Ishlamay qolishlar oqimi. Ko’rib chiqilayotgan vaqtda yoki bajarilgan ish
miqdori uchun tiklanadigan ob’ektning ishlamay qolishlari paydo bo’lishi
ehtimolligi zichligiga aytiladi.
136
Ishlamay qolishlar oqimi parametrini tajriba ma’lumotlar asosida aniqlash
uchun tarkibiy formuladan foydalaniladi.
Mazkur formulaga asoslanib, ishlamay qolishlar oqimi parametri
tiklanadigan (ta’mirlanadigan) ob’ektlarning ko’rib chiqilayotgan ancha kichik
vaqt oralig’i uchun qabul qilingan ishlamay qolishlariningg o’rtacha soni ekanligi
haqida xulosa chiqaramiz.
Ishlamay qolgunga qadar bajariladigan ish T tiklanadigan (ta’mirlanadigan)
obe’ktlar ishlamay qolishlari o’rtasida qiymati bo’lib, bitta ishlamay qolishga
o’rtacha qancha bajarilgan ish (soatda, gektarda, motosoatda, yurilgan yo’l
kilometrida, terilgan hosil tonnasida va xakozo) to’g’ri kelishini ko’rsatadi. Agar
bajarilgan ish vaqt birligida ifodalangan bo’lsa, u holda “bo’zi lmasdan
ishlashning o’rtacha vaqti” atamasi qo’llaniladi.
Ishlamay qolgunga bajariladigan ish T - t
1
dan t
2
gacha bajarilgan ish
uchun ishlamay qolishlar oqimi parametriga teskari kattalik bo’lib, quyidagi
formula asosida aniqlanadi:
Mashinalar bo’zi lmasdan ishlashining asosiy iqtisodiy ko’rsatkich
ekspluatasion ishlamay qolishlarni bartaraf etishning solishtirma narxida:
137
4.3-rasm.
4.4 -rasm.
138
5-bob. Buyumlarni texnologik jihozlarga yuklash,
mahkamlash va olish ishlarini avtomatlashtirish.
5.1 Maqsadli mexanizmlar tasnifi
Mashinasozlikda ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirishdan asosiy
maqsad – odam mehnatini engillashtiradigan turli jihozlar, uskunalar, moslamalar
va qurilmalar yaratishdir. Bunda odamning vazifasi jihozlar, moslama va
qurilmalarni boshqarish, tekshirish, sozlashdan iborat bo’ladi.
Mashinasozlik
korxonalarida
ishlab
chiqarish
jarayonlari
avtomatlashtirilganda boshqarish va tekshirish ishlarini maxsus mexanizmlar,
qurilmalar va priborlar bajaradi, ya’ni avtomatika elementlaridan keng
foydalaniladi.
Xozirgi zamon mashinasozlik texnologik jarayonlaridagi boshqariladigan
va tekshiriladigan parametrlarning juda ko’pligi bilan o’ziga xos talablarni keltirib
chiqaradi. Bundagi jarayonlarni boshqarish uchun ko’p elementlardan to’zi lgan
boshqarish va tekshirishning murakkab sistemalari yaratishni taqozo etadi.
Texnologik jarayonlarning har bir elementini bajarish uchun ma’lum maqsadga
mo’ljallangan (maqsadli) mexanizmlar hizmat qiladi. Bunday mexanizmlar ishini
vaqt va makon bo’yicha bir biriga muvofiqlashtirish texnologik jarayonning
avtomatlashtirilishini ta’minlashga, ya’ni kompleks avtomatlashtirishga zamin
yaratishga imkon beradi.
Buyumlarni texnologik jihozlarga yuklash, mahkamlash va olish ishlarini
avtomatlashtirish uchun maqsadli mexanizmlardan keng maqsadda foydalanib
kelinmoqda. Maqsadli mexanizmlarning ko’p tiplari mavjud. Maqsadli
mexanizmlar amalda ikkita katta gruppaga: ish yurishini amalga oshiradigan (ya’ni
detal ishlashdagi bevosita operatsiyalarni bajaruvchi) mexanizmlar va salt yurish
qiladigan (ish yurishi qilishga tayyorlaydigan) mexanizmlarga bo’linadi. «Ish
yurishi maqsadli mexanizmi» terminini aynan tushunish yaramaydi. Ba’zan bu
mexanizmlar harakatlanganda ish bajarmasligi ham mumkin, biroq ularning asosiy
vazifasi ishlov berish, tekshirish, yig’ish texnologik operatsiyalarini bajarishdan
iborat.
