S tursunboyev jahon teatri

Tom oshabin 
«kechinma» Tom oshabin taflishchiga ay-
dom iga tortiladi. 
lantiriladi.
Tom oshabin 
voqea 
ishtirok- Tom oshabin 
voqeaga 
zid
chisiga aylantiriladi. 
q o ‘yiladi.
T a ’sir 
kuchi 
yuqdirishga T a ’sir 
kuchi 
ishontirishga
yo'naltiriladi. 
yo'naltiriladi.
Brext qator yillar davom ida o 'z tizim iga o ‘zgarishlar kiritib, 
uni takom illashtirib bordi. Lekin Brextning asosiy qoidasi, y a’ni 
voqeadan «chekintirish» va unga yangicha ko‘z bilan qarash, «xoli 
o'qish* (yuqdirish) qoidasi ham isha o ‘zgarishsiz saqlanib qoldi. Bu 
Brext dramaturgiyasining o ‘ziga xosligi, tom oshabinni fikrlash, 
tahlil etish, hukm chiqarishga d a’vat etish talabi bilan b o g iiq edi. 
U ning barcha pyesalari urushga, fashizmga qarshi qaratilgan siyosiy 
va ayni zam onda falsafiy teran pyesalardir.
Yo'qsil yukkash Geyli G ey kunlarning birida baliq xarid qilish 
uchun bir necha daqiqaga uydan chiqadi. «Yo‘q» deyish»ni bil- 
movchi bu soddadil odam tasodif, qism an xohishi tufayli ingliz 
m ustam lakachi qo ‘shinining askariga aylanadi. U shunday qon ke­
chib, qon to ‘kib, jazavaga tushib jang qiladiki, ham m a hayratga tu- 
shadi. U o'zi uchun ham, tom oshabin uchun ham kutilmaganda 
bir yum alab butkul boshqa odamga aylanib qolgandek edi. Geyli 
G eyning birdan boshqa qiyofaga ko'chishi yog'ochga mato tortib, 
fil yasash misoli haqiqatga zid (pyesada shunday lavha bor) shartli 
bir usul edi.
1927-yili yozilgan ushbu «U askar nim a, bu askar nima* pye­
sasida aynan shu shartlilik usuli G erm aniyada fashizm bosh 
ko'tarib chiqishi sharoitida siyosiy g‘o ‘r, to 'p o ri kishilarning 
g'ayriinsoniy siyosat qarm og'iga ilinishidek dolzarb mavzuni alo­
hida bo'rttirib ifodalash imkonini berdi.
Brextning deyarli barcha pyesalari (jum ladan, «Parivash Io ­
anna* (1929), «Sezuanlik sahiy odam * (1940) m atal-m asal shaklida 
yozilgan bo'lib, u shu usul yordam ida o'zi uchun m uhim b a’zi 
m uam m olarni, 
xususan, 
insonning tabiatiga zid 
masalalarni 
o'rganish va anglashga muvaffaq bo'ldi. D ram a-m asal shaklining 
o'zi Brextdan «holi o'qish* qoidasini ishlab chiqishni talab etgan 
edi.
Brext ko'zlagan asosiy m uddao va m aqsad pyesada tom oshabin 
hukm iga havola etilgan saboqning tarbiyaviy ahamiyatini alohida 
bo'rttirib 
ko'rsatishdan 
iborat 
edi. 
Brext 
m a’rifiy 
tarbiya, 
o'gitgo'ylikka haddan ziyod darajada e ’tibor qaratib, teatrning
224

ko'ngil ochish tabiati hisobiga uning saboq, o ‘git beruvchilik ji- 
hatini kuchayritishga intilishi kutilgan natija bermadi. Shuning oqi- 
batida 20-yillaming oxiri, 30-yillaming boshida yaratilgan « 0 'q u v
pyesalari* («Xo‘p deyuvchilar, «yo‘q* deyuvchilar*, 1929; «Gorat- 
siy va Kuriatsiy*, 1934) quruq o ‘gitgo‘ylik ruhidagi pyesalar bo'lib 
qoldi.
Shu bilan birga, Brext 20-yillarda ham «to‘laqonli* pyesalar 
yaratgan. Bunday asarlar qatoriga aw alo «U askar nim a, bu askar 
nim a»dan keyin yozilgan «Uch pullik opera* (1928) pyesasini 
kiritish mumkin.

Download 9,43 Mb.