S. Gaziyeva ta’limda innavatsion texnologiyalar

KMnO₄ kukuni toza bo‘lmaydi. Uning tarkibida qaytarilish mahsulotlari mavjud bo‘ladi.

SHuningdek, KMnO₄ eritmasi yorug‘lik va harorat ta’sirida parchalanadi. SHularni hisobga olib, undan aniq konsentratsiyali titrant eritmasi tayyorlab bo‘lmaydi. Avval KMnO₄ ning quyuq 5%li eritmasi tayyorlanib, 7-10 kun davomida qorong‘i joyda saqlanadi. Mazkur vaqt oralig‘ida suvdagi qaytaruvchi moddalarni to‘liq oksidlaydi. Hosil bo‘lgan turg‘un 5% li KMnO₄ eritmasini shisha filtr yordamida filtrlanadi, so‘ngra suyultirib 0,1N eritmasi tayyorlanadi va oksalat kislotasi bilan standartlanadi.

Tabiiy suvda oz miqdorda bo‘lsada qaytaruvchilar erigan bo‘lishi mumkin. Suvda qaytaruvchilar qancha ko‘p bo‘lsa, u shuncha oksidlanuvchan bo‘ladi. Suvning tozaligini bilish uchun uning tarkibidagi qaytaruvchilarni taxlil qilinadi.

Suvning oksidlanuvchanligi 1 dm³ suvdagi qaytaruvchilarining milligramm massasi bilan o‘lchanadi. Birligi – mg/dm³ .

Suvning oksidlanuvchanligi qoldiqni titrlash usulida titrlab aniqlanadi.

Bajarish tartibi.

O‘lchov kolbasida aniq o‘lchangan 100 ml suvga 5 ml 2N N₂SO₄ va Mor pipetkasida 20 ml 0,1 N KMnO₄ qo‘shib, 10 minut qaynatiladi. So‘ngra ortib qolgan KMnO₄ ni N₂S₂O₄ kislotasi bilan titrlanadi.

Suvning sifati oksidlanuvchanlik o‘lchamlari bo‘yicha quyidagilarga bo‘linadi:

Usulda asosan qaytaruvchi moddalar va o‘zida qaytaruvchi xossalarni namoyon qiluvchi dori preparatlarini miqdori aniqlanadi. Masalan: bevosita titrlash usulida:

1. 
   Eritmadagi H₂O₂ ning massa ulushini aniqlash.
   

a) to‘g‘ri titrlash usulida:

ort

mah

Masalan:

CaCO₃ + 2HCl → CaCl₂ + H₂CO₃

5H₂C₂O₄ + 2KMnO₄ + 3H₂SO₄ → K₂SO₄ + 2MnSO₄ +

+ 10CO₂ +8 H₂O

1. Permanganatometriya - KMnO₄ eritmasi bilan kaytaruvchilarning mikdorini aniklash. Standart modda - H₂C₂O₄ · 2H₂O, titrant - KMnO₄, indikatorsiz usul.

2. Permanganatometriya - kislotali sharoitda olib boriladi.

3. Titrlash turlari - to‘g‘ri, qoldiqni va maxsulotni titrlash usullari.

4. Suvning oksidlanuvchanligi - 1 dm³ suvda kaytaruvchilarning milligramm mikdori bilan belgilanadi. Qoldiqni titrlash usulida aniklanadi. Birligi - mg/dm³

5. Suvning sifati oksidlanuvchanlik o‘lchamlari bo‘yicha quyidagilarga bo‘linadi:

1. 
   H₂C₂O₄· eritmasini KMnO₄ bilan titrlaganda titrantning birinchi tomchilarining rangi sekin o’zgaradi. Nima uchun?
   
2. 
   Nima uchun titrimetrik tahlilda ko’pincha kislotali muhitda permanganat bilan oksidlash reaksiyalari qo’llaniladi?
   
