S. Gaziyeva ta’limda innavatsion texnologiyalar

1. 
   Solvatlanish erigan modda molekula (ionlarini) erituvchi molekulalari bilan o‘ralishi.
   
2. 
   Gidratlanish suvda erigan elektrolit ionlarini suv molekulalari bilan qurshalishi (o‘ralishi).
   
3. 
   Qutbli erituvchi – dielektrik doimaysi kata bo‘lgan erituvchi.
   
4. 
   Ionlashtiruvchi erituvchi – elektrodonor erituvchilar.
   
5. 
   Protogen erituvchi – o‘zidan proton ajratuchi erituvchi.
   
6. 
   Protofil – o‘ziga proton qabul qiluvchi erituvchi.
   
7. 
   Amfiprot – amfolit proton oluvchi va beruvchi erituvchilar.
   
8. 
   Aproton – protonga befarq erituvchi.
   
9. 
   Massalar ta’siriy qonuni – reaksiya maxsulotlari muvozanatdagi konsentratsiyari ko‘paytmasini reaksiyaga kirishayotgan moddalar muvozanatdagi konsentratsiyariga nisbati doimiy son bo‘lib, reaksiyaning muvozanat doimiysini tavsiflaydi.
   
10. 
    Fa’ollik – eritmadagi ionning samarali konsentratsiyasi.
    
11. 
    Ion kuchi – ionlar konsentratsiyarini zaryadi kvadratiga ko‘paytmalari yig‘indisining yarmi.
    
12. 
    rN – vodorod ioni konsentratsiyasini manfiy logarifm.
    

1. Erituvchilar tasnifi?

2. Eritmaning pH ini amaliy aniqlash?

3. Solvatlanishning gidratlanishdan qanday farqi bor?

4. Qutbli erituvchilarga misol keltiring.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.
3-mavzu: Massalar ta`siri qonunining qo`llanilishi. Muvozanatning asosiy turlari va tadbig`i

Reja:

1. Moddalarni suvdagi eruvchanligi. Eruvchanlik ko‘paytmasi (K_S konstantasi).

2. Kationning to‘liq cho‘kishiga ta’sir etuvchi omillar (modda, erituvchi va cho‘ktiruvchining tabiati).

3. Cho‘kmaning erishiga ta’sir etuvchi omillar (tuz samarasi, kompleks xosil bo‘lish).

4. Kasrli cho‘ktirish.

5. Kiyin eruvchan cho‘kmani oson eruvchan cho‘kmaga aylantirish.

Gaz-suyuqlik, suyuqlik-qattiq, suv va suvda aralashmas organik erituvchi kabi ikki xil agregat fazalardan iborat aralashmalar geterogen tizim deb ataladi. CHo‘kma xosil bo‘lish natijasida suyuq erituvchi va qattiq cho‘kmadan iborat geterogen tizim vujudga keladi. CHo‘kma xosil bo‘lishi kaytar jarayon

BaSO₄ ↓↔ Ba²⁺ + SO₄^2-

bo‘lib unda oz eruvchan tuz (elktrolit) va uning eritmadagi ionlari orasida xarakatchan (siljuvchan) – dinamik muvozanat qaror topadi. Ikki xil faza chagarasida qaror topgan muvozanat geterogen muvozanat deyiladi.

M.T.Qni mazkur geterogen muvozanatga tadbiq etib analitik kimyoda g‘oyatda muxim, eruvchanlik ko‘paytmasi tushunchasini matematik ifodasini chiqaramiz

K_M = [Ba²⁺][SO₄^2-] / [BaSO₄]

BaSO₄ g‘oyatda oz erigani sababli uning geterogen tizimdagi miqdori [BaSO₄] = cons o‘zgarmas. Bu qiymatni tenglikning chop tomonicha o‘tkazib, ikkita o‘zgarmas son ko‘paytmasini xosil qilamiz ana shu ko‘paytma eruvchanlik ko‘paytmasi – K_S yoki solvoliz doimiysi deb ataladi

K_M[BaSO₄] = [Ba²⁺][SO₄^2-]

Solvoliz doimiysi K_S (yoki eruvchanlik ko‘paytmasi) fakat oz eruvchan elektrolitlarga xos bo‘lib ularning t˚ = 20⁰S xaroratdagi qiymatlari analitik ma’lumotnomada keltirilgan, tabiyki ular orasidan osh tuzi yoki nitratlarga doir ma’lumotni qidirish mantiqsiz, chunki bu tuzlar suvda yaxshi eruvchan elektrolitdir.

