112
Avtomatik liniya’ning ish unumdorligi har qanday nosozlik va to’xtashlarni
hisobga olinmagan holda hisoblanadi. Funksional shartlarga ko’ra sikldan tashqari
bo’lgan texnologik mashina va avtomatik liniya’ni beshta turga bo’lish mumkin:
1.
Instrumentga qarab oddiy, avtomatik mashina instrument sababli ishlamasa
2.
Jihozlarga qarab oddiy; bunda avtomatik mashinani
uning mexanizmlari va
moslamalarning ishlamasligi oqibatida.
3.
Tashkiliy sabablarga ko’ra oddiy, agar mexanizm yoki moslama va
instrument, bundan tashqari mashina to’liq ishga tayyorbo’lganda ayrim
sabablarga ko’ra ishlamasa. Bunday hollar materialni perpeodik zapravka qilganda,
chiqindilarni tozalashda, detallarni topshirish va zagotovkalarni qilishda ish
bo’yicha sozlashuvda, smena topshirishda zagotovka yo’nishda
va ishchini
yo’qligida bo’ladi.
4.
Mahsulot brak bo’lganda. Mashina formal holda ishlab mahsulot berganda;
shu bilan birga bu mahsulot yaroqsiz bo’lganda, mashina sozlanganda mahsulotni
brak bo’lishi kompleksini nastroyka qilinganda mahsulot braqligi, material braqligi
va boshqa sabablar.
5.
Yangi mahsulot ishlab chiqarishga naladka qilinganda, dastur tashuvchilar
o’zgartirilganda qisish moslamalarni texnologik ta’mirlanganda va boshqalar.
Ko’rsatilgan hamma holatlarni xususiy tashkiliy texnologik jihatlarni
ajratib olish mumkin. Xususiy holatlar liniya’ni ish
rejimiga funksional holda
uzviy bog’liq bo’ladi.bularga asboblar va jihozlar kiradi, dastgohni tozalash ,brak
mahsulotni naladkalash va shunga o’xshash ishlar olib borish.
Tashkiliy-texnik sharoitlar tashqi sabablarga asoslangan bo’lib, funksional
bog’liq emasligi va konstruksiyasiga bog’liq emasligi va hizmat ko’rsatish kiradi.
Tashqi muhitlar ta’siri qanchalik ko’p bo’lsa, shunchalik samaradorlik past
bo’ladi, ya’ni, sifatli mahsulot ishlab chiqarish kamayadi. SHuning uchun sikldan
tashqari holatlarni inobatga olib, ularning yig’indisini olib hisoblash lozim.
Bunday ishlab chiqarish parametrlari sikldan tashqari yo’qotishlar degan nom bilan
ajraladi. So’ngra bog’liq holda va xususiy va tashkiliy - texnik sikldan tashqari
yo’qotishlar mavjud.
113
Ularning yig’indisi xususiy sikldan tashqari yo’qotishlarni beradi.
(3.4)
Har xil variantlarni tanlashda xususiy texnik yo’qotishlar inobatga olinishi
lozim. Sikldan tashqari yo’qotishlar dastgohlarni joylashishi yig’indisi bilan
aniqlanadi.
(3.5)
Oddiy hollarda agar q o’zgarmas bo’lganda
(3.6)
Sikldan tashqari holatlarning samaradorlikka ta’sirini yana qo’llanilish
koeffisienti bilan baholanadi.
(3.6)
bu erda
tex
qo’llanilish
koeffisienti
3
ishga tushirish koeffisienti
tex
–
texnik qo’llanilish koeffisienti miqdor jihatidan mashinaning kerakli darajada
jihozlangan holda ishlash vaqti qismiga teng. Mashinaning ishlatish shartlariga
ishga tushirish koeffisienti kiradi, bu esa bizga mashinani
kerakli jihozlar bilan
ta’mirlash vaqtini beradi. SHunday qilib,
tex
=0,8 va
3
=0,9 farqi bizga mashina
umumiy plan fondi vaqtida kerakli narsalar bilan jihozlangan, faqatgina mashina
90% kerakli jihozlar bilan ta’minlangandagina u 80% ishlaydi, qolgan hollarda esa
texnik sabablarga ko’ra ishlamaydi. Bunda qo’llanilish
koeffisienti quyidagicha
bo’ladi:
Texnik qo’llanilish koeffisienti esa
(3.7)
bu erda `
- xususiy sikldan tashqari yo’qotishlar.
Mashina unumdorligi xususiy yo’qotishlarni hisobga olingan holda texnik
samaradorlik deb ataladi va quyidagicha topiladi:
(3.8)
Yuqorida keltirilgan formulalar oddiy ishlab chiqarish unumdorligini topish
formulalariga kiradi, lekin ular ko’p hollarda qo’llanilib kelinmoqda. Agar
114
umumiy holda R ta mahsulot ishlab chiqarish sikli berilgan bo’lsa, u holda
samaradorlik
(3.9)
Bu erda
Shunday
qilib,
yuqoridagi
faktorlarni
hisobga
olgan
holda
samaradorlikning quyidagi turlari mavjud:
1. Texnologik samaradorlik. K - ideal samaradorlik, agar texnologik jarayon
uzluksiz bajarilganda salt yurishlar pauzalarsiz va sikldan tashqari holatlar
(3.10)
2. Siklli samaradorlik Q
t
- mashinaning unumdorligi real salt yurishlar va uzluksiz
ishlashi,
(3.11)
3.
Texnologik samaradorlik Q
m
real mashina va real sharoitlarda xususiy
yo’qotishlarni hisobga olib, ish unumdorligi
(3.12)
4. Xaqiqiy samaradorlik. Yuqorida ko’rsatilganidek har qanday mashina yoki
avtomatik liniya plani vaqt fondidan tashqarida uzluksiz ishlaydi. Bunday
jarayonda esa tayyor mahsulot uzatilmaydi. 3.4-rasmda avtomatik mashina ish
unumdorligining diagrammasi berilgan bo’lib, bu erda obsissa o’qida o’tgan vaqt
ko’rsatilganordinata o’qida esa, shu vaqt ichida ishlab
chiqarilgan mahsulot soni
ko’rsatilgan.
Ishga tushirish vaqti (Q=0) ishlab chiqarilgan mahsulot z=0 ga teng,
mashina esa ishga yaroqli deb hisoblanilmoqda.
Egri chiziq bizga uzluksiz ish mobaynida ishlab chiqarilgan mahsulot soni
sarflangan vaqtga to’g’ri proporsionalligini ko’rsatadi. Bu esa ishchi siklning
turg’unligida to’g’ri bo’ladi, ya’ni
T=const. Lekin ayrim vaqtlarda sozlash
115
jarayonlari ham olib boriladi. Masalan: keskich siljitilayotganda,
ishchi siklda
pauza hosil bo’ladi. (Q vaqt sarflanaveradi, lekin ishlab chiqarilgan mahsulot soni
oshmaydi). Mashina sozlangandan so’ng yana ishga tushiriladi. Shu bois asos qilib
olingan faktik ishlab chiqarish z
f
donani tashkil qiladi.
3.4-rasm. Uzluksiz ish mobaynida ishlab chiqarilgan mahsulot soni sarflangan vaqt
grafigi.