3. 
   KMnO₄ dan standart eritmani aniq tortim bo’yicha tayyorlab bo’ladimi?
   

1. 
   Quyidagi reaksiyalarda oksidlovchi va qaytaruvchilarning molyar ekvivalent massalarini hisoblang:
   

KMnO₄ + H₂O₂  MnO₂ +KOH +O₂ + H₂O

2. 
   Oksidlovchilar permanganatometrik usulda qanday aniqlanadi? Uni KClO₃ tahlili misolida tushuntiring.
   
3. 
   MnO^-₄ /Mn⁺² va Cl₂/2Cl^- juftlarining normal oksidlanish – qaytarilish potentsiallari qiymatini hisobga olgan holda bu moddalar orasida boradigan reaksiyaning yo’nalishini aniqlang.
   

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.
21-mavzu: Yodimetriya. Yodometriya. Usul titrantlari. Titrlash oxirgi nuqtasini aniqlash. Xloryodometrik titrlash. Akvametriya. Oksidlovchi va qaytaruvchilarning miqdoriy tahlili.
Reja:

1. 
   Kirish. Yodimetriyani mohiyati, qo‘llanishi, o‘tkazish shart-sharoitlari. Akvametriya.
   
2. 
   Yodometriyani mohiyati, qo‘llanishi.
   
3. 
   Xloryodimetriyani mohiyati, qo‘llanishi.
   

Qaytaruvchilarni titrant yod eritmasi bilan bevosita titrlash yodimetriya (yodimetrik titrlash) deb ataladi. Oksidlovchilarni J^- bilan reaksiya natijasida hosil bo‘lgan mahsulot yodni titrant natriy tiosulfat standart eritmasi bilan titrlash yodometriya (yodometrik titrlash) deb ataladi. Ikkala usulni umumlashtirib - yodimetrik yoki yodometrik titrlash deb nomlanadi. Demak usul oksidlovchi va qaytaruvchilarni aniqlashda qo‘llanadi.

E^oS₄O₆^-2/2S₂O₃^-2oSO₄^-2/SO₃^-2<E^oI₂/I^-oIO₃^-/I₂oCr₂O₃^-/2Cr⁺³

0,15 < 0,20 < 0,54 v < 1,19 < 1,33

qaytaruvchi oksidlovchi

Usulda standart modda K₂Sch₂O₇, titrantlar I₂, Na₂S₂O₃*5H₂O indikator kraxmal.

yoki

SHularni hisobga olib, yodimetrik titrlashni o‘tkazish uchun yodni KJ dagi eritmasi qo‘llanadi. Yodni standart oksidlanish – qaytarilish potensiali 0,54 v ga teng bo‘lib, KMnO₄, K₂Cr₂O₇ ga qaraganda kuchsiz oksidlovchidir. Yodimetrik titrlash usulida E˚<0,54v bo‘lganda qaytaruvchi-larni to‘g‘ri va qoldiqni titrlash usulida aniqlanadi. Ularga: As₂O₃, Na₂S₂O₃, SnCl₂, Na₂S va boshqalar kiradi.

2. Na₂S ni massa ulushini qoldiqni titrlash usulida aniqlash.

Yodimetrik titrlashni olib borish uchun quyidagi sharoitlarga rioya qilish kerak.

1. 
   Yodimetrik titrlashni sovuq sharoitda olib boriladi. Bundan tashqari harorat ko‘tarilganda kraxmalni sezgirligi kamayadi.
   
2. 
   J₂/2J^- redoks juftlikning standart potensiali kichik bo‘lgani uchun yodimetrik reaksiyalar qaytar va oxirigacha bormasligi mumkin. Reaksiya to‘liq borishi uchun titrlashni barqaror kompleks hosil qiluvchi modda bilan bog‘lash zarur. Masalan:
   

Bu reaksiyada Fe³⁺ ionlarini komplekson (EDTA) bilan bog‘lansa, muvozanat chapdan o‘ngga siljiydi. YA’ni Fe²⁺ ionlari Fe³⁺ ioniga oksidlanadi.

3. 
   Yodimetrik titrlashni kuchsiz kislotali, neytral yoki juda kuchsiz ishqoriy sharoitlarda (rN<8) olib boriladi. Aks holda:
   

1.Indikatorsiz usul- J₂ eritmasining ortiqcha tomchisi eritmani to‘q –sariq rangga bo‘yaydi. YOki yod SCl₄, SNCl₃ ga ekstraksiyalanganda ekstrakt binafsha rangda bo‘ladi.