1-ta’rif. Uy xaroratida oz eruvchan elektrolit to‘yingan eritmasidagi ionlar konsentratsiyalarining ko‘paytmasi eruvchanlik ko‘-paytmasi deyiladi.

A_mB_n ↔ _mAⁿ⁺ + _nB^m-

A_mB_n tarkibli cho‘kma uchun K_S = [A]^m · [B]ⁿ kvadrat kavslarda oz eruvchan elektrolitning geterogen muvozanatdagi konsentratsiyalari keltirilgan

Masalan: Ca₃(PO₄)₂ ↔ 3Ca²⁺ + 2PO₄^3- uchun K_S = [Ca²⁺]³ · [PO₄^3-]²

Konsentratsiya fa’ollik orqali berilsa ifoda quyidagicha bo‘ladi

E.K. qiymadidan molyar eruvchanlikni xisoblash formulasini keltirib chiqaramiz

Ca₃(PO₄)₂ ↔ 3Ca²⁺ + 2PO₄^3-

K_S = [3S]³ · [2S]² = 27S³ · 4S² = 108S⁵

K_S = 3³ · 2² · S³⁺²

Umumiy xolda A_mB_n tarkibli cho‘kmaning eruvchanligi

K_S = [A]^m · [B]ⁿ – tenglamasidan, K_S qiymati geterogen muvozanatdagi erigan elektrolit ionlari konsentratsiyasiga to‘g‘ri mutanosibligi qo‘rinib turibdi.

Eruvchanlik o‘ngdan chapga tomon kamayaboradi.

Ammo bunday solishtirish tarkibi o‘xshash bo‘lmagan cho‘kmalarga joiz emas

Misol:

	KS	S
AqCl	1,78 · 10-10	1,33 · 10-5
Aq2CrO4	1,1 · 10-12	4 · 10-5

3.2. Kationning to‘liq cho‘kishiga ta’sir etuvchi omillar

Taxlilda ochiluvchi ioni to‘liq cho‘kishi muxim axamiyatga ega, bunga quyidagi omillar ta’sir etadi

a) Dielektrik doimiysi katta bo‘lgan qutbli erituvchilarda oz eruvchan elektrolit nisbatan ko‘proq eritdi.

b) Ochiluvchi ionni to‘liq cho‘kishi cho‘ktiruvchi elektrolitning dissotsiatsiya darajasiga bog‘liq.

Masalan: 1. MgCl₂ + 2NaOH → 2NaCl + Mg(OH)₂ ↓

cho‘ktiruvchi elektrolit – ishqorda ON^- ionlari ko‘pligi sababli Mg²⁺ to‘liq cho‘kadi

2. 
   MgCl₂ + 2NH₄OH → 2NH₄Cl + Mg(OH)₂ ↓
   

3. MgCl₂ + NH₄OH + NH₄Cl NH₄Cl → NH₄⁺ + Cl^-

NH₄Cl ← NH₄⁺ + OH^-

NH₄Cl tuzi NH₄OH dissotsiatsiyasini kamaytirgani sababli (OH^-) shungalik kamayib ketadi-ki, cho‘kma xosil bo‘lmaydi.

Binobarin a) IK K_S (S_A · S_V = IK < K_S = [A]·[B]) cho‘kma xosil bo‘lmaydi.

b) IK = K_S (S_A · S_V = [A]·[B]) cho‘kma xosil bo‘laboshlaydi.

v) IK > K_S (S_A · S_V > A]·[B]) bo‘lganda geterogen tizimdagi ionlar konsentratsiyasi elektrolitning molyar eruvchanligidan katta bo‘gani uchun tizim geterogen xolatda, ya’ni cho‘kma albatta bo‘ladi.

