Turmahsulotni hisoblash jarayoni

Birinchi, transport xizmatlari (TSer) – Parijdan Toshkentgacha uchib kelish va orqaga. Biletning narxi ikki tamonga uchishiga 980 dollarni tashkil etadi.

Ikkinchidan, transfert xizmatlari (SerTr) – bu turistni aeroportdan mehmonxonagacha eltish va orqaga hamda turistni mamlakat bo‘ylab tansprortda olib yurish harajatlaridir. Aytaylik, bir kunlik mazkur harajatlar – 30 dollarni tashkil qilsin.

Uchinchidan, mehmonxonalarda yashash (Acc) – Toshkentda (2 sutka), Buxoroda (2 sutka) va Samarqandda (2 sutka), o‘rtacha bitta ikki o‘rinli nomer sutkasiga – 30 dollar. Mazkur harajat tarkibiga ertalabki nonushta harajatlari ham kiritilgan.

To‘rtinchidan, yuqorida qayd qilingan uchta shahar restoranlarida ovqatlanish (tushlik va kechki ovqat – 20 dollar).

Beshinchidan, uchta shaharda tarjimon – ekskursiya yetakchilarning (SerG) xizmatlari – sutkasiga 5 dollar miqdorida.

Oltinchisi, diqqatga sazovor joylarga tashrif buyurish (TurS) – muzeylar, Ko‘kaldosh madrasasi, Ulug‘bek observatoriyasi, Registon maydoni, Shohi-Zinda ansambli, Labi-xovuz majmui va boshqa tarixiy, arxitektura, madaniyat ob’ektlari (jami – 50 dollar).

Yettinchisi, turni tashkil etgan turfirma harajatlari va foydasi (IaP), turetakchining kutib olishi-kuzatishi – 100 dollar.

Sakkizinchisi, boshqa davlatda turistni tashrif buyurgan barcha kunlari uchun ixtisoslashgan kompaniyaga sug‘urta to‘lovi (badali) (SK) – sutkasiga 2 dollar miqdorida.

Shunday qilib, turmahsulot summasi:

Qo‘shimcha xizmatlar mijozning istak-hohishi bo‘yicha kiritilishi mumkin. Masalan, turistlar uchun bo‘sh vaqt ajratiladi (harid uchun, mustaqil sayohat uchun va h.k.). Bunda Xumsan tog‘larida otda sayr qilish (Bo‘stonliq rayoni), qimizdan tatib ko‘rish, Buxoroda hammomga yoki shaxsiy turar joylarga tashrif buyurish, Samarqandda – to‘yda yoki tantanali marosimlarda ishtirok etish. Firma bunday madaniy xizmatlarni taqdim etuvchi tashkilot va muassasalar bilan olidindan shartnomaga ega bo‘lishi kerak. Tabiiyki bunday qo‘shimcha xizmatlar) turmahsulot narxini qimatlashtiradi .

Yuqoridagilardan shu narsa ma’lum bo‘lmoqdaki, yo‘nalish batafsil va mukammal bo‘lishi, shaharning harakatlanish sxema – kartalari uning tarkibida mavjud bo‘lishi talab etiladi. Unda barcha diqqatga sazovor joylar, mehmonxonalarni joylashuvi, restoranlar, aloqa telefonlari va boshqa zarur bo‘lgan foydali ma’lumotlar bo‘lishi zarur. Masalan, turistlar o‘z sayohatlari davomida astronomiya fanining rivojiga buyuk hissasini qo‘shgan alloma – Mirzo Ulug‘bekning observatoriyasiga tashrif buyuradi. Shu sababli, Ulug‘bekning tarixiy hayoti va ilmiy faoliyatiga batafsil to‘xtalish, ma’lumot berish zarur. Bundan tashqari sayohatchilar yo‘lidagi qadimgi kishilarni to‘xtagan joylarini ham qayd etish mumkin. Bularning barchasini jarangli va mazmunli nomlar bilan yetkazish kerak.