2.Indikatorli usul- 1% kraxmal (maxsus indikator) eritmasi bilan yod ko‘k rang hosil qiladi.

Qo‘llanishi. Usulda qaytaruvchilar, suvni K.Fisher usulida aniqlash hamda farmatsevtik preparatlardan analgin, askorbin kislotasi, penitsillin, formaldegid va boshqa moddalar aniqlanadi. Masalan qoldiqni titrlash usulida formaldegidni aniqlash.

CH₂O +I₂ + 3NaOH → HCOONa +2NaI + 2H₂O

3I₂ +6NaOH → NaIO₃ +5NaI +3H₂O

NaIO₃ +5NaI +N₂SO₄ → 3I₂ + Na₂SO₄ + 3H₂O

I₂ + 2Na₂S₂O₃ → 2NaI + Na₂S₄O₆

Akvametriya. (Fisher usuli).

1935 yilda K.Fisher tomonidan ixtiro etilgan suvni miqdorini aniqlashning yodimetrik usuli - akvametriya deyiladi. Usul farmakopeyaga kiritilgan. Bu usulda titrlanuvchi eritma tarkibidagi suvni, oltingugurt (IV) oksidi, yod va piridinni metanoldagi eritmasi, - Fisher reaktivi bilan titrlashga asoslangan. Reaksiya quyidagi ikki bosqichda boradi:

1.

2.

Titrlashda 1 mol suvga, 1 mol yod to‘g‘ri keladi. Agar reaksiyada suv ishtirok etmasa, yod sarflanmaydi. Titrlash maxsus og‘zi kavsharlangan, CaCl₂ o‘rnatilgan asbobda o‘tkaziladi. Reaksiyani o‘tkazish uchun suv saqlangan preparatdan tortim olib, metanolda eritiladi va Fisher reaktivi bilan titrlanadi. T.O.N da eritmaning sariq qo‘ng‘ir rangga bo‘yalishi kuzatiladi.

2. Yodometrik titrlash usuli - Oksidlovchilarni J^- bilan reaksiya natijasida hosil bo‘lgan mahsulot yodni titrant Na₂S₂O₃ eritmasi bilan titrlashga asoslangan. Usul asosida quyidagi reaksiya yotadi.

J^--samarali qaytaruvchi, ammo KJ-titrant sifatida qo‘llanilmaydi. CHunki KJ eritmasi beqaror, xavodagi kislorod ta’sirida oksidlanib ketadi. Amalda oksidlovchi eritmasiga mo‘l KJ qo‘shiladi. Mahsulot sifatida ajralgan J₂ – Na₂S₂O₃ eritmasi bilan titrlanadi. Masalan:

1. 
   Barqaror emas, kislotali muhitda parchalanadi.
   

Barqaror qilish uchun Na₂CO₃ (rN=9-10) qo‘shiladi.

2. Suvli eritmada Na₂S₂O₃ tiobakteriyalar va yorug‘lik ta’sirida parchalanadi. Buning oldini olish uchun 1l eritmaga 10 mg NgJ₂ qo‘shiladi.

SHuning uchun tiosulfat eritmasi taxminiy konsentratsiyada tayyorlanadi va K₂Sr₂O₇ bo‘yicha standartlanadi.

1. H₂O₂ ni massasini yodometrik usulda aniqlash

2. Misni massasini yodometrik usulda aniqlash.

J₂+ 2Na₂S₂O_{3 →} 2NaJ+Na₂S₄O₆

a = E_Si+2 *N_tio *V / 1000

3. Xloryodimetrik titrlash usuli- titrant monoxloryod eritmasi bilan qaytaruvchilarni aniqlashga asoslangan. Usul farmakopeyaga kiritilgan. Usul asosida quyidagi reaksiya yotadi:

JCl + 2e^- = J^- + Cl^- E⁰ = 0,795 V

2JCl + 2e^- = J₂ + 2Cl^- E⁰ = 1,19 V

Monoxloryod eritmasi oksidlovchi sifatida yod eritmasiga nisbatan kuchliroq ancha barqaror hisoblanadi.

