Izoh: 1. Yirik yengil supeslar uchun 2,0-0,25 mm li qum zarrachalar miqdori, boshqa tuproqlar uchun 2-0,05 mm dagilari hisobga olinadi.
2. Tuproq tarkibida 25-50% (umumiy og‘irlikga nisbatan) 2 mm dan yirik zarralar bo‘lganida loy tuproqlar nomiga “shag‘alli” (silliqyuzali donalar ) yoki “chaqilgan toshli” (qirrali donalar) so‘zi qo‘shiladi.
Lessimon tuproq turlari va turdoshlar
3-jadval
Tuproqlar
|
Ko‘rsatkichlar
|
Turlari
|
Turdoshlari
|
Umumiy og‘irlikga nisbatan qum zarrachalarining miqdori, %da
|
Yumshoqlik soni
|
Supes
|
Changli
|
45-20
|
1-7
|
Og‘ir changli
|
20 dan kam
|
1-7
|
Suglinok
|
Yengil changli
|
45 dan kam
|
7-12
|
Og‘ir changli
|
35 dan kam
|
12-17
|
Loy
|
Changli
|
45 dan kam
|
12-17
|
Tuproqlarni sho‘rlanish darajasi bo‘yicha tasnifi
4-jadval
Tuproqlar turi
|
Yengil eruvchan tuzlarning umumiy miqdori, quruq tuproq og‘irligiga nisbatda, % da
|
xloridli, sulfat-xloridli sho‘rlanish
|
sulfatli xlorid-sulfatli sho‘rlanish
|
Kuchsiz sho‘rlangan
|
0,5 -2,0
|
0,5-1,0
|
O‘rtacha sho‘rlangan
|
2,0-5,0
|
1,0-3,0
|
Kuchli sho‘rlangan
|
5,0-10,0
|
3,0-8,0
|
O‘ta kuchli sho‘rlangan
|
10,0 dan ko‘p
|
8,0 dan ko‘p
|
Less va lessimon tuproqlarning sho‘rlanish bo‘yicha tasnifi
5-jadval
Tuproqlar turi
|
Yengil eruvchan tuzlarning umumiy miqdori, quruq tuproq og‘irligiga nisbatda, % da
|
xloridli, sulfat-xloridli sho‘rlanish
|
sulfatli, xlorid-sulfatli sho‘rlanish
|
Kuchsiz sho‘rlangan
|
0,5-2,0
|
0,5-1,0
|
O‘rtacha sho‘rlangan
|
2,0-5,0
|
1,0-3,0
|
Tuproqlarning ko‘pchish darajasi bo‘yicha tasnifi
6-jadval
Tuproq turi /namligi 0,5 W0 ,bo‘lganda/
|
Namlanish qalinligiga nisbatan % da ko‘pchishning nisbiy deformatsiyasi
|
Ko‘pchimaydigan
|
2 dan kam
|
Kam ko‘pchiydigan
|
2÷ 4
|
O‘rtacha ko‘pchiydigan
|
5÷10
|
Kuchli ko‘pchiydigan
|
10 dan ko‘p
|
Tuproqlarning cho‘kuvchanlik darajasi bo‘yicha tasnifi
7-jadval
Tuproqlar turi
|
Cho‘kuvchanlik koeffitsienti
|
Ho‘llangan qatlam qalinligiga nisbatan % da cho‘kishning nisbiy deformatsiyasi
|
Cho‘kmaydigan
|
0,92 dan ko‘p
|
2 dan kam
|
Kam cho‘kadigan
|
0,85 ÷0,91
|
2÷7
|
Cho‘kadigan
|
0,80÷0,84
|
8÷12
|
Kuchli cho‘kadigan
|
0,79 dan kam
|
12 dan ko‘p
|
Izoh: Tasnif suvga chidamli qoya tosh tuproqlarga va cho‘kuvchanligi laboratoriya ma’lumotlari asosida baholanadigan, suvda erimaydigan sementlanuvchi moddali tuproqlarga tegishli emas.
