan maqsad: Fotokolorimetrik taxlil haqida talabalarda tushuncha hosil qilish va bilimni amalda qo`llab eritmadagi Cu (II) massasini aniqlash.
Mavzuning qo`yilishi: fotokolorimetriya - fizik - kimyoviy taxlilning mumtoz usullaridan bo`lib, vitamin B12 va boshqa dorilar rangli eritmalarini taxlil etib, ular chinligini tasdiqlash, ajratmalar rang intensivligiga ko`ra miqdoriy taxlil etish, toksinlarni rang beruvchi moddalarga aylantirib, ular miqdorini aniqlashda muhim ahamiyatga ega.
Ishni bajarish uchun namuna
Fotokolorimetrda eritmalar optik zichligini o`lchash. Fotokolorimetrlarni har xil turlari mavjud. 1960-1970 yillarda chiqarilgan FEK-56 ikki nurli bo`lib, rangli eritmadagi nurni so`nish qiymati optik murvatining (dastasining) shkalasidan yozib olinar edi. Zamonaviy KFO-1, KFK-2 bir nurli fotokolorimetrlarda o`lchangan optik zichlik qiymati bevosita strelkali asbobdan yozib olinadi.
Optik zichlikni kontsentratsiyaga bog`lanish (kalibrovka) grafigini chizish. Millimetrovka qog`oziga koordinatlarni chizib, ordinata o`qiga optik zichlik (A), abtsissa o`qiga Ccu·10-2% qiymatlarini qo`yib grafikdagi nuqta o`rtasidan to`g`ri chiziq o`tkaziladi.
Noma'lum kontsentratsiyali CuSO4 × 5Н2O eritmasidagi Cu2+ foiz kontsentratsiyasini aniqlash. Berilgan nazorat eritmasining 5,00 sm3 ga 5,00 sm3 ammiak eritmasidan qo`shib, 20,00 sm3 gacha suv bilan suyultiriladi. Kyuvetani eritmaning bir qismi bilan chayib tashlab, chizig`igacha to`ldiriladi, sirti artiladi va fotokolorimetrda optik zichlik (A) qiymati o`lchanadi. O`lchangan A qiymatiga tegishli Cx qiymati kalibrovka grafigidan topiladi va shu bilan birga solishtirma yutilish koeffitsienti(o’rtacha qiymati jadvaldan olinadi) asosida ham hisoblanadi.
Metodni amalga oshirish bosqichlari:
1. CuSO4 5Н2O standart eritmasini suyultirib, ammiakli standart eritmalar tayyorlash.
2. Eritma rangiga mos nursuzgich tanlab, eritma optik zichligini o`lchash.
3. Kalibrlash grafigini chizish.
4. Noma'lum kontsentratsiyali eritmaning optik zichligini o`lchab, grafik asosida unga tegishli kontsentratsiyani topish.
Nazorat savollari
1. Nurni yutilish qonunini matematik ifodasi va tub mohiyati.
2. Vizual- va fotokolorimetriya usullarini mohiyati va farqi.
3. Etalon (kontrol, standart) va solishtirma eritmalar mohiyati.
4. Nima uchun fotokolorimetrda faqat rangli eritmalar taxlil etiladi.
5. Poli- va monoxromatik nurlarning mohiyati.
6. Fotokolorimetrning asosiy qismlari va ularning vazifalari.
7. Differentsial va ekstraktsion fotometriya haqida tushuncha.
8. Fotometrik titrlash.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004
2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004
3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)
4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)
5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.
6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.
7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010
8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016
33-amaliy mashg`ulot: Spektrofotometriya. Preparatdagi rezortsinni massa
ulushini aniqlash
Ishdan maqsad: Spektrofotometrik taxlil haqida talabalarda tushuncha hosil qilish va bilimni amalda qo`llab quruq preparatdagi rezortsin massa ulushini aniqlash.