Usulning titranti. Usulda titrant sifatida 0,1N monoxloryod eritmasi qo‘llaniladi. Titrantni tortim bo‘yicha tayyorlanmaydi. Uni quyidagi reaksiya asosida olinadi.

Tayyor bo‘lgan eritmani Na₂S₂O₃ eritmasi bilan standartlanadi.

TON: JCl + J^- → J₂ + Cl^-

JCl + 2OH^- = JO^- + Cl^- + N₂O

1. 
   Yodimetriya (yodimetrik titrlash)- qaytaruvchilarni yodning standart eritmasi bilan bevosita titrlash.
   
2. 
   Yodometriya (yodometrik titrlash)- oksidlovchilarni bilvosita xosil bo‘lgan mahsulot - yodni natriy tiosulfat standart eritmasi bilan titrlash
   
3. 
   Yodimetriyada- standart modda K₂Sch₂O₇, titrantlar I₂, Na₂S₂O₃*5H₂O indikator kraxmal.
   
4. 
   Akvametriya (Fisher usuli)- suvni miqdorini aniqlashning yodimetrik usuli
   
5. 
   Xloryodimetriya- titrant monoxloryod eritmasi bilan qaytaruvchilarni aniqlashga asoslangan.
   

1. 
   Yodometriyaning mohiyati nimadan iborat?
   
2. 
   Yodimetriyaning mohiyati nimadan iborat?
   
3. 
   Yodimetriyaning permanganatometriyadan avzalligi ?
   
4. 
   Yodimetriyaning kamchiligi?
   

1. 
   Agar 25,00 sm³ xlorli suvning KJ bilan o’zaro ta'siri natijasida ajralib chiqqan yodni titrlash uchun tiosulfatning 0,1100 n eritmasidan 20,10 sm³ sarflangan bo’lsa, xlorli suvning 1dm³ ida necha gramm xlor bor?
   
2. 
   Nazorat eritmasida As (III) massasini yodimetrik titrlab aniqlashda ish tartibi va reaksiya tenglamasi qanday yoziladi?
   

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.
22-mavzu: Bromatometrik titrlash. Dixromatometrik titrlash.

Reja:

1. 
   Bromatometrik titrlashning mohiyati, o‘tkazish shart-sharoiti,qo‘llanishi.
   
2. 
   Bromometrik titrlashning mohiyati.
   
3. 
   Dixromatometrik titrlashning mohiyati.
   
4. 
   Bromatometrik titrlashning mohiyati, o‘tkazish shart-sharoiti,qo‘llanishi.
   

Usul asosida quyidagi reaksiya yotadi.

BrO₃^- + 6H⁺ Br^- + 3H₂O

E=

Tizimni oksidlanish - qaytarilish potensiali:

Bromat ioni, normal oksidlanish - qaytarilish potensiali 1,44 voltdan kichik bo‘lgan birikmalarni oksidlaydi.

0,1n 1000 sm³ KBrO₃ eritmasini tayyorlash.

Agar olingan KBrO₃ toza bo‘lsa, undan tortim olib, titrlangan eritma tayyorlanadi.

Tortim bo‘yicha normal konsentratsiyasi hisoblanadi:

KBrO₃ eritmasini normal konsentratsiyasini yodometrik usulda aniqlash.

KBrO₃ juda ham toza bo‘lmasa, u holda uning taxminiy konsentratsiyasi yodometrik usulda aniqlanadi. Masalan, taxminan 0,1 n. 1000sm³ KBrO₃ eritmasi tayyorlanadi, undan 20sm³ titrlash kolbasiga solinib, 1g KJ + 10 -15 sm³ 2n. HCl, so‘ngra 10 minut qorong‘i joyga qo‘yib qo‘yiladi. Ajralib chiqqan iodni konsentratsiyasi ma’lum bo‘lgan Na₂S₂O₃ eritmasi bilan titrlanadi.

Reaksiya sxemasi:

KBrO₃ + 6KJ +6HCl = KBr + 3J₂ +6KCl + 3H₂O

J₂ + 2Na₂S₂O₃ = 2NaJ + Na₂S₄O₆