Yuqorida qayd etilganidek, turmahsulot turistlarga paket (“pekidj”) larda sotiladi. Turoperator turagentlarga komission chegirmalar taqdim etadi yoki turagent o‘z xizmatlari – reklama, mijozlarni topish, hujjatlarni rasmiylashtirish va boshqalar uchun ustama haq qo‘yadi. Shu bilan birga, paketdagi taqdim etilayotgan turni narxini hisoblashni bilish lozim. Turmahsulotning narxini normativ kalkulyatsiya metodi bilan hisoblash mumkin. Unga turistlarga xizmat ko‘rsatish bilan ham, turistlar guruhini kuzatish bilan bog‘liq bo‘lgan barcha sarf-harajatlar kiradi. Turmahsulot narxining formulasi qo‘yidagicha hisoblanadi:

Bu yerda, Ptur – milliy valyutada bitta turistning turpaket narxi (yoki dollar ekvivalentida);

SU – turoperatorning turpaketi ichiga kiradigan xizmatlar tannarxi; Stax – alohida xizmat turlari bo‘yicha bilvosita soliqlar summasi (NDS);

PrT – turoperatorni milliy valyutadagi foydasi (yoki dollar ekvivaletidagi);

ZT – turpaket tarkibiga kiruvchi alohida xizmat turlari uchun turistga turoperator taqdim etayotgan chegirma;

Kd – turpaketni sotuvchi turagentni komission mukofotlash (ko‘p hollarda bu turpaket narxiga qo‘shimcha yoki turoperatorni turagentning foydasiga narxdan chegirma);

Ntour – guruhdagi turistlar soni;

Ngr – guruhga yo‘lboshchi sifatida hamkorlik qiluvchilarning soni.

Turpaket narxi to‘g‘risida fikir yuritilganda, quyidagilarni qayd qilish juda muhim, jumladan:

• 
  turist mazkur turpaket narxi ichiga kirmaydigan qo‘shimcha xizmatlarni buyuradi, biroq, buning uchun qo‘shimcha haq to‘lashga tayyor;
  
• 
  turistlar soni qanchalik ko‘p bo‘lsa, turoperator turagentga taqdim etayotgan chegirmasi shunchalik katta bo‘ladi va kishi boshiga hisoblaganda turning tannarxi shuncha past bo‘ladi;
  
• 
  ba’zida tur narxi nomavsumiy vaqtda transportga, joylashish vositalariga, diqqatga sazovor ob’ektlarni sayr qilishga yanada past narxlar belgilanadi, turistlarni yosh tarkibiga (bolalar va maktab o‘quvchilariga) turizmni ko‘pgina xizmatlarining narxiga kattagina chegirmalar beriladi, mintaqaga ba’zi davlatlar chet el turistlarini ko‘proq jalb etish maqsadida turizm faoliyati uchun imtiyozlar taqdim etadi;
  
• 
  turpaket narxiga kiruvchi foyda turizm korxonasi tomonidan harajatlar tannarxiga nisbatan foizlarda belgilanadi, ammo bunda mazkur turmahsulotga ehtiyoj darajasini hisobga olish zarur.
  

• 
  pekij-tur, ya’ni joylashish, ovqatlanish, ekskursiya xizmati, transport, maishiy, sport-sog‘lomlashtirish, jismoniy tarbiya, tibbiy va boshqa xizmatlarni qamrovchi kompleks turistlik xizmati. Bu turning narxi katolog va prays-varaqalarda ko‘rsatiladi.
  
• 
  eksklyuziv-tur, ya’ni ixtiyoriy ravishda tanlanadigan alohida turistlik xizmatlari.
  

__________________________________________________________

Marshrutga xizmat ko‘rsatuvchi turistlik korxonasining nomi
2008 yil uchun

_________________________________________________________________

Marshrut nomi

Marshrut bo‘yicha turistlik sayohatining
TEXNOLOGIK HARITASI

_________________________________________________________________

Marshrut turi ____________________________________________________

Murakkablik kategoriyasi______________________________________________

Marshrut uzunligi (km), jumladan yayov, qayiqda________________________

Sayohat muddati (sutka) ____________________________________________

Turistlik guruhlari soni _________________________________________

Guruhlardagi turistlar soni _______________________________________

Marshrutdagi jami turistlar soni _________________________________

Jami odam-kun xizmat ko‘rsatilishi _________________________________

Marshrutda birinchi guruhga xizmat ko‘rsatishning boshlanishi __________

Marshrutda so‘nggi guruhga xizmat -//- boshlanishi _____________________

Sunggi guruhga xizmat ko‘rsatishning oxiri___________________________

Sayohat boshlanadigan turistlik korxonasi manzili

Yo‘llanma narxi ______________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________