Mavzuning qo`yilishi: Spektrofotometriya dorivor moddalarni sifat va miqdoriy taxlilida Davlat farmakopeyasida keng qo`llanadigan mumtoz uskunaviy usullardan bo`lib, dorivor moddalarni rangli va rangsiz eritmalarini sifat, miqdoriy taxlil etib chinliginii isbotlashda, zaxarli moddalarni juda oz miqdorlarini ham aniqlashda, o`simlikdan olingan ajratmalarni taxlil etishda katta ahamiyatga ega.
Ishni bajarish uchun namuna
Quruq preparat tarkibida rezortsin massa ulushini aniqlash. Tortimni hisoblab, eritma tayyorlash:
Rezortsin molyar massasi 110 a.b.
Maksimal yutiladigan nur uzunligi lmax = 273 nm
Solishtirma yutilish koeffitsienti E = 180
Optik zichlikni maksimal aniqlik chegarasi 0,800 dan oshmasligi uchun, Amax = 0,700 bo`lishi uchun tayyorlanishi kerak bo`lgan eritmaning foiz kontsentratsiyasini hisoblaymiz:
С% A / E l 0,700 / 180 1 0,00388 3,9 10-3 %
Bunday eritmadan 250 sm3 tayyorlash uchun 0,01 g tortim olish kerak. Tortim olishda xatolikni kamaytirish maqsadida 0,1 g tortimni 250 sm3 xajmli o`lchov kolbasida eritib belgisigacha suyultiriladi.
2.Tayyorlangan eritmani me'yoriy kontsentratsiyagacha suyultirish: eritmaning max to`lqindagi optik zichligi aniqlik chegarasi 0,800 dan ortmaydigan kontsentratsiya me'yoriy kontsentratsiya deb ataladi. 0,1 g rezortsin 250 sm3 da eritib tayyorlangan eritma talab etilgan (me'yoriy) kontsentratsiyadan 10 marta ortiq bo`lgani sababli uni 10 marta suyultirib o`lchash kerak.
Usulni amalga oshirish bosqichlari:
1. Tortimni hisoblash.
2. Aniq tortimni eritib tayyorlangan quyuq eritmani (optimal) me'yorigacha suyultirish.
3. Spektrofotometr tuzilishi (sxemasi) va unda ishlash tartibi.
4. Yutilish spektri tasvirini chizish.
5. Spektr bo`yicha natijani hisoblash.
Nazorat savollari
1. Spektrofotometrning sxemasi va ish tamoyili.
2. Yutilish spektri nima va u qanday yozib olinadi?
3. SF va FEK o`xshash va farqli jixatlarini aytib bering.
4. Spektrofotometrda ishlash tartibini gapirib bering.
5. UB va ko`rinadigan nur soxalarining to`lqin uzunliklari va tegishli nur manbalari va fotoelementlarini gapirib bering.
6. Gipso- va batoxrom siljish, gipo- va giperxrom samaralarning mohiyati nimadan iborat?
BLITS-O‘YIN
Spektrofotometrda optik zichlik o‘lchashda harakatlarning to‘g‘ri ketma-ketligini ko‘rsating
|
№
|
Harakatlar mazmuni
|
Talabalar javobi
|
To‘g‘ri tartib
|
Baho
|
1-guruh
|
2-guruh
|
3-guruh
|
1.
|
Asbobdan optik zichlik qiymatini yozib olish
|
|
|
|
|
|
2.
|
Kyuvetalarni kyuvetaushlagichga joylash
|
|
|
|
|
|
3.
|
Registrator ko‘rsatkichini “0” ga sozlash
|
|
|
|
|
|
4.
|
Kyuvetaushlagichni kyuveta kamerasiga o‘rnatish
|
|
|
|
|
|
5.
|
Darchani berkitish
|
|
|
|
|
|
6.
|
Talab qilinadigan nur to‘lqin uzunligini tanlash
|
|
|
|
|
|
7.
|
Darchani ochish
|
|
|
|
|
|
8.
|
Nur yo‘liga erituvchi solingan kyuvetani joylashtirish
|
|
|
|
|
|
9.
|
Registrator strelkasini 100% nur o‘tkazuvchanlikka sozlash
|
|
|
|
|
|
10.
|
Nur yo‘liga eritma solingan kyuvetani joylashtirish
|
|
|
|
|
|
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004
2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004
3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)
4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)
5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.