Tuproqlarning muzlashdagi ko‘pchish darajasi bo‘yicha tasnifi
8-jadval
Tuproq guruhlari
|
Tuproq turlari (namligi 0,5 W0 bo‘lganda)
|
Namlanish qalinligiga nisbatan % da ko‘pchishning nisbiy deformatsiyasi
|
I
|
Ko‘pchimaydigan
|
1 dan kam
|
II
|
Kam ko‘pchiydigan
|
1÷ 4
|
III
|
Ko‘pchiydigan
|
4÷7
|
IV
|
Kuchli ko‘pchiydigan
|
7÷10
|
V
|
O‘ta kuchli ko‘pchiydigan
|
10 dan ko‘p
|
Izohlar: 1. Muzlashdagi ko‘pchishni topish sinovi laboratoriyada maxsus uslub bo‘yicha suv oqimi ostida amalga oshiriladi.
2. Muzlashdagi ko‘pchish qiymatini hisoblab baholashda ko‘pchish jadalligini maxsus sinov uslubi bo‘yicha aniqlanadi.
3 Muzlashdagi ko‘pchish tajribasi o‘tkazilgan vaqtda ko‘pchiydigan tuproq mazkur ilovaning 8-jadvalidan, muzlashdagi ko‘pchishning‘ o‘rtacha nisbiy qiymatini esa 10-jadvaldan belgilashga ruxsat etiladi.
Muzlashdagi ko‘pchish darajasi bo‘yicha tuproq turlari
9-jadval
Tuproqlar
|
Turi
|
Tarkibidagi 0,05 mm dan kichik zarrachalar miqdori 2 % gacha bo‘lgan yirik va o‘rtacha kattalikdagi shag‘alli qum
|
I
|
Tarkibida 0,05 mm dan maydaroq zarrachalar miqdori 15 % gacha bo‘lgan yirik va o‘rtacha kattalikdagi shag‘alli qum, tarkibida 0,05 mm.dan maydaroq zarrachalar miqdori 15 % gacha bo‘lgan mayda shag‘alli qum,yengil yirik supes
|
II
|
Yengil supes; yengil va og‘ir sutlinok; loylar
|
III
|
Changli qum; changli supes; changli og‘ir suglinok; lesslar va lessimonlar
|
IV
|
Changli og‘ir supes, changli yengil suglinok
|
V
|
Izoh: Tarkibida 0,05 mm dan kichik zarralari bo‘lgan 15 % dan ortiq bo‘lgan chaqiq tosh, shag‘al qirrali yirik qumlarning muzlashdagi ko‘pchish koeffitsienti qiymatini taxminan changli qumlarnikidek qabul qilinadi va laboratoriyada tekshiriladi.
Muzlashdagi ko‘pchish qiymati
10-jadval
Ishchi qatlam tuproqlari
|
1,5m muzlagandagi, nisbiy muzdek qabarish o‘rtacha qiymati
|
Tarkibida 2 % gacha 0,05 mm.dan kichik zarrachalar bo‘lgan yirik va o‘rtacha kattalikdagi shag‘alli qum
|
1/1
|
Tarkibidagi 0.05 mm dan kichik zarrachalar miqdori 15 % gacha bo‘lgan yirik va o‘rtacha kattaliqdagi va tarkibidagi 0.05mm dan kichik zarrachalar miqdori2 % gacha bo‘lgan mayda shag‘alli qum.
|
1/1-2
|
Tarkibidagi 0.05 mm dan kichik zarachalar miqdori 15 % dan kam bo‘lgan mayda qum; yirik yengil supes
|
1-2/2-4
|
Changli qum; changli supes; changli og‘ir suglinok
|
2-4/7-10
|
Yengil supes
|
1-2/4-7
|
Changli og‘ir supes; changli yengil suglinok
|
4-7/10
|
Og‘ir va yengil suglinok; loy
|
2-4/4-7
|
Lessimonlar
|
3-6/7-10
|
Izoh: Chiziq ustidagi qiymatlar namlik bo‘yicha I tur joylarda, chiziq ostidagi qiymatlar II tur joylarda, ushbu ilovaning 1-jadvaliga asosan qabul qilinadi.
