Sartr asarlari — inson borliqning intiqomli
sinovlariga bardosh
bera oladim i-yo‘qm i, bu uning musibatli lahzalarda eng maqbul
«ezgulik yo'li»ni tanlashiga bog'liq, degan falsafiy qoidasiga
asoslangan. Sartr qahram onlari «ilojsizlik» vaziyatida tayanch izlash
azobi og'ushida ko'rinadilar va shundan
uning pyesalari masal-
m atal shakliga ko‘chib, falsafiy m a’no kasb etib boradi. Sartr o 'z
fikr-o‘yini inson ruhiy olam ining tub-tubiga qaratadi, ruhiy
ulug'vorlik, insonning kuch-qudratini k o 'z-k o 'z qilishga intiladi.
Sartrning aql-idrok ustuvorligi g'oyasi fashizm istibdodiga qarshi
qaratilganligi uchun ham urush yillari bu g'oya alohida qadr topdi.
Sartr «Bibliya»dan olingan birinchi pyesasini 1940-yili
qam oq-
xonada yozdi va shu bo'yi teatrning targ'ibot minbariga aylanishini
ko'zlab, «Pashshalar» (1942) asarida qarshilik harakati g'oyalarini
ifoda etishga harakat qildi. Asami Shari Dyullen sahnaga qo'ydi va
chindan-da, bu pyesa urush yillari d a’vatnom aga aylandi.
Sartr «Pashshalar»da Orest haqidagi qadimgi rivoyatdan foy-
dalanib, xo'rlangan, lekin bo'yin egmagan Fransiya haqida so'z
ochgan edi. Tom oshabinlar Orestni qarshilik harakatining qah-
ram oni tarzida qabul qilgan bo'lsalar,
Kletemnestrani kelishuv-
chanlik, murosasozlik g'oyasining ifodachilari tarzida qarshi oldilar.
Itoatda yashashga o'rganib qolgan Argos xalqi Orest tom onidan
m ustabid hukm dorning o'ldirilishini g'ashlik bilan qarshi oladi.
Orest betayanch bo'lib yolg'izlanib qoladi, uning ozodlik haqidagi
ezgu intilishi armonga aylanadi. Lekin qilmishidan afsus chek-
maydi,
aksincha, ko'rsatgan jasoratini o 'z iroda kuchining tasdig'i
tarzida baholaydi. Pyesa qahram onlarining yurt ozodligi haqidagi
o'y-m ulohaza, jo'shqin chaqiriqlari parijliklarda vatanparvarlik
hissini uyg'otm ay qolmadi. Orest: «Parvardigorning karami keng. U
shafoatini darig' tutmas», degan umidvorlik bilan yaqin orada
Fransiya ozodlikka chiqishini bashorat qiladi.
Jonli obrazlarni siyosiy va falsafiy tarafkashlik
ruhida ifodalash
S artr ijodining keyingi bosqichida yetakchi o'ringa chiqadi. «Berk
eshik ortida» (1944) degan bir pardali pyesasi muallifning shunday
falsafiy qarashlari aks etgan asar hisoblanadi. Voqelikka tarafkashlik
ruhida qarash uning «Harom qo'llar» (1948), «Dafnsiz qolgan
murdalar» (1946) pyesalarida ham o 'z ifodasini topgan.