6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.
7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010
8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016
34-amaliy mashg`ulot: Fluorimetriya. Nazorat eritmadagi H2SO4 massasini fluorestsent indikator ishtirokida aniqlash.
Ishdan maqsad: Fluorimetrik taxlilning bevosita va bilvosita usullari haqida tushuncha hosil qilish.
Mavzuning qo`yilishi: Fluorimetriya ionlari juda oz 10-4–10-6 g/dm3 miqdorlarini ham aniqlashga imkon beruvchi sezgir usul bo`lib, oddiy kislota - asos indikatorlari qo`llash mumkin bo`lmagan, rangli eritmalarning miqdoriy taxlili, o`ta oz miqdordagi zaxarli moddalarni sifat va miqdoriy tahlilida katta ahamiyatga ega.
Ishni bajarish uchun namuna
Rangli (texnologik) eritmadagi sulfat kislota massasini aniqlash. Kuchli kislotani ishqor bilan titrlashning ekvivalent nuqtasida рН =7.
Shuning uchun, berilgan bo`yoqli eritmadagi H2SO4 ni ishqor bilan titrlashda b-umbeliferon indikatoridan foydalanamiz. Ish mohiyat e'tibori bilan alkalimetrik titrlashdan iborat.
Ishning bajarilishi:
1. VIO-1 UB lampasi yoqiladi.
2. Berilgan rangli nazorat eritmaga 1 tomchi b - umbeliferon indikatoridan tomizib, qorong`u kamerada UB nurlar ostida detsimolyar ishqor eritmasi bilan titrlanadi. Ekvivalent nuqtasigacha titrlash kolbasida kislotali muhit bo`lgani uchun xira shu'la kuzatiladi, ishqor tomchisi tushib aralashib ketguncha yorqin xavorang nurlanish aniq ko`rinadi. Ekvivalent nuqtada, 1 tomchi ortiqcha ishqor tushganda xavorang nurlanish yorqin va turg`un xolda saqlanadi. Eritmadagi kislotaning massasi alkalimetrik titrlash usulidagi kabi
formulasi asosida hisoblanadi.
Usulni amalga oshirish bosqichlari:
1. Fluorestsent indikator turlari.
2. Fluorestsent indikatorlarini UB nurlar ta'sirida nurlanishini kuzatish.
3. - umbeliferon indikatori ishtirokida rangli eritmadagi kislota miqdorini alkalimetrik titrlab aniqlash.
Nazorat savollari
1. Lyumenistsentsiya xodisasining mohiyati.
2. Stoks qonunining mohiyati.
3. Lyumenistsentsiya turlari.
4. Vavilov qonuni.
5. Fluorimetrning sxemasi va ish tamoyili.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004
2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004
3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)
4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)
5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.
6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.
7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010
8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016
35-amaliy mashg`ulot: Potentsiometriya. Nazorat eritmasidagi H2SO4 massasini рН - metrik usulda aniqlash.
Ishdan maqsad: Potentsiometrik taxlilning bevosita va bilvosita usullari haqida tushuncha hosil qilish. Eritma рН qiymatini рН metrda o`lchash malakasini hosil qilish.
Mavzuning qo`yilishi: Taxlilni potentsiometrik usullari keng qamrovli bo`lgani sababli taxlilni qator farmakopeya usullariga tadbiq etilgan. kuchli va kuchsiz kislota, asoslar, gidrolizlanuvchi tuzlar miqdorini aniqlash, toksik moddalarni kislota asosli xossalariga ko`ra miqdoriy taxlilida muhim ahamiyatga ega.