Na₂SO₄ → 2Na⁺ + SO₄^2-

BaSO₄ ↔ Ba²⁺ + SO₄^2-
Demak cho‘kmadagi ion bilan bir ismli bo‘lgan ion konsentratsiyasi ortganda ge-terogen movozanat cho‘kma xosil bo‘lish tomoniga siljigani sababli to‘liq cho‘kish sodir bo‘ladi, ya’ni muvozanat xolatida cho‘k-

ma ustidagi eritmada, bir ismli ion bo‘lmagan dastlabki xolatdagiga nisbatan, cho‘ktirikluvchi (Ba²⁺) ionlarining konsentratsiyasi kamayadi.

SHunday qilib, geterogen movozanatdagi to‘ingan eritmaga bir ismli, yaxshi eruvchan elektrolit eritmasi qo‘shilganda, oz eruvchan elektrolitning eruvchanligi yanada pasayadi. Demak, cho‘ktiruvchining ortiqcha miqdori qo‘shilganda to‘liq cho‘ktirshiga erishiladi.

3.3. Cho‘kmaning erishiga ta’sir etuvchi omillar

3.3.1. Xaroratni ortishi cho‘kmani eruvchanligi oshiradi.

3.3.2.Tuz samarasi. Begona elektrolitlar ko‘shilganda cho‘kmani eruvchanligi ortadi. Eritmaning ion kuchi ortishi bilan izoxlanadigan bunday xolat tuz samarasi deb ataladi.

BaSO₄ cho‘kmasi bo‘lgan geterogen tizimga begona (NH₄Cl, NaNO₃ va boshqa) elektrolitlar qo‘shilganda J_k = 1/2  CiZi² eritmaning ion kuchi ortadi bu esa eritmadagi, cho‘ktiriluvchi ionlar fa’olligini kamaytiradi.

Eruvchanlik qo‘paytmasi ifodasiga ionlar fa’olligi qo‘yib, termodinamik ifoda xisoblansa:

K_S = a_Ba²⁺ · a_SO4^2- = f_Ba²⁺ · [Ba²⁺] · f_SO4^2- [SO₄^2-]

[Ba²⁺][SO₄^2-] = K_S(BaSO4) /f_Ba²⁺ · f_SO4^2-

Fa’ollik koeffitsienti f = a/s doimo birdan kichik bo‘lgani sababli

f_Ba²⁺ · f_SO4^2- << 1 yangi geterogen movozanatdagi ionlar ko‘paytmasi [Ba²⁺] ·

·[Ba²⁺]·[SO₄^2-] > K_S kiymatidan ortiq bo‘lishiga, boshqacha qilib aytganda cho‘kmani qisman erishiga olib keladi. Geterogen movozanatdagi eritmada begona ionlarni ko‘payishi eritmadagi cho‘ktiriluvchi ionlar fa’olligini kamaytirib, yangi geterogen movozanat qaror topishi uchun cho‘ktiriluvchi ionlarning ko‘proq konsentratsiyasi talab etiladi. SHunday qilib cho‘kma-eritma geterogen tizimiga begona ismli, yaxshi eruvchan, elektrolit qo‘shilganda eruvchanlikni qisman ortishi tuz samarasi deb ataladi.

↓CaCO₃ + 2CH₃COOH = Ca(CH₃COOH)₂ + H₂CO₃

K_d=1,8 ·10^-5 K_d=4 · 10^-7

K_d(CH3COOH) > K_d(H2CO3) bo‘lgani sababli karbonatlar cho‘kmasi kuchsiz sirka

kislotada xam eriydi ammo SaS₂O₄ xlorid kislotada erigani xolda, sirka kislotada erimaydi

CaS₂O₄ + 2HCl → CaCl₂ + H₂C₂O₄ K_d(H2C2O4) < K_d(HCl)

CaS₂O₄ + 2CH₃COOH erimaydi chunki K_d(H2C2O4) = 1 ·10^-2 > K_d(CH3COOH)

3.4. Karsli cho‘ktirish

CHo‘kmalarni K_S qiymatlarining farqiga ko‘ra ketma-ket cho‘ktirish qasrli cho‘ktirish deb ataladi. Masalan III gurux kationlar aralashmasini kasrli (Peterson usuli)da cho‘ktarish quyidagicha bajariladi

K_S qiymatlari

1) III gurux kationlarining karbonatlari ajratib olinadi va sirka kislotada eritiladi so‘ngra (NH₄)₂CO₃ va (NH₄)₂C₂O₄ cho‘ktiruvchilar aralashmasi qo‘shilganda

