2011 yilda 7,0 foizdan oshmadi va h. k. Normativ usul
hodisa va jarayonlarning
qanday bo‘lishi kerakligi to‘g‘risidagi fikr va mulohazalardir. Masalan, ishsizlikning
tabiiy darajasi
2,5 foizdan oshmasligi kerak. Real ish haqining o‘sishi narxlarning o‘sish sur’atidan
yuqori bo‘lishi zarur va h. k.
Iqtisodiy jarayonlarni miqdoriy tahlil qilishda matematik,
statistik usullar va
grafiklardan keng foydalaniladi. Matematik usul iqtisodiy hodisa va jarayonning
miqdoriy o‘lchamlarini aniqlash imkonini bersa, grafik usul o‘zgaruvchi miqdorlar
o‘rtasidagi bog‘liqlikni ko‘rgazmali qilib tasvirlaydi.
Iqtisodiy tahlilda “Boshqa sharoitlar o‘zgarmay qolganda” degan farazdan ham
foydalaniladi. CHunki real iqtisodiy hayotda hodisa va jarayonlarga ko‘plab omillar
bir vaqtda, shu bilan birga turli xil yo‘nalishlarda ta’sir ko‘rsatadi.
Bu barcha omillarning birgalikda ta’sirida hodisa va jarayonlar mohiyatini
ochib berish qiyin kechadi yoki mutlaqo mumkin bo‘lmaydi. SHu sababli ularning
alohida olingan omil ta’sirida
mohiyati ochilib, boshqa omillar ta’siri e’tibordan
chetda qoladi yoki ular o‘zgarmas deb hisoblanadi. Tahlilning keyingi bosqichida
o‘rganilayotgan hodisa yoki jarayonga boshqa omillarning ta’siri ham alohida-
alohida qarab chiqiladi.
Iqtisodiy tahlilda iqtisodiy modellardan ham foydalaniladi. Iqtisodiy modellar
– bu real voqelik, iqtisodiyot va undagi ro‘y beradigan hodisa hamda jarayonlarning
soddalashtirilgan manzarasidir. Boshqacha aytganda, iqtisodiy model – faqat asosiy
omillardan ozod qilingan soddalashtirilgan nazariy qurilma (sxema).
Bunda iqtisodiy modellarning ikkita turi o‘z o‘rniga ega bo‘ladi: muvozanatlashgan
va optimallashgan modellar.
Muvozanatlashgan modellar iqtisodiy hodisa va jarayonlar yoki ularning
natijalari miqdoriy o‘lchamlari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni aks ettiradi. Masalan,
yalpi
talab va yalpi taklif modeli, tovarlar miqdori va pul massasi modeli,
daromadlar va xarajatlar modeli va h.k.
Optimallashgan modellar – alohida olingan iqtisodiy hodisa yoki uning
natijasidagi miqdoriy o‘zgarishlarni va har bir davrdagi optimal me’yorlarini
xarakterlaydi. Masalan,
narx modeli, xarajatlar modeli, daromadlar modeli va h.k.
Model qisqa va uzoq muddatli bo‘lishi mumkin. Qisqa muddatlisi nisbatan
qisqa davrni, uzoq muddatlisi odatda uzoqroq vaqt davrini oladi.
Iqtisodiyotning barcha masalalariga javob berishga
layoqatli yagona model
mavjud bo‘lmaydi. SHu sababli iqtisodiy tahlilda ko‘plab har xil modellardan
foydalaniladi, ulardan har biri muayyan vazifalarni hal qiladi.
Ayni vaqtda, har qanday model real hayotiy voqealar (bankrotlik, tabiiy ofatlar,
siyosiy larzalar va boshqa) ni aks ettirmaydi. U real hayotdan abstraktlashgan,
iqtisodiy etuklikning yuqori andazasidir. Bu qayd qilinganlar
iqtisodiy modellar
uning iqtisodiy tahlildagi ahamiyatini pasaytirmaydi. Jumladan yalpi talab va yalpi
taklif modeli umumiy iqtisodiy muvozanatlikni ifodalab, real jarayonlar uning
idealidan farqlanishini aniqlash va undagi aniq omillar ta’sirini miqdoriy baholash
imkonini beradi.
Iqtisodiy printsiplarni yanada yaxshiroq tushunishga yordam beradigan boshqa
omillar ham mavjud.
Umumiylashtirish iqtisodiy printsiplar iqtisodiyot fani yoki
iqtisodiy munosabatlarga oid umumlashgan tushunchalardir. Iqtisodiy printsiplarni
muayyan iste’molchilar yoki ishlab chiqaruvchilar to’g’risidagi
yondashuv deb
qabul qilish mumkin.
