S tursunboyev jahon teatri




Download 9,43 Mb.
Pdf ko'rish
bet97/134
Sana27.09.2024
Hajmi9,43 Mb.
#272697
1   ...   93   94   95   96   97   98   99   100   ...   134
Bog'liq
Jahon tetri tarixi

DRAMATURGIYA
XX 
asrning 10-yillarida Germaniyada ekspressionizm oqimi 
paydo bo'ladi. Bu oqim birinchi jahon urushi arafasida yaqinlashib ke- 
layotgan ijtimoiy larzalaming aks sadosi sifatida dunyoga kelgan edi.
Ekspressionistlarni 
voqelikning 
ichki, 
botiniy 
mohiyatini 
ochish qiziqtirdi. O 'tgan asrdagi naturalizm va shuningdek realizm 
voqelikning ustki jihatigagina qaratilgan izohchilik ruhidagi us- 
lublar, deb e ’lon qilindi. Ekspressionistik dramaturgiyaning turqi- 
tarovati m adaniyat tarixida «Hayqiriq dramasi» degan tushuncha 
ta ’birda o 'z ifodasini topdi. Bu san’atda har narsa oshirib-toshirib 
ifodalanishi shart: sujet tuzilishi va obrazlar rivojida birm a-bir m an- 
tiqiy izchillikkka erishishdan qochish; m ashm ashalam ing oddiy va 
oshkoraligi; holatlarni bir-biriga zid qo'yish kabilar ushbu oqim ning 
m uhim belgilari edi.
Ekspressionizmning voqea va holatlarni bo'rttirib, oshirib 
ifodalash qoidasi jonsiz shaklbozlikka hech qanday aloqasi yo'q edi. 
Urush arafasida dramaturglar xuddi o 'z qahram onlari kabi fojiali 
voqealar m uhitida qirg'inbarot to'qnashuvlarning qanday kechishini 
bilolm ay tahlika ostida qoldilar. Ularning qarash va intilishlari shu 
m uhit bilan belgilandi. Shuning uchun ham hayotiy voqelikka nis­
batan norozilik, eshik qoqib turgan falokatlardan iztirob chekish,
219


bashariyatga nisbatan m ehr-shafqatlilik ekspressionizm san’atining 
bosh mavzusiga aylandi.
Ekspressionistik dram aturgiya asarlarida davr manzaralari un- 
chalik chizilgani yo'q. Lekin eng yirik pyesalarda davr ruhi va 
uning m uhim jihatlar yetarlicha ochib berilgan.
Ekspressionizm dramaturgiyasi V. Gazenkleverning « 0 ‘g‘il» 
(1914) pyesasi bilan dunyo yuzini ko'rdi. Jahon urushi arafasida 
yozilgan bu pyesada o ‘g‘ilning otaga qarshi bosh ko'tarib chiqish 
voqeasi tidatdagi oilaviy m ashm ashalarni eslatardi. Lekin undan ota 
va o ‘g‘il orasidagi kelishm ovchiliklam ing m antiqiy asoslarini izlash 
behuda. U nd a ekspressionizmga xos tarzda rahm-shafqatlilik
ezgulik haqida ko'p so'z-m ulohazalar bo'lishiga qaramay, oxiri 
o 'g 'il o 'z to'pponchasini otaga qaratib o 'q uzadi. Lekin muallifning 
asosiy maqsadi o'g'ilning otaga qarata o 'q uzishini ko'rsatishda 
em as, balki shu fojeani keltirib chiqargan noinsoniy m uhitni fosh 
etishda edi.
Ekspressionistlar urushlarni keskin qoralab chiqdilar. O 'ziga 
qarshi o'zi qurol ko'tarib chiqqan kimsalar insonligini yo'qotgan. 
O 'ziga o'zi choh qazuvchi m anqurtlar tarzida baholandilar. 

Download 9,43 Mb.
1   ...   93   94   95   96   97   98   99   100   ...   134




Download 9,43 Mb.
Pdf ko'rish