Jami, ___________________________________________________________

Shartli belgilar

X – Turistlik korxonasida xizmat ko‘rsatiladi

SP – suxoy payok

Toh – tunash ochiq havoda (safar palatkalari)

Moliya xizmatlari rahbarlari (bosh hisobchilar) imzosi

Imzo

1. 
   Turistlik korxonaning nomi ________________________________
   

_________________________________________________________________

Bir guruhdagi turistlar soni ________________nafar

Ish davri ________________dan ________________gacha

Pasport tuzilgan payt 200________yil, ____________nusxada

O‘zgarishlar kiritilgan: 200______yil, ___________sahifa

200_______yil __________sahifa

Pasport nusxalari jo‘natilgan:

1.____________________________________

2.____________________________________

3.____________________________________

4.____________________________________

5.____________________________________

Jami faol harakat vositalari bilan______________________km.

3. Safar trassasi sxemasi (safar trassasi ko‘rsatilgan, masshtabi 1: 200000 dan kam bo‘lmagan bosma harita va sxemalar yelimlanishi mumkin).

Shartli belgilar:

Safar trassasi pana joylar

trassaning zahira varianti tibbiy yordam punkti

tunash joyi aloqa punkti (turi ko‘rsatiladi)

dam olish nuqtasi

5. Sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan favqulotda hodisalar va guruhning bu paytdagi harakati.

6. Turistlarning safar oldi tayyorgarligiga talab. Nazariy va amaliy mashg‘ulotlar turbazada

____________________________________________________________

8.Trassani bosib o‘tish uchun turistlik jihozlari:

a) yo‘llanma bo‘yicha turistlik korxonasi tomonidan beriladigan, shu jumladan butun guruh uchun ( __________nafar sayyoh va bir instruktorga);

b) qo‘shimcha to‘lov e’vaziga beriladigan

____________________________________________________________

9.Safar trassaning obodonchiligi

Markirovka (ramziy belgilar) _________________________________

Dam olish joyi, tunash joyi, pana joylar, yo‘l obodonchiligi ______

____________________________________________________________

Korxona direktori _______________________________

Katta instruktor _________________________________

(kelishuvchi tashkilotlar imzosi)

1. 
   Pasport davomiyligi 1 sutkadan kam bo‘lmagan har bir asosiy yoki sinov safari trassasi uchun alohida tuziladi.
   
2. 
   Pasport safar boshlanadigan turistlik korxonasi tomonidan tuziladi.
   
3. 
   Sayohat hududidagi iqlim va ehtimoli bo‘lgan favqulotda hodisalar to‘g‘risidagi ma’lumotlar gidrometeo xizmat ma’lumotlari asosida kiritiladi.
   
4. 
   Pasport safar trassada xizmat ko‘rsatuvchi har bir turistlik korxonasiga jo‘natiladi.
   

1. 
   Turistlik xizmatlarni loyihalashtirish qanday amalga oshiriladi?
   
2. 
   Xizmat ko‘rsatish dasturini yaratish qanday amalga oshiriladi?
   
3. 
   Turmahsulotni hisoblash jarayoni qanday amalga oshiriladi?
   
4. 
   Turistlik marshrutini ishlab chiqish bosqichlari nimalardan iborat?
   
5. 
   Turistlik sayohatning yo‘llanmasi va texnologik haritasini tuzish mazmuni nimalardan iborat?
   
6. 
   Turistlik korxonaning yuklama grafigi va marshrutini tuzish qanday amalga oshiriladi?
   
7. 
   Turistlik safar marshrutining ekspeditsion tekshiruv o‘tkazilganligi to‘g‘risidagi hisobotning tuzilishi nimadan iborat?
   
