230
Termopara - keng tarqalgan termoelektrik o‘zgartkichlardan biri bo‘lib, u
ikki turli moddadan iborat o‘tkazgichlar uchlarini birlashtirib
payvandlash orqali
hosil qilinadi. O‘tkazgichlarning ikkinchi uchlari ikkilamchi asbobga ulanadi.
Datchik (ma’lumot beruvchi)- nazorat qilinadigan yoki boshqariladigan
kattalikni boshqa turdagi kattalikka, ya’ni keyinchalik qayta ishlov berish uchun
qulay signalga aylantirib beruvchi element.
Aktiv qarshilikli (reostatli) parametrik datchiklar - bu datchiklar tizimdagi
chiziqli va burchak siljishlarni, kuch momentlarini,
tebranishlarni va titrashni,
tezlanishni va boshqa elektromagnit kattaliklarni о‘lchash uchun qо‘llaniladi.
Reostatli datchik – harakatlanuvchi kontakti о‘lchanayotgan noelektrik
kattalik
х
ning ta’sirida kо‘chib yuradigan datchik.
Potensiometrik datchiklar – reostatli datchiklar kо‘pincha potensiometrik
sxema bо‘yicha ulanadi va chiziqli siljishlarni о‘lchaydi.
Tenzometrik datchiklar – qattiq jismlarning elastik deformatsiyalarini
о‘lchash uchun ishlatiladigan datchiklar.
Sig‘imli datchiklar - sig‘imli datchiklar sig‘imi о‘lchanayotgan noelektrik
kattalik ta’sirida о‘zgaradigan kondensatordan iborat.
Termoelektrik datchiklar - kirishdagi issiqlik ta’sirini chiqishda EYUK
signaliga aylantirib beradigan datchiklar bo‘lib, bu datchiklardan amaliyotda eng
kо‘p ishlatiladigani – termoparalardir.
Pezoelektrik datchiklar - pezoeffektga ega bо‘lgan materiallardan (masalan,
kvars, fosfat ammoniydan) tayyorlangan plastinalar yig‘indisidan tashkil topadi.
Dielektrikning
yuza
qismini
mexanik
deformatsiyalanishidan
(masalan,
plastinalarga F kuch qо‘yilganda) ularning sirtida elektr zaryadlari paydo bо‘ladi
(23-rasm). Bunda zaryadlar yig‘indisi kuch miqdorini,
uning belgisi esa kuch
yо‘nalishini bildiradi.
Magnitomodulatsion o‘zgartkichlar – bu o‘zgartkichlarning ishi magnit
oqimlarini kompensatsiyalashga asoslangan. Magnitomodulatsion o‘zgartkichlar
birlamchi
asbob
sezgir
elementining
chiziqli
siljishini
o‘zgarmas
unifikatsiyalangan chiqish signaliga o‘zgartirish uchun mo‘ljallangan.
231
Pnevmtik o‘gartkichlar - o‘lchanayotgan kattalikni pnevmatik chiqish
signaliga o‘zgartirish va ko‘rsatishlarni masofaga uzatish uchun qo‘llaniladigan
o‘zgartkichlar bo‘lib, ularning ichida kuch kompensatsiyali va siljish
kompensatsiyali o‘zgartkichlar yong‘in va portlash
xavfi bor korxonalarda keng
ishlatiladi.
O‘lchash vositalarning aniqlik klassi – o‘lchash vositalarining
umumlashtirilgan tavsifi bo‘lib, ularning odatda, asosiy va qo‘shimcha joiz
xatoliklarning
chegaralari, shuningdek aniqlikka ta’sir etuvchi boshqa tavsiflar
bilan ifodalanadigan aniqlik darajasini aks ettiradi.
Shtangenasboblar - o‘lchash va belgi qo‘yish uchun mo‘ljallangan
asboblarning katta guruhidir. Bu asboblarni boshqa asboblardan farqlovchi
xususiyati shuki, bularda har bir 1 mm da bo‘linmalari bor shkalali lineyka
(shtanga) qo‘llanadi, millimetrini o‘nli va yuzli qismlari
esa asosiy shkaladan
yordamchi (qo‘shimcha) - nonius shkalasi yordamida o‘qiladi.