Ca²⁺ (NH₄)₂CO₃ CaCO₃

Sr²⁺ + → SrCO₃ + CH₃COOH →

Ba²⁺ (NH₄)₂SO₄ BaSO₄
Ca²⁺ (NH₄)₂C₂O₄ CaC₂O₄

→ Sr^{2+ +} (NH₄)₂SO₃ ^→ SrCO₃ ⁺ CH₃COOH →

Sr²⁺ + CaSO₄ → SrSO₄↓

Xulosa. K_S qiymatlariga ko‘ra avval BaSO₄ so‘ngra SaC₂O₄ cho‘ktirib, ajratib tashlangach oxirida Sr²⁺ gipsli suv bilan ochiladi.

3.5. Qiyin eruvchan cho‘kmani oson eruvchan cho‘kmaga aylantirish

Bu masala amaliy axamiyatga ega bo‘lib, “sodali so‘rim” deb ataluvchi usulda sulfatlarni karbonatlarga aylantirishda ishlatiladi.

K_S = 1·10^-10 K_S = 4·10^-9

Buning uchun sulfatlar cho‘kmasiga Na₂SO₃ to‘yingan eritmasidan qo‘shib, aralashtirib suv xammomida isitiladi. Sodali so‘rim 4-5 marta takrorlanib, xar gal sentrifugat tashlab yuboriladi.

Tuz samarasi natijasida BaSO₄ eruvchanligi qisman ortib Ba²⁺ ionlari BaSO₃ cho‘kmasini xosil qiladi.

Bu jarayon SO₃^2- ionlari SO₄^2- ionlariga nisbatan birnecha barobar ko‘p bo‘lgandagina sodir bo‘ladi

[Ba²⁺][SO₄^2-] = K_S(BaSO4) [Ba²⁺] = K_S (BaSO₄) / [SO₄^2-] bo‘lgan xolda

[Ba²⁺][SO₃^2-] > K_S(BaCO3) [Ba²⁺] > K_S (BaCO₃) / [CO₃^2-] bo‘lishi uchun

K_S(BaSO4) / [SO₄^2-] > K_S(BaCO3) / [CO₃^2-] tengsizlikdan

[CO₃^2-] / [SO₄^2-] > K_S(BaCO3) / K_S(BaSO4) = 4 · 10^-10 / 1 · 10^-10 = 4 marta

Ya’ni “Sodali so‘rim” jarayonida xar gal [CO₃^2-] konsentratsiyasi [SO₄^2-] konsentratsiyasidan 4 marta ko‘p bo‘lishi zarur

A_MMO AqI → AqCl aylantirish uchun

[Cl^-] / [I^-] > K_S(AqCl) / K_S(AqI) = 10^-10 / 10^-16 = 10⁺⁶

I^- ionlari konsentratsiyasini million marta ortiq bo‘lishi kerak. Bunday sharoitni amalga oshirib bo‘lmaydi shu sababdan qiyin eruvchan AgI cho‘kmasini oson eruvchan AgCl ga aylantirib bo‘lmaydi.

3.6. K_S ning taxlildagi axamiyati

1. 
   Jadvalda keltirilgan K_S qiymatiga ko‘ra cho‘kma xosil bo‘lishi uchun etarli bo‘lgan minimal konsentratsiya xisoblanadi.
   
2. 
   CHo‘kmalarning K_S qiymatlarini bilgan xolda ularni bir turini boshqasiga aylantirish sharoitlari topiladi.
   
3. 
   K_S qiymati asosida cho‘kmaning eruvchanligi, ya’ni cho‘kma ustidagi to‘yingan eritmada, ionlarning muvozanatdagi konsentratsiyasini xisoblash mumkin.
   
4. 
   CHo‘ktirishga ta’sir etuvchi omillarni bilgan xolda taxlil etiluvchi ionni to‘liq cho‘ktirish choralarini topiladi.
   