Namlanish darajasi bo‘yicha tuproq turlari
11-jadval
Tuproq turlari
|
Namlik
|
Yetarli namlanmagan
|
0,9 W0 dan kam
|
Me’yoriy namlangan
|
0,9W0 -Wdop
|
Yuqori namlangan
|
0,9 Wdop – Wmax
|
O‘ta namlangan
|
Wmaxdan ko‘p
|
Izoh: Wmax - zichlanish koefitsienti 0,9 bo‘lgandagi tuproqning mumkin bo‘lgan eng katta namligi, W0 - me’yoriy namlik, 0,9 Wdop - ruxsat etilgan namlik
Tuproqlarning zichlashdagi ruhsat etiladigan namligi
12-jadval
Tuproqlar
|
Tuproqning talabdagi zichlanish koeffitsienti
|
1,0 dan katta
|
1,0-0,98
|
0,95
|
0,90
|
Changli qumlar yengil va yirik supeslar
|
0,90-1,30
|
0,80-1,35
|
0,75-1,60
|
0,70-1,60
|
Changli va yengil supeslar
|
0,90-1,20
|
0,80-1,25
|
0,75-1,35
|
0,70-1,60
|
Og‘ir changli supeslar; yengil va changli yengil suglinoklar
|
0,90-1,10,
|
0,83-1,15
|
0,80-1,30
|
- 0,75-1,50
|
Og‘ir suglinoklar va changli og‘ir loylar
|
0,90-1,00
|
0,90-1,05
|
0,85-1,20
|
0,80-1,30
|
Changli lessimon supeslar
|
0,90-1,20
|
0,80-1,25
|
0,75-1,35 ,
|
0,70-1,50
|
Changli va og‘ir lessimon supeslar; changli yengil sutlinoklar
|
0,90-1,10
|
0,85-1,20
|
0^85-1,25
|
0,70-1,40
|
Changli og‘ir lessimon suglinoklar; changli loylar
|
0,90-1,00
|
0,90-1,20
|
0,85-1,20
|
0,75-1,30
|
Izoh: 1. Yoz vaqtida ko‘tarmalarni changsiz qumlardan ko‘tarishda ruhsat etiladigan namlik chegaralanmaydi.
2. Mazkur cheklanishlar suv yordamida (gidronamiv) quriladigan ko‘tarmalarga taaluqli emas.
3. Qish vaqtida ko‘tarmalarni ko‘tarishda namlik bo‘lmasligi kerak, odatda lessimon tuproqlar, qumli va changsiz supeslarda 1,3W0 dan, changli supes va yengil suglinoklarda 1,2 W0 dan va boshqa tuproqlar uchun-1,1 W0 dan ko‘p bo‘lmasligi kerak.
4. Tuproqlarning ruxsat etilgan namlik qiymati mavjud zichlovchi vositalarning texnologik imkoniyatlarini hisobga olib aniqlanishi mumkin.
Namlanishning hisobiy sxemasi
13-jadval
Ishchi qatlamning namlanish sxemasi
|
Namlanish manbalari
|
Namlanish turlariga kiritilish sharti
|
1
|
Atmosfera yog‘inlari
|
Namlanish bo‘yicha 1-tur joy qismlaridagi ko‘tarmalar uchun (6.3-band va mazkur ilovaning 1-jadvali). Namlanish bo‘yicha 2-tur va 3 -tur joy qismlaridagi ko‘tarmalar uchun qoplama yuzasining yer osti va yuza suvlar hisobiy sathidan yoki yer yuzasidan ko‘tarilishi 31 va 32-jadvallar talablaridan 1,5 marta ko‘proq olinganda.
2 -tur joy qismlaridagi ko‘tarmalar uchun yuza suvlar sathidan (yoz davrining 2/3 qismida kuzatilmaydigan) 5-10 m dan yuqoriroqda joylashgan supeslarda, 2-5 m da joylashgan yengil changli suglinoklarda va 2 m dagi changli og‘ir suglinoklarda va loylarda, 4-5 m dagi changli lessimon supeslarda, 2-4 m dagi changli og‘ir va yengil lessimon suglinoklarda,changli og‘ir lessimon supeslarda(kichik qiymatlar yumshoqlik soni katta bo‘lgan tuproqlarda olinishi, katta qiymatlar boshqa tuproqlarda olinishi lozim). Ko‘tarmalarning suv issiqlik sharoitini tartibga soluvchi (kapillyar suvlarni to‘suvchi suv o‘tkazmaydigan,issiqlikdan saqlovchi, armaturalangan qatlamlar, drenaj va boshqalar)maxsus usullar qo‘llanilganda.
