Tijorat tizim ining o'rnatilishi m am lakatda teatr san ’atini tang
ahvolga solib qo'ydi.
Amerika teatri rivojida aktyorlik san’ati dram aturgiyadan ustu-
vor darajada oldinda bordi. XIX asrning oxirida buyuk aktyorlar si
fatida tanilgan Edvin Buts (1833—1893) ijodida Shekspir va m um
toz dram aturgiya nam unalari zam inida realizm yo'nalishi ko‘ringan
b o ‘lsa, Jozef Jefferson (1829—1905) ijodida milliy a n ’analar
yo'nalishi rivojlanib bordi.
XX asrning 10-yillarida Am erika ko'ngil ochish tijorat teatriga
zid o'laroq hayotiy teran dramaturgiyaga asoslangan «kichik teatr-
lar» deb tarixdan o 'rin olgan ijodiy jam oalar shakllanadi. 1915-
yildan 1929-yilga qadar yashashda davom etgan «Provinstaun»,
urush arafasigacha yashashda davom etgan «Gild», «Grup»
teatrlari
shular jumlasiga kiradi. Kichik teatrlar va shu qatori federal teatrlar
deb atalgan truppalarda milliy Amerika dramaturgiyasi asarlari
yaratildi va jaho n klassikasi nam unalari sahnaga qo'yildi. Bu te a tr
lar, shubhasizki, Brodvey teatrlari rivojiga ham ta ’sir ko'rsatdi.
BRODVEY TEATRLARI
Devid Belasko (1858—1931) 20-yillarda
Brodveyda yetakchi
ijodiy siymolardan biri sifatida maydonga chiqdi. Belasko, aw alo,
rejissyor sifatida qator yangiliklarga asos soldi. Belasko joriy etgan
yangiliklardan biri yoritgich omillaridan mohirona foydalanishda
ko'rindi. U nur orqali quyoshning shu’la sochishi, uning to'q qizg'ish
rangda botishi. och qizg'ish
rangda chiqishi, oydinlik holatlarini ifoda
eta oldi: u joriy etgan ko'p yangiliklar Brodvey teatriga tarqaldi.
K. Stanislavskiy Belasko teatrini ko'zda tutib, Brodvey teatrlari
haqida shunday yozgan edi: «Aktyorlardan bittasi chinakam iga
iste’dod sohibi, qolganlari o'rtam iyona;
tomoshasi shunday serha-
shamki, bunaqasi bizda yo'qi, yoritilishi ajoyib, bu haqda biz tasav-
vurga ham ega em asm iz, sahna
texnikasi shu qadar yuqoriki, bu
naqasi bizning xayolimizga ham kelmaydi.
Belasko teatm ing eng jiddiy kamchiligi uning repertuarida
ko'rinardi. U adabiy dram ani tan olmadi va Amerika sahna
san’atida realizm ni tasdiq etish maskaniga aylanolmadi.
J o 'n B arrim or (1882—1942) XX asar Am erika sahnasining eng
m ashhur fojeiy aktyori edi. «Richard III» spektaklida Barrim or
talqinida bosh rol ijrosi g'oyat hayajonli chiqqan edi. Aktyorning
eng yuksak yutug'i 1922-yilda o'ynalgan Ham let roli bo'ldi. Barri
m or H am letining o 'tk ir
aql-zakovat sohibi ekanligi, ayniqsa,
240
fikrlash, o ‘yga cho'm ish holatlarida yaqqol ko'ringan.
Ketrin K om ell (1898—1974) uzoq yillar davomida «Amerika
teatrining birinchi malikasi* deb e’tirof etilgan.
1920—30-yillar Amerika teatri tarixiga o ‘ta m uhim va salmoqli
davr b o ‘lib kirdi. Aynan shu davr Amerika teatrining O vro'po teat-
ridan orqadaligiga barham berildi.