5. 
   CHo‘kma eruvchanligiga ta’sir etuvchi omillarni bilgan xolda moddani to‘liq eritish choralari topiladi.
   

2. 
   Geterogen tizim – ikki xil agregat fazadan iborat aralashma.
   
3. 
   Geterogen muvozanat – ikki xil faza chegarasida qaror topgan kimyoviy muvozanat.
   
4. 
   Eruvchanlik ko‘paytmasi – oz eruvchan elektrolit ionlarining gete-rogen muvozanatda stexiometrik koeffitsient darajalardagi fa’ol konsentratsiyalar ko‘paytmasining xona xaroratidagi qiymati.
   
5. 
   Kationni to‘liq cho‘kishiga – moddaning tabiati (kation radiusi, erituvchining dissotsiatsiya doimiysi, konsentratsiyasi va xarorat ta’sir etadi.
   
6. 
   CHo‘kmani erishiga, xarorat, tuz samarasi, erish maxasulotini dissotsiatsiya doimiysi, ta’sir etadi.
   
7. 
   Tuz samarasi ÷ cho‘kma-eritma geterogen tizimiga begona ismli yaxshi eruvchan elektrolit qo‘shilganda eruvchanlik ortadi.
   
8. 
   Karsli cho‘ktirish – cho‘kmalarni K_S qiymatlarining farqiga qo‘ra ketma-ket cho‘ktirish.
   
9. 
   Qiyin eruvchan cho‘kmani oson eruvchan cho‘kmaga aylantirish, eruv-chanlik ko‘paytmalar nisbati 8-10 dan oshmagan xoldagina amalga oshirilishi mumkin.
   

1. Eruvchanlik nima?.

2. Cho`kmaning erishiga qanday omillar ta`sir qiladi?

3.Tuz samarasining mohiyati.

4. Qiyin eruvchan cho`kmalarni oson eruvchan cho`kmalarga qanday aylantiriladi?

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 1. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

2. Analiticheskaya ximiya. problemы i podxodы. tom 2. R. Kelnera, J.-M. Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.
4-mavzu: Kislota-asos muvozanati va uning analitik kimyodagi axamiyati.

(1- ma’ruza)

Reja:

1. Kislota va asoslarning protolitik nazariyasi.

2. Kislota-asos reaksiyalaridagi muvozanat.

3. Kuchli va kuchsiz elektrolit eritmalar pH qiymatini xisoblash.

HCl ↔ H⁺ + Cl^- NaOH ↔ Na⁺ + OH^- kislota asos

Ammo bu nazariya deyarli barcha organik birik malarning kislota va asosli xossalarini tushuntirib beraolmadi. Masalan Arrenius nazariyasi aminlarni asosli xossalarini va suvsiz erituvchida eritilgan moddalarni kislota, asosli xossalarini tushuntirib beraolmadi.

1923 yilda Daniyalik olimlar Brensted va Louri tomonidan kislota-asoslarini kengroq qomrovli “protolitik nazariya”si ishlab chiqildi.

Kislotacha berilgan ta’rif ikki xil nazariyada xam bir xil:

Arrenius bo‘yicha: HA ↔ H⁺ + A^-

Brensted bo‘yicha: HA ↔ H⁺ + A^-

Asoslarga berilgan ta’rif esa mutoz va zamonaviy nazariyalarda farq etadi.

Arrenius bo‘yicha: NH₃ + H₂O ↔ NH₄OH ↔ NH₄⁺ + OH^-

asos

Brensted bo‘yicha: NH₃ + H⁺ = NH₄⁺

Protolitik nazariyaga binoan molekulalar –

HCN ↔ H⁺ + CN^- H₂O + H⁺ ↔ H₃O⁺

kislota asos

yoki ionlar

NH₄⁺ ↔ H⁺ + CN^- HSO₃^- + H⁺ ↔ H₂SO₃

kislota asos

xam kislota va asos xossalarini namoyon eta oladi.

Protolitik nazariyaga binoan muvozanatdagi kislota va asoslar uzviy bog‘langani sababli,

HSO₃^- + H⁺ ↔ H₂SO₃ HCN ↔ H⁺ + CN^-

↑ ↑

asos → kislota kislota → asos

Amfolitlar:

NH₃ + H⁺ ↔ NH₄⁺ suyuq NH₃ ↔ NH₂^- + H⁺

asos kislota kislota asos

H₂O + H⁺ ↔ H₃O⁺ H₂O ↔ H⁺ + OH^-

asos kislota kislota asos

Proton ko‘chishi bilan boradigan reaksiyalar protolitik, tegishli muvozanatlar esa protolitik muvozanat deyiladi.