Ishni bajarish uchun namuna
Rangli eritmadagi sulfat kislota konsentrasiyasini рН metrik usulda titrlab aniqlash. Uskunaviy usullarning afzalliklaridan biri - ularda titrlash indikatorsiz bajarilishidir. Shu imkoniyatni ko`rish maqsadida, metiloranj va fenolftalein indikatorlari qo`llab bo`lmaydigan, rangli eritmadagi kislota miqdorini aniqlash vazifa qilib beriladi.
Ishning bajarilishi: Elektrokimyoviy yacheykaga - ya'ni 50 sm3 xajmli stakanchaga Mor pipetkasida o`lchangan tekshiriluvchi kislotaning rangli eritmasidan quyiladi va magnitli aralashtirgich solinadi.
рН metrning elektrodlari yuvgichda yuviladi, filtr qog`ozida artiladi so`ngra yacheykadagi tekshiriluvchi eritmaga tushiriladi. Elektrodlarning uchi yacheykadagi magnit aralashtirgichdan 3-5 mm yuqoriroq xolatda o`rnatiladi (aks xolda ish jarayonida aralashtirgich elektrodlar uchini sindirishi mumkin). Taxlil etiluvchi eritmaning satxi elektrodlar uchini qoplaguncha suv bilan suyultiriladi. Suyultirilganda eritma kontsentratsiyasi kamaysada, undagi aniqlanuvchi moddaning miqdori o`zgarmaydi. Elektrolitik yacheyka ustiga titri ma'lum ishqor eritmasi to`ldirilgan byuretka o`rnatiladi.
Metodni amalga oshirish bosqichlari:
1. рН metr milini bufer eritmaning pH qiymatiga (moslash) sozlash.
2. Kuchli kislota (asos) eritmasini potentsiometrik titrlash.
3. Potentsiometrik titrlash egrisini integral va differentsial ko`rinishlada chizib, ekvivalent nuqtaga tegishli titrant xajmini aniqlash va aniqlanuvchi modda miqdorini hisoblash.
Nazorat savollari
1. Nernst qonunini mohiyati
2.Qo`llaniladigan elektrodlar turlari
3. pH – metrni tuzilishi
4.Potentsiometrik titrlash egrisini integral va differentsial ko`rinishlarini chizib, ekvivalent nuqtaga tegishli titrant xajmini aniqlash va aniqlanuvchi modda miqdorini hisoblash.
Test savollaridan namunalar
1.Rangli eritmalar miqdoriy taxlili qaysi optik usullarda bajariladi.
1.Potensiometriya 2.Kolorimetriya 3.Kulonometriya 4.Fotoelektrokolorimetriya 5.Spektrofotometriya
A.1,2,4 В.2,4,5 С.3,4 D.4,5 E.3,4,5
2.Konsentratsiyani aniqlashning qaysi turida o‘lchanayotgan fizik xossani konsentratsiyadan chiziqli bog‘lanishi tasvirlanadi.
A.Solishtirish В.Kalibrlash chizig‘i С.Konsentratsiyani orttirish ( metod dobavok )
D.Analitik faktor ( omil ) E.Rang ravshanligini chamalash.
3.Fotoelektrokolorimetrning nur manbaini ko‘rsating
A.Vodorod lampasi В.Kislorod -seziy lampasi С.CHo‘lg‘am lampasi D.Kvarts lampasi E.Deyteriy lampasi
4.Nega mis (11) ionlarini fotometrik miqdoriy taxlil etishdan avval ammiak eritmasi qo‘shiladi.
A.Ammiakli ishqor xosil bo‘lishi uchun В.Kuchsiz ishqoriy muxit xosil bo‘lishi uchun
С.Eritma rangini o‘zgartirish uchun
D.Kompleks xosil qilish orqali eritma rangi ( intensivligi ) ravshanligini oshirish uchun
E.Molyar yutilish koeffitsentini kichraytirish uchun
5.Spektrofotometrning (diffraksion panjara) kvarts prizmasi va chiqish tirqishi qaysi vazifani bajaradi.
