b
da ko ‘rsatilgan. Grafiklardan ko ‘rinib turibdiki,
a
=
1
,
1
...
1,15 bo ‘lganda issiqlikdan samarali foydalaniladi,
a
= 0,85
85
D rossel = const |
П=С01ШЦ
n -c o n s t I
6 .6 -r a s m . D v ig a te ln in g is s iq lik b a la n s i:
a , b —k a r b u r a to r li d v ig a te l; d - d i z e l .
b o ‘lganda esa chala yonish natijasida issiqlikning
2 0
% yo‘qo-
tiladi.
Dizel issiqlik balansining yuklama b o ‘yicha o ‘zgarishi
6
.
6
-
rasm, d da tasvirlangan. Dizellarda yuklama ortishi bilan qc, q,
ning qiymatlari ortadi, q ^ esa sezilarli darajada kamayadi.
Dvigatellar nominal rejimda ishlaganda ularning issiqlik
balansi (% hisobida) quyidagi 6.4-jadvalda berilgan.
6.4-jadval
D vigatel
t u r i
4 ,0 ,
%
9ch.yo
4qol
K arb u rato rli
dvigatel
2 1 ...2 8
1 2...27
3 0 ...5 5
0 ...4 5
3 ...1 0
D iz e l: n adduvsiz
2 9 ...4 2
1 5 ...35
2 5 ...4 5
0 ...5
2 ...S
N a d d u v li
3 5 ...4 5
1 0 ...25
2 5 ...4 0
0 ...5
2 ...5
VIIbob. U C H Q U N BILAN О Т O LD IR ILAD IG A N
DVIGATELLARDA ARALASHMA H O S IL Q IL ISH
Karburator uchqun bilan o ‘t oldiriladigan dvigatellarning
asosiy a g re g a tla rid a n biri b o ‘lib, u n d a d v ig a te ln in g ish
rejimlariga mos holda yonuvchi aralashma tayyorlanadi va
silindrlarga beriladi. Dvigatel hosil qiladigan q u w a t va uning
tejamliligi karburatorning to ‘g‘ri rostlanganligiga, ya’ni ishlash
sifatiga bog‘liq.
Havo tozalagichdan o ‘tgan havo katta tezlik bilan karbura
torning difTuzori (tor qismi)dan o ‘tayotganida purkagichdan
chiqayotgan yo nilg‘ini t o ‘zitadi va u bilan aralashib, ish
aralashmasini hosil qiladi. Karburator quyidagi asosiy talab-
larga javob berishi kerak:
— bir jinsli yonuvchi aralashma hosil qilishi;
— b a rc h a y uklam a va tezlik rejim larida z a ru r tarkibli
yonuvchi aralashma hosil qilishi;
— qisqa vaqt ichida dvigatelning kerakli ish rejimini ta ’min-
lashi;
— tuzilishi oddiy va ekspluatatsiya qilish qulay b o ‘lishi
kerak.
Karburatorda yonuvchi aralashma tayyorlash jarayonining
sifati yonilgNning karburatsiyalanish xossalari deb ataluvchi
xususiyatlar bilan aniqlanadi. Yonilg‘ining karburatsiyalanish
xossalariga bug‘lanuvchanlik, zichlik, bug‘lanish issiqligi, sirt
tarangligi kiradi. Bundan tashqari, karburatsiyalanish jarayo-
niga havoning temperaturasi, shu jarayonga ajratilgan vaqt,
dvigatelning ish rejimi va boshqalar ta ’sir qiladi.
Odatda, har bir karburatorli dvigatel uchun mos karburator
tanlanadi, chunki diffuzor bo‘g‘izini va jiklorning o ‘tkazish
kesimlarini tanlab, yonuvchi aralashmaning kerakli tarkibini
olish mumkin.
H o zirg i z a m o n te z y u r a r d vig a te llarg a o ‘rn a tila d ig a n
karburatorlarda quyidagi yordamchi tuzilmalar: ekonomayzer;
87
ekonostat; salt ishlash tizim i; tezlatish nasosi va yurgizib
yuborish tizimi mavjud.
7.1. K-88A KARBU RA TO RIN IN G T U Z IL I S H I
VA IS H L A S H I
Z am onaviy avtomobil dvigatellarida asosan havo oqimi
yuqoridan pastga yo‘nalgan karburatorlar o ‘rnatiladi, chunki
ular qisqa, qarshiligi kam b o ‘lgan kiritish quvurlarini qoNlashga
imkon beradi, bu esa dvigatelni yangi zaryadga to ‘ldirishni
y a x sh ila y d i va u n in g litrli q u v v a tin i o s h ir a d i. B u n d a y
karburatorlar silindrga tushayotgan yonuvchi aralashmaning
tarkibi bir xil bo‘lishini ta ’minlaydi. Ekspluatatsiya sharoitlarida
esa karburatorlarga texnik xizmat ko‘rsatish osonlashadi.