Protolitik nazariyada, erituvchi molekulalari orasida o‘zaro proton almashinuv jarayoni avtoprotoliz deyiladi. Bu erituvchining protolitik xususiyatini tushunishga imkon beruvchi muxim jarayon bo‘lib, ikkita bir xil molekulaning biri kislota ikkinchisi asos vazifasini (o‘taydi) bajaradi va yangi asos xamda kislota xosil qiladi.

H₂O + H₂O ↔ HO^- + H₃O⁺ K_M = [HO^-][H₃O⁺] / [H₂O]² = 1,8·10^-16

kislota asos asos kislota rK = 16,25

CH₃OH+CH₃OH↔CH₃OH₂⁺+CH₃O^- K_M=[CH₃OH₂⁺][CH₃O^-] / [CH₃OH]²=5·10^-16

K_M = 15,3

CH₃COOH+CH₃COOH↔CH₃COOH₂⁺+CH₃COO^- K_M=[CH₃COOH₂⁺][CH₃COO^-] /

/ [CH₃COOH]² = 1,7·10⁵ K_M = 4,75

Kislota va asoslar bunday amfolit erituvchilarda eritilganda ular orasida protolitik reaksiya boradi.

HCl + CH₃OH ↔ CH₃OH₂⁺ + Cl^- HCl + H₂O ↔ H₃O⁺ + Cl^-

kislota 1 asos 2 kislota 2 asos 1

Suvsiz erituvchilarda bajariladigan reaksiyalarda bunday muvozanat mavjudligini nazarda tutish kerak.

Protolitik nazariyaga muofiq kislota asosga ta’sir etilganda, Arrenius ta’limoti kabi suv va tuz emas, balki yangi kislota va yangi asos xosil bo‘ladi

HCl + NH₃ ↔ NH₄⁺ + Cl^-

kislota 1 asos 2 kislota 2 asos 1

Mazkur nazariyaga muofiq barcha kislota qoldiqlari asos vazifasini bajardi

SO₃^2- + H⁺ ↔ HSO₃^-

Kislotaning suvda erishi (ionlanishi) mazkur nazariyaga binoan neytrallanish reaksiyasi kabi izoxlanadi

HNO₃ + H₂O ↔ H₃O⁺ + NO₃^-

kislota 1 asos 2 kislota 2 asos 1

Protolitik nazariyaga asosan kationlar – lioniy N₃O⁺, NN₄⁺ anionlar – liat SO₃^2-, CH₃SOO^- deb ataladi nitrat, CH₃SOO^- atsetat.

Protolitik nazariyaning kamchiligi: Bu nazariya, protonlar bilan ta’sirlashmaydigan, yoki proton ko‘chishi sodir bo‘lmaydigan, kompleks xosil bo‘lish reaksiyalardagi, kislota – asos xossalarini tushuntira olmaydi. SHu sababli Lyuis tomonidan keng qamrovli kislota va asoslarni elektron nazariyasi ishlab chiqilgan.

Lyuisning elektron nazariyasiga binoan – elektron juftini qabul qiluvchi (akseptor) moddalar – kislotalar, elektron juftni beradigan (donor) moddalar – asoslar deyiladi. Mazkur nazariyaga muofiq donor-akseptor bog‘ini vujudga kelishi neytrallanishi reaksiyasini natija-sidir

₊

H₃O + :NH₃ → [NH₄]⁺ + N₂O Cu²⁺ + 4NH₃ → [Cu(NH₃)₄]²⁺

kislota 1 asos 2 kislota 1 asos 2 kislota asos

Lyuis nazariyacining kamchiligi shundan iborat-ki unda kislota – asos tushunchalari g‘oyat keng sharxlangan bo‘lib, unga ko‘ra kompleks xosil bo‘lish va ba’zi oksidlanish qaytarilish reaksiyalari kam kislota – asos munosabati kabi talqin etiladi.

M.N.Usanovichning solvotizimlar nazariyasiga ko‘ra:

Erituvchining lioniy ioni bilan bir ismli kation xosil qiluvchi moddalar kislota deyiladi

asos

kislota

asos