A.Nur manbai В.Selektor-monoxromator С.Detektor
D.Signalni o‘zgartiruvchi E.Qayd etish vazifasini bajaradi.
6.Fluoressensiyaning moxiyati
A.Qo‘zqatuvchi nur so‘ndirilgach so‘nmaydigan shu’lalanish
В.Moddani kimyoviy reaksiya natijasida shu’lalanishi
С.CHo‘g‘langan metalni shu’lalanishi
D.Ultrabinafsha nur ta’siri to‘xtatilgach darxol so‘nuvchi shu’lalanish
E.Kimyoviy reaksiya energiyasini yutish xisobiga shu’lalanish.
7.Indikator elektrodlarni ko‘rsating.
1.Kumush xloridli 2.Kalomel 3.SHisha membrana
4.Tuzning eritmasi tushirilgan metall 5.Platina
A.1,2 В.3 С.3,4 D.4 E.3,4,5
8.Polyarogrammaning moxiyati.
A.Tok kuchini qo‘shilgan titrant xajmidan bog‘liqligi
В.Elektrodlar potensialini qo‘shilgan titrant xajmiga bog‘liqligi
С.Tok kuchini (ordinata o‘qi) elektrodlarga qo‘yilgan potensial farqi (abtsissa o‘qi) ga bog‘liqlik grafigi.
D.Elektr o‘tkazuvchanlikni (ordinata) qo‘shilgan titrant xajmiga bog‘liqligi.
E.Sarflangan elektr miqdorini (ordinata) aniqlanuvchi modda konsentratsiyasiga bog‘liqligi.
9. рН-metrlarning vazifasi nima ?
1.Eritma рН qiymatini o‘lchash 2.Eritmadan o‘tayotgan tok kuchini o‘lchash
3.Standart elektrod potensialini o‘lchash
4.Potensiometrik titrlash 5.Kislota va asoslar miqdorini aniqlash
A.1 В. 1,2 С. 1,3 D. 1,3,5 E. 1,4,5
10. Quyidagi keltirilgan usullarning qaysi birini sezgirligi katta
A.Konduktometriya V.Fotokolorimetriya S.Kolorimetriya
D.Gaz xromatografiyasi E.Polyarografiya.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004
2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004
3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)
4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)
5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.
6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.
7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010
8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016
36-amaliy mashg`ulot: Nazorat eritmasidagi Na2SO4 massasini ion almashinish xromatografiyasi usulida aniqlash.
Ishdan maqsad: Taxlilni xromatografik usullari haqida tushuncha berish. O`zlashtirgan bilimini ion almashinish xromatografiyasi misolida amalda qo`llab Na2SO4 massasini aniqlash. Taxlilni uskunaviy usullari bo`yicha talabalar bilimini test nazoratidan o`tkazish. 
Mavzuning qo`yilishi: Xromatografik usullar taxlilni tezkor va keng qamrovli usullaridan bo`lib, dori va biologik faol moddalar sifat va miqdoriy taxlilida keng qo`llaniladi. vitaminlar va dori vositalarning chinligini tasdiqlash, toksik moddalarni sifat va miqdoriy taxlili, ajratmalarning sifat va miqdoriy tarkibini o`rganishda muhim ahamiyatga ega.
Ishni bajarish uchun namuna
Nazorat eritmasidagi Na2SO4 miqdorini ion almashinish xromatografiyasi usulida aniqlash. Ish boshlashdan avval kolonka (shisha nay)ga to`ldirilgan kationit KU-2 dagi elyuent muhiti tekshiriladi. Buning uchun kolonka krani sekin ochilib, kolonkadan sizib chiqayotgan tomchining muhiti tekshiriladi.