139
Ish yurish maqsadli mexanizmlari (supportlar, shpindellar, kuch kallaqlari
va boshqalar) maxsus kurslarda ko’rib chiqilgan. Oddiy mashinani yarim-avtomat
yoki avtomat mashinaga aylantirishga imkon beruvchi maqsadli mexanizmlarning
ayrim tiplarini misol tariqasida ko’rib o’tamiz. Ularga, birinchi navbatda,
ta’minlash mexanizmlari, sezgir elementlar, oraliq va ijrochi mexanizmlar kiradi.
Ushbu usulda detallarni transportirovka qilinishi fazoda, tekislikda,
lotoklarda bo’lishi mumkin. Fazoda harakatlantirish uchun maxsus qamrovchi
qurilmalar, inersiya kuchi, suyuqlik, havo va boshqalar. Lotoklarda va tekistlikda
mahsulotlarni harakatga keltirishda qamrovchi va itaruvchi moslamalardan
foydalaniladi.
Gravitasiya va itaruvchi usullarda detallarni transportirovka qilishda
sirpanish, tebranish va qurilmalarning qandaydir ko’tarib uzatuvchi qismida
uzuliksiz va uzulikli, donalab yoki gruppalab harakatlanishi mumkin. Bu xamma
usullar kerak bo’lgan holatda bir-birini to’ldirishi mumkin. Bu o’z navbatida
transportirovka usullarini moslanuvchanlik darajasini oshirish imkonini beradi.
Har qanday transport to’plagich tizimi quyidagi qurilmalarni o’z ichiga
oladi: 1) ko’targich, 2) transportyor tarqatuvchi, 3) qaytaruvchi qurilma, 4) lotokli
tizim, 5) magazin-to’plagich; shu bilan birga ayrim qurilmalar boshqalar
bajaradigan ishni ma’lum bir qismini yoki barchasini bajarishi mumkin. Har
qanday qurilmalar o’zida ko’p mexanizmlardan va qurilmalardan tashkil topgan
bo’ladi.
Bular qatoriga: detallarni qabul qilish va chiqarish, ajratib oluvchi,
orientasiya qiluvchi, va boshqalar ko’taruvchi qurilmalar detallarni yuqoriga
ko’tarib o’z og’irligi bilan sirpanib transport tizimlariga va avtomatik liniya
dastgohlariga uzatiladi. Ishlab chiqarish korxonalarida ikki turdagi zanjirli va
itargichli ko’targichlardan ko’p foydalaniladi.
Transportyor-taqsimlagichlar detallarni uzatish va tarmoqlardagi parallel
ishlayotgan
dastgohlarga
ajratish
uchun
hizmat
qiladi.
Transpartyor-
taqsimlagichlar o’zlarining asosiy funksiyalaridan tashqari katta bo’lmagan
to’plagichlar vazifasini ham bajaradi.
140
Transportyor-taqsimlagichlar va qayta olib ketuvchi transporterlar bir-
biridan ko’tarib olib ketuvchilarning turlari bilan ajralib turadi: lentali, zanjirli va
lotokli. Transportyorlar ishlov beruvchi dastgohlar ishchi zonasidan pastda, pol
tagida, polda va polga nisbatan biroz yuqorida o’rnatiladi.
Moslanuvchan avtomatik liniya’ning transport tizimlarida xalqalarni bir
texnologik jarayon bajarilayotgan joydan boshqasida yetkazib berishda lotoklardan
foydalaniladi. Ular yordamida xalqalarni bir transport tizimidan boshqasiga,
dastgohlardan olib chiquvchi transportyorlarga uzatiladi. Lotoklar oddiy transport
qurilmasi hisoblanadi va detallarni harakatlanishi tebranish va sirpanish yordamida
bajariladi. Tizimdagi to’plagichlar asosan jarayonlararo detallarni to’plash va
ularni ishlayotgan uchastkalarga yoki dastgohlarga uzatish vazifasini bajaradi.
|