8. 
   Safar trassa pasporti tarkibi nimadan iborat?
   

Reja:

1. 
   Turizm resurslari tushunchasi
   
2. 
   Tabiiy turistlik resurslar
   
3. 
   Madaniy – tarixiy resurslar
   
4. 
   Ijtimoiy – iqtisodiy resurslar
   
5. 
   Turistlik axborot resurslari
   
6. 
   Turistlik hududlar va turistlik akvatoriya
   

Turistlik resurslar har bir mamlakatning milliy boyligi bo‘lib, davlat mulki hisoblanadi. Ammo ulardan bir qismi jahon ahamiyatiga molik ob’ektlar va yodgorliklar hisoblanib YUNESKO ning ro‘yxatiga kiritilgan. Bunday ro‘yxat har yili YUNESKO tomonidan o‘rnatiladi va yangilanadi. Barcha tabiiy va madaniyat yodgorliklari davlat tomonidan muhofaza qilinadi, umumjahon ahamiyatidagi ob’ektlar va yodgorliklarni ta’mirlashga, saqlab qolishga OON (BMT) tomonidan mablag‘ ajratiladi.

Bugungi kunda O‘zbekiston katta turistlik resurslar salohiyatiga ega bo‘lib, uning hududida 4000 dan ortiq tarixiy-arxitektura yodgorliklari va go‘zal tabiiy-iqlimiy resusrlari mavjud. Ularning 3/1 qismigina faoliyat ko‘rsatmoqda, qolganlari esa yangi turmahsulotlar tayyorlashga va yangi turmarshrutlar ochilishga imkoniyat beradi.

Hozirgi vaqtda ko‘pgina tarmoqlar kabi turizm industriyasi ham tez rivojlanib bormoqda. Turistlik biznesni mavjud investitsiya, texnologiya, hamda malakali ishchi – xodimlar orqaligina shakllantirib bo‘lmaydi. Buning uchun birinchi navbatda turistlik resurslarga ega bo‘lish lozim.

Mutaxassislar turistlik resurslarga quyidagicha ta’rif berishgan: turistlik resurslar – tabiiy, tarixiy, ijtimoiy – madaniy va boshqa turistlarni sayohatga qiziqtiradigan, insonning jismoniy, ruhiy va aqliy kuchini tiklashi va rivojlanishi ehtiyojlarini qondirishga qodir ob’ektlarga aytiladi.

Rekreatsiya faoliyati nuqtai nazardan turistlik resurslarga tabiiy va antropogen geosistemalar kiradi, tabiat manzaralari, rekreatsiya faoliyati ehtiyoji qiymatiga va maishiy xususiyatga ega, insonlarni ko‘rsatilgan vaqtda ma’lum texnologiyalar yordamida sog‘ligini tiklash va dam olishida foydalanish mumkin bo‘lgan, rekreatsiya faoliyati qobiliyatiga ega resurslar kiradi.

Turistlik resurslarning mohiyati shundan iboratki, turistlik mahsulot shakllanishiga asos hisoblanadi. Umumiy qilib aytganda, aniq hududda turistlik faoliyatda foydalanish mumkin bo‘lgan barcha ob’ektlar kiradi.

Turistlik resurslardan foydalanish xususiyatiga ko‘ra bevosita va bilvosita turlarga bo‘linadi. Bevosita turdagi resurslarga turistlarni o‘zlari to‘g‘ridan – to‘g‘ri foydalanidigan tabiiy va tarixiy – madaniy resurslar kiradi. Bilvosita turdagi resurslarga bevosita turistlik resurslardan foydalanish asos bo‘ladigan ijtimoiy – iqtisodiy resurslar – moddiy, moliyaviy, mehnat, axborot beruvchi resurslar kiradi.

Turistlik resurslardan sog‘lomlashtirish, turistlik, sport va tanishuv maqsadida foydalaniladi. Undan tashqari turistlik resurslarni shartli ravishda ikki guruhga bo‘lish mumkin: tabiiy va infrastrukturali. Turistlik biznesni rivojlanishida yuqoridagi ikki guruhni ham ahamiyati yuqori. Har qanday yuqori turistlik resurs salohiyatidan, kommunikatsiya, aloqa vositalari, xizmat ko‘rsatish sohalarisiz foydalanib bo‘lmaydi.

Umuman olganda, butun turistlik resurslar majmuasini tabiiy – iqlimiy, madaniy – tarixiy, ijtimoiy – iqtisodiy, axborot beruvchi resurslarga bo‘lish mumkin.