Muhit neytral bo`lsa, Na2SO4 eritmasidan 10 sm3 alikvot xajm olib kolonkaga quyiladi va sekundiga bir tomchi tezlik bilan elyuirlash boshlanadi. Ish davomida kationit ustidagi elyuent (suv) satxi kuzatib turiladi. Kationit sirti ochilib qolmasligi (qurib qolmasligi) uchun toza suv quyib turiladi. Kolonka elyuatini yig`ish uchun ostiga toza kolba qo`yiladi. Biroz vaqt o`tgach elyuat tomchilari indikator qog`ozini qizartirgani kuzatiladi.
Bu xol kationitdagi (Н+) ionlarini elektrolit kationiga almashayotganligidan darak beradi.
Elyuent tomchilari neytral muhitga kelguncha kolonkani toza suv bilan yuvish davom ettiriladi. So`ngra kolbaga yig`ilgan elyuatdagi kislotaning miqdori titri aniq ishqor bilan titrlanadi.
Elektrolit eritmasidan olingan alikvota xajmdagi elektrolit (Na2SO4) massasi quyidagicha hisoblanadi.  g;
Usulni amalga oshirish bosqichlari:
Xromatografiya usuli taxlilning zamonaviy fizik - kimyoviy usuli sifatida dori vositalari va biofaol moddalar taxlilida juda keng qo`llaniladi.
Xromatografiya usullari - aralashma tarkibiy qismlarini g`ovak, qattiq sorbentlar yoki ularga shimdirilgan suyuq sorbentlarga tanlanib yutilishi adsorbtsiyasiga asoslangan.
Barcha xromatografiya usullarining umumiy mohiyati shundan iboratki: taxlil etiluvchi aralashma, harakatlanuvchi faza (suyuq yoki gaz) (XF) tarkibida, qo`zg`almas (statsionar) faza yuzasi bo`ylab harakatlanganida aralashma komponentlarini turg`un va xarakatchan fazalarga bo`lgan moyilligi farqlariga ko`ra o`zaro ajraladi.
Nazorat savollari
1. Xromatografik taxlilning tub mohiyati va asosiy tushunchalari.
2. Xromatografik taxlil turlari:
a) аralashmadagi komponentlarni ajralish (mexanizmi) sabablariga ko`ra;
b) Xromatografiyani bajarilish uslubiga ko`ra;
v) Turg`un faza va elyuetning agregat xolatlariga ko`ra.
3. Yupqa qavat (yuzaviy) xromatografiyaning mohiyati, sifat va miqdoriy taxlilda qo`llanishi.
4.Cho`ktirish va cho`qqi xromatografiyalarini mohiyati, taxlilda qo`llanishi.
5. Ion almashinish xromatografiyasining tub mohiyati, qo`llanishi.
6. Ionit va uning turlari. Kationitning solishtirma sig`imi va regeneratsiyasi
BLITS-O‘YIN
Na2SO4 massasini ionalmashinish xromatografiyasi usulida aniqlash harakatlarining to‘g‘ri ketma-ketligini ko‘rsating
|
№
|
Harakatlar
|
1-guruh
|
2-guruh
|
O‘qituvchi bahosi
|
1
|
2
|
1.
|
Xromatografik kolonkani neytral muhitgacha yuvish
|
|
|
|
|
2.
|
Na2SO4 massasini hisoblash
|
|
|
|
|
3.
|
Elyuat neytral muhiti-gacha tekshiriluvchi eritmani elyuirlash
|
|
|
|
|
4.
|
Kolonkaga tekshiri-luvchi eritma alikvot qismini solish
|
|
|
|
|
5.
|
Elyuat pH ini aniqlash
|
|
|
|
|
6.
|
Elyuirlash optimal tezligini sozlash
|
|
|
|
|
7.
|
Elyuatni alkalimetrik titrlash
|
|
|
|
|
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004
2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004
3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)
4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)
5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.
6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.
7. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. I qism. 2010
8. Farmatsiya fakulteti 2 kurs talabalari uchun analitik kimyodan o`quv-uslubiy qo`llanma. II qism. 2016
| 