Z IL -1 3 0 avtom obilining dvigateliga o ‘rnatiladigan ikki
kamerali K -
8 8
A karburatorining sxemasi 7.1-rasmda ko‘rsa-
tilgan. K arburatorda ikkala kamera uchun um um iy b o ‘lgan
kirish quvuri 10 bor. Trubadagi havo qopqog‘i 11 ga prujinali
klapan
12
o ‘rnatilgan; yonilg‘i qalqovuchli kameraga kirish
teshigi 2 va filtr 3 orqali tushadi. Ikkala kamera uchun tezlatish
nasosi va mexanik harakatlanuvchi ekonomayzer umumiydir.
Muvozanatlash kanali 9 havo tozalagich ifloslanib qolganda
yonuvchi aralashma tarkibining o ‘zgarmasligini t a ’minlaydi.
Ikkala kamerada bir xil kichik diffuzorlar
8
, katta diffuzorlar
30 va drossel-qopqoq 31 joylashgan. U shbu karburatorlarda
yuqorida ko‘rib o ‘tilgan tizimlarning barchasi mavjud.
Asosiy dozalash tizimi asosiy jiklorlar 33, t o ‘la q u w a t
jiklorlari 4 va havo jiklorlari 5 dan iborat.
Salt ishlash tizimi havo jiklori 16 va yonilg‘i jiklori 15,
kanallar 26, rostlash vintlari 29 bilan jih ozlan gan chiqish
teshiklari 27 va 28 dan iborat.
Tezlatish nasosi drossel-qopqoq orqali mexanik harakatga
keltiriladi. Drossel-qopqoq 31 ochilganda porshen 19 manjet
20 bilan birga richag 25 va tortqi 23 yordamida siljiydi. Bunda
porshen ostida yonilg‘ining bosimi ortadi. Sharikli kiritish
klapani
21
yonilg‘ining qalqovuchli kameraga o ‘tishiga to ‘sqin-
lik qiladi, ninali chiqarish klapani 14 esa yonilg‘ini tezlatish
nasosining to ‘zitish teshiklari 13 ga o ‘tkazib yuboradi. Bu
aralashmaning suyuqlashib va q uw a tn in g kamayib ketishiga
88
7 . 1 -r a sm . K - 8 8 A k a r b u r a t o r n i n g s x e m a s i.
yo ‘l q o ‘ymaslik uchun zarur b o ‘lgan miqdorda yonilg‘i berishni
t a ’minlaydi. Mexanik harakatga keltiriladigan ekonom ayzer
ham turtkich 17 orqali boshqariladi. Buning uc h u n drossel-
qopqoq katta ochilishi kerak, bunda, turtkich 17 klapan 23 ni
ochadi.
N atijada, yonilg‘ining q o ‘shim cha m iqdori qalqovuchli
kameradan asosiy jiklorlarga o ‘tmasdan, t o ‘la q u w a t jiklor-
lariga o ‘tadi, qiya kanallar orqali esa yonilg‘i kichik diffuzor-
larning halqasimon chiqish teshiklariga keladi va dvigatelning
kerakli rejimi ta ’minlanadi.
Karburatorli dvigatellarning eng katta va eng kichik rejim
larida tu r g ‘u n ishlashini t a ’m inlashi u c h u n karb u ra to rg a
pnevmatik markazdan qochirm a turdagi mexanizm o ‘rnatiladi.
Bu mexanizmning ishlashi esa quyida keltirilgan.
7.2. KARBURATORLI DVIGATELNING ENG KATTA
TEZLIK REJIMINI ROSTLASH
Karburatorli dvigatelning eng katta tezlik rejimini rostlash
uchun aylanishlar chastotasi rostlagichi yoki cheklagich q o ‘lla-
niladi.
Masalan, ZIL-130 va G A Z-53 avtomobil dvigatellarining
k a r b u r a to r ig a p n e v m a t ik m a r k a z d a n q o c h i r m a tu r d a g i
aylanishlar chastotasi rostlagichi o ‘rnatilgan (7.2-rasm). Bu
rostlagich (cheklagich) o ‘rindiq 4 va prujina 2 li klapan 3
o ‘rnatilgan rotor 5 dan ham da rostlovchi qopqoq
8
ni h ara
katga keltiruvchi diafragmali mexanizm
6
dan iborat. Diaf-
ragma ustida jiklorlar 9 va 10 yordam ida hosil qilinadigan
siyraklanish klapan 3 orqali havoning kelishi hisobiga pasayadi.
H ar bir dvigatel m a ’lum aylanishlar chastotasiga erishgach,
klapan 3 ning havo o ‘tish kesimi kichrayadi va diafragma
tepasida siyraklanish ortadi.
Natijada, bundan keyin aylanishlar chastotasi bir oz oshsa
ham , diafragma yuqoriga egiladi va drossel-qopqoq
8
yopila
boshlaydi, bu esa dvigatelni, yangi zaryad bilan t o ‘ldirishni
pasaytiradi, dvigatelning aylanishlar chastotasi biroz pasayadi
va nominal qiymatga tushib qoladi. Shunday qilib, dvigatelning
nominal yoki maksimal aylanishlar chastotasi ushbu usulda
bir m e ’yorda ushlab turiladi.
90
| 