S tursunboyev jahon teatri

ko 'tarib tashlash amri m ahol, ko'tarilgudek bo'lsa, m udhish haqiqat 
borliq qabohati bilan ochilishi aniq. Pyesa «yopiq xona sarguzashti» 
asosiga qurilgan. N oshir Robert Kaplanning uyida oqshomgi oilaviy 
ziyofatda tasodifan aytib yuborilgan bir jum la qabohat qopqasining 
ochilib ketishiga sabab bo'ladi: R obertning halol, pokdom on deb 
tanilgan akasi M artin aslida ta ’rifi y o 'q xotinboz ekani, u o'zini 
o'zi em as, balki uni bir ayol o'ldirganligi, bu o'lim ga ozm i-ko'pm i 
barcha oila a ’zolarining daxldorligi ayon bo'ladi. Kutilmagan 
yangilikdan larzaga tushgan R obert o'zini o 'zi o'ldirishga ahd 
qiladi. U kirib ketgan xonadan o 'q ovozi eshitiladi. «Yo'q, bo'lishi 
m um kin emas! H ech qachon u o'ziga o'zi qasd qilmaydi», deya 
qichqiradi uning m a’shuqasi. Aslida ham shunday edi. Q orong'i 
sahna yoriShadi, tom oshabin qarshisida birinchi sahnadagi o'zaro 
suhbat davom etar, endi u «xatarli burilish»dan to'xtab, o 'z
o'zaniga tushgan edi. Pinhoniy ishlam ing ochilishiga dastak 
bo'luvchi M artin haqidagi m udhish xabar shu bo'yi rivojga kir- 
m aydi, yopiq qozon yopiqligicha qolaveradi, hayotning ostki qat- 
lamiga putur yetm aydi, lekin tom oshabin bu qatlam ostida qanday 
sirlar yashiringanini anglab yetgan edi.
«Vaqt va Konvey oilasi» (1937) pyesasida ham Pristli voqea 
oqim ini zo'raki burish usulidan foydalangan. M azkur asardan so'ng 
Pristli «M en aw al bu yerda bo'lgan edim* (1937), «Tundagi 
musiqa» (1938) kabi pyesalar yaratib, ularda vaqtning -turlicha 
n o a n ’anaviy o'lcham i qoidalaridan foydalangan.
Pristli «Inspektor keldi*- (1945), «Lindenlar oilasi* (1947) pye- 
salarida yangi dram a turini yaratish bo'yicha aw al olib borilgan 
izlanishlarni davom ettiradi.
«Inspektor keldi» pyesasida «Xatarli burilish* asarida olg'a 
surilgan g'oya, ya’ni odam larning bir-biriga o'zaro bog'liqligi 
mavzusi yanada teranroq tarzda tadqiq etilgan. Voqea Berling de­
gan sanoatchi xonadonida ro'y beradi. Ham jihat bu xonadonda 
Berlingning qizi Sheylaning nikoh to'yiga tayyorgarlik ko'rilm oqda; 
o'zini o 'zi nobud qilgan Yeva Smit degan qizning ishini tekshirish 
u chun politsiya inspektori kirib keladi. Tekshirish qizning o'lim ida 
barcha oila a ’zolarining aybi borligini ko'rsatadi. Berling qizni o 'z
fabrikasidan ishdan bo'shatgan, uning qizi otasining ortidan Yeva- 
ning d o 'ko ndan haydalishiga erishadi, yigiti Yevaning nom usini 
toptaydi va tashlab ketadi, onasi qiz ehson tashkilotiga yordam 
so'rab kelganda, uni yordam olishdan m ahrum etadi. Oiladoshlar- 
ning birortasi qo'yilgan aybni rad etolmaydi. Lekin ular faqat 
Yevaning 
o'ziga 
yom onlik 
qildilarmi? 
U lar 
kasalxonalarga
210

q o ‘ng‘iroq qilib biron kishida o ‘zini o'zi o'ldirish hodisasi ro‘y ber- 
gan-berm aganligini aniqlam oqchi bo'ladilar, politsiyaga qo‘ng‘iroq 
qilib, Berlinglar uyiga kelgan inspektor u yerda ishlamasligini 
aniqlaydilar, dem ak, tashvish chekmasa ham b o iad i. Lekin xotir- 
jam likka erta edi. Aftidan, vaqt orqaga surilgandek edi... Telefon 
q o ‘ng‘irog‘i 
eshitiladi: 
kasalxonada 
Berlinglar 
fabrikasidan 
bo'shatilgan ishchi nobud bo'ldi, ishni tekshirish uchun politsiya 
inspektori yuborildi, deb xabar beriladi.
1950-yillarda Pristli ijodining aw algi shukuhi yo'qola boradi. 
Ingliz teatrida inqiroz yuz bera boshlaydi va bu inqiroz «alamzada 
yoshlar»ning kirib kelishi bilan bartaraf etiladi.

Download 9,43 Mb.