Balkon yonidagi sahnada — «m ana-m ana, hozir to'siqdan o ‘tib,
balkonga ko‘tarilib, Julyettani quchog'iga bosadigandek edi*. Ro
meo — Olivyeda rom antik ko'tarinkilik xira bo ig an i holda ana shu
ko‘tarinkilik tug'yoni latif va sirli M erkutsio —
Gilgudda jamuljam
edi.
30-yillar ingliz rejissyorlari, tabiiyki, yaqinlashib kelayotgan
dahshatli voqelarga nisbatan befarq turolmadilar. Davr sadosi Shek
spir tragediyalari bo‘yicha yaratilgan eng sara spektakllarda o 'z
ifodasini topdi. F. Komissarjevskiy tom onidan Stratforddagi «Shek-
spir xotira teatri»da qo'yilgan «Makbet» (1933) va T. Gatri «01d-
Vik» teatrida sahnalashtirgan «Hamlet» (1938) shunday spek-
takllardan edi.
«Makbet» Stratforddagi «Shekspir xotira teatri»ning 1926-yili
yonib ketgan eski binosi o'm ida yangisi tiklangandan bir yil keyin
dunyoga kelgan spektakl edi. Biroz mavhum teatrona ko'tarinkilik
usuliga moyil rcjissyor Komissarjevskiy Shekspir tragediyasini dag'al
zamonaviy turmush tarziga ko'chirishga harakat qilib,
yarim afsona
shotland tarixiy voqealarini 30-yillar siyosiy vaziyatiga yaqinlashtirdi.
1940-yili «01d-Vik» teatrida bosh rolda Gilgud ishtiroki bilan
«Qirol Lir» tragediyasi qo'yiladi. Spektaklda Lirning hayot yo'li
ezgulikning uyg'onish yo'li tarzida idrok etildi. M ahobatli moviy li-
bos kiygan takabbur hukm dor asta-sekin g'am -iztirob chekishga
qodir insonga aylanib boradi. Sahnadan-sahnaga o 'tish bilan uning
ovozi mayin tortib, harakatlari sokinlik kasb etar,
qalbida rahm -
shafqat ovozi baralla kuchayib borardi. Intihoda Lir — Gilgudning
qoni qochgan, yuzi joni uzilishidan dalolat berib turardi. Bu
so'nggi lahzalar uning ko'ngil tugunlari yechilib, ruhan poklangan
holda foniy dunyoni tark etish lahzalari edi.
Harbiy xizmatdan maxsus chaqirib olingan Lorens Olivye, Ralf
Richardson va yosh rejissor Jon Barreldan iborat talantli uchJik
1944-yili «01d-Vik» teatri rahbarligini qo'lga oladi. Bosh rolda
L. Olivye ishtiroki bilan sahnalashtirilgan «Richard III» spektakli
1944—45-yil mavsumining eng yirik voqeasiga aylanadi.
Zam on
nafasi shundoqqina ufurib turgan Olivyening sahnaviy timsoliga Jon
Tyurin ajoyib ta ’rif bergan: «Ko'p yillar bu aktyor xotirasi bilan ya-
shayajaklar; misoli tushi buzilib, tuni bilan bosinqirab chiqqandek
yuzi bo'zargan bu fe’li buzuq, uzun burni ortidan oqsoqlanib sah
nada paydo bo'lar va birinchi monologni aytardi: ko'rganlar uning
vasvasaga tushgan iblisona qiyofasi haqida hikoya qilib yurishlari
aniq; uning u yoq-bu yoqdan o'tib
ketadigan shafqatsizona
istehzolari, arang erishgan
hukmronlik tojiga haqli ekanini
217
ko'rsatuvchi am irona yurish-turishlarini unutish qiyin: u qon ichida
tug'ilib, qon to 'lqini bilan taxtga ko'tarilgan qirol edi-da».
«01d-Vik»
teatri
urush yillarida 30-yillarning g‘oya va
shakllarini rivojlantirish asosida o ‘z tarixida eng ilhombaxsh davr-
lardan birini boshdan kechirdi. U rushdan so'ng ko'p o ‘tm ay, A n
gliyaning bu eng yaxshi teatri hayotida ko‘p yillarga ch o ‘zilgan
chuqur tanglik boshlanadi. Bu urushdan keyingi yillarda ingliz
sahna san’atida ro ‘y bergan um um iy tanazzulning bir ko'rinishi edi.