|
2
|
Qisqa muddat (30 sutkagacha) turuvchi yuza suvlar, atmosfera yog‘inlari
|
Namlanishi bo‘yicha 2-tur joy qismlaridagi ko‘tarmalar uchun (6.3 band va mazkur ilovaning 1-jadvali) qoplama yuzasining ko‘tarilishi 31, 32-jadvallar talabidan kam bo‘lmaganida va bu talablardan 1,5 marta ortmaganida, yonbag‘ir qiyaligi 1:1,5 dan kam bo‘lmaganida va oddiy (bermasiz)ko‘ndalang kesimli ko‘tarmalarda.
Yer osti suvlaridan himoyalovchi maxsus tadbirlar (kappilyarlarni to‘suvchi va suv utkazmaydigan qatlamlar, drenaj ishlatilganda) uzoq turuvchi (30 sutkadan ortiq) suvlar bo‘lmaganda va oldingi abzasdagi shartlar bajarilganda.
|
3
|
Yer osti va uzoq (30 sutkadan ortiq) turuvchi yuza suvlar, atmosfera yog‘inlari
|
Namlanish bo‘yicha 2-tur joy qismlaridagi ko‘tarmalar uchun (6.3 band va mazkur ilovaning 1-jadvali.) qoplama yuzasining ko‘tarilishi 31-32 jadvallar talabida va bu talablardan 1,5 marta ortmaganida.
Xuddi shunday o‘ymalar uchun asosida joylashgan yer osti suvlarining sathi 31-32 jadvallar talabidan 1,5 marta ortmaganida .
|
Nisbiy zichlanish koeffitsientining qiymatlari
14-jadval
Tuproqlarning talabdagi zichlanish koeffitsienti
|
Tuproqning nisbiy zichlanish koeffitsient qiymatlari, K1
|
Changli suglinoklar, qumlar, supeslar
|
Sugli-noklar, loylar
|
Les va lessimon tuproq lar
|
Ishlab olinadigan qoyatog‘ tuproqlar hajmiy og‘irliklarda, t/m3
|
Qayta ishlangan sanoat chiqindilari,
kuyundilar
|
1,9-2,2
|
2,2-2,4
|
2,4-2,7
|
1,00
|
1,10
|
1,05
|
1,30
|
0,95
|
0,89
|
0,84
|
1,26 -1,47
|
0,95
|
1,05
|
1.00
|
1,15
|
0,90
|
0,85
|
0,80
|
1,20 - 1,40
|
0,90
|
1,00
|
1.10
|
1.10
|
0,85
|
0,80
|
0,76
|
1,13 - 1,33
|
Qumlarning ko‘chishi bo‘yicha joyning tasnifi
15-jadval
Qumlar yuzasining o‘simliklar bilan mustahkamganlik darajasi
|
O‘simliklar bilan
qoplangan yuza, %
|
Qumlarning ko‘chish darajasi
|
O‘simliksiz yuza
|
5 dan kam
|
o‘ta ko‘chuvchan
|
O‘simlik kam o‘sgan yuza
|
5 ÷15
|
ko‘chuvchan
|
O‘simlik ola o‘sgan yuza
|
15 ÷35
|
kam ko‘chuvchan
|
O‘simlik yuza
|
35 dan ko‘p
|
ko‘chmaydigan
|
MUNDARIJA
Umumiy qoidalar
Harakat xavfsizligi va uni tashkil qilish
Atrof-muhitni muhofaza qilish
Asosiy, texnik me’yorlar va transport foydalanish ko‘rsatkichlari
Kesishma va tutashmalar
Yo‘l poyi
Yo‘l to‘shamalari
Ko‘priklar, quvurlar va tonnellar
Yo‘lni jixozlash va himoyalovchi yo‘l inshootlari
Yo‘l va avtotransport xizmatidagi bino va inshootlar
1-ilova. Majburiy
O‘zbekiston Respublikasi yo‘l - iqlim mintaqasi
2-ilova. Majburiy
Joy turlari va tuproqlarning tasnifi
|
