«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati




Download 434.34 Kb.
bet45/73
Sana18.06.2021
Hajmi434.34 Kb.
#15104
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   73
XALQ BAXSHILARI

ERGASH JUMANBULBUL O‘G‘LI

Ergash Jumanbubul o‘g‘li xalq dostonlarini mahorat

bilan ijro etuvchi ijodkor baxshi edi. Uning yetti ajdodi

shoir o‘tgan va mashhur baxshilar sifatida hamisha ustozlar

qatoridan o‘rin olgan, otasining Jumanbulbul nomiga ega

bo‘lishining o‘zi bu oiladagi iste’dod egalari ko‘p yetishganligidan

dalolat beradi. Undan Hodi Zarif, G‘ozi Olim

Yunusov, Muhammad Iso Ernazar o‘g‘li kabi olim va ziyo -

lilar 33 nomdagi asarlarni yozib olishgan. Uning asarlaridan

namunalar va ijodi haqidagi maqolalar soni 200 ga yaqin.

Ayniqsa, o‘zbek folklorshunosligining asoschisi Hodi

Zarifov tomonidan yozilgan maqola, ilmiy tadqiqotlarda

Ergash shoirning ulkan xalq san’atkori ekani asosli tarzda

misollar bilan tahlil qilingan.

Ergash Jumanbulbul o‘g‘li 1868 yilda Nurota tumaniga

qarashli Qo‘rg‘on qishlog‘ida tug‘ilgan Shoir ota-bobolari

shu qadar doston aytishga mohir edilarki, ularning ijro

usulidagi o‘ziga xoslik Ergash tug‘ilgan qishloq nomini

o‘zbek dostonchiligidagi alohida maktab sifatida tan oli -

nishiga sabab bo‘ldi. Ergash Jumanbulbul o‘g‘li esa bu

maktab nomini abadiylashtirishga munosib hissa qo‘shdi.

1875—76 yillarda Jumanbulbul o‘g‘lini qishloq masjidi

huzuridagi maktabga o‘qishga beradi. O‘qishga bo‘lgan

havasini hisobga olgan ota o‘z o‘g‘lini Buxoro madrasasida

o‘qitadi. Natijada, Ergash shoir o‘z davridagi o‘nlab baxshilardan

farqli ravishda o‘qish-yozishni o‘rgandi, Nizomiy,

Navoiy, Mashrab kabi shoirlar asarlarini mutolaa qildi,

hatto keyinchalik mirza (kotib) bo‘lib ishladi.

Ergash shoirning shaxsiy hayotida oilaviy musibatlar

ko‘p bo‘ldi. 18 yoshida uning otasi vafot etgan. Ukalari

Abduhalil, Abdujalil, singlisi Mahkamoy yosh paytlarida

dunyodan ko‘z yumganlar. Shuning uchun shoirning termalarida

oilaviy baxtsizlik haqidagi misralar ijodining

salmoqli qismini tashkil etadi. Xususan, ukasi Abduhalil

o‘limi bilan bog‘liq aytgan yig‘ida shunday deyiladi:

Emrandi tanimda jonim,

Xazon bo‘ldi gulistonim,

Yig‘lashib yor-yoronim,

Bemahal qurib bo‘stonim,

Qo‘ldan uchdi bo‘z tarlonim,

Eshitinglar qadrdonim,

Yolg‘iz inim, suyanganim,

Shunqorimdan judo bo‘ldim.

128


Oilaviy qiyinchilik va tashvishlar baxshining umr bo‘yi

Samarqand, Zarafshon atrofida qishloqma-qishloq doston,

terma aytib yurishga majbur qildi. Ammo shu bilan birga bu

muttasil safarlar uni odamlarga tanitdi, mashhur baxshi

sifatida nom qozonishga olib keldi, baxshilik san’atining

mukammal egasi, ustoz shoir bo‘lib yetishishiga sabab ham

bo‘ldi. Ergash shoir umri davomida yana o‘qituvchilik,

dehqonchilik bilan shug‘ullandi. Hayotining so‘nggi yillarida

asosan folklorshunos olimlarga dostonlar yozdirdi, doston

aytdi, termalar yaratdi.

Har bir baxshi o‘z ijodi davomida bir-ikkita dostonni

alohida mehr bilan ijro etadi. Unga butun vujudini, iste’dodini

bag‘ishlaydi. Ergash Jumanbulbul o‘g‘li ≪Ravshan≫,

≪Kuntug‘mish≫ dostonlarini ana shunday muhabbat bilan

ijro etgan. Shuningdek, baxshi ≪Alpomish≫, ≪Qunduz bilan

Yulduz≫, ≪Dalli≫, ≪Xushkeldi≫, ≪Avazxon≫, ≪Hasanxon≫

kabi o‘nlab dostonlarni maroq bilan kuylagan. Shoir ijodiga

xos xususiyatlardan biri ijrosidagi dostonlarning syujet va

kompozitsiyasidagi mukammallik edi. Yozma adabiyot

namunalaridan yaxshi xabardor bo‘lgani sababli baxshi

Alisher Navoiy dostonlaridagi mukammallikni og‘zaki

ijodga tatbiq etadi. Shuning uchun ≪Ravshan≫,

≪Kuntug‘mish≫ dostonlaridan biron lavhani olish ham, unga

qo‘shish ham mumkin emas. Ma’lum bo‘ladiki, har bir

ishga ijodiy yondashishga o‘rgangan Ergash shoir madrasada

olgan bilimlarini o‘zi ijro etadigan dostonlarga tatbiq etdi

va xalq dostonlarining badiiy jihatdan mukammallashuviga

munosib hissa qo‘shdi. Ustoz olim Hodi Zarifov bu fikrni

tasvir vositalaridan omonim so‘zlarni qo‘llashdagi shoir

mahoratini dalillab shunday ko‘rsatadi: ≪Shu jihatdan biz

bilgan xalq shoirlari orasida so‘zga boy Ergash Jumanbulbul

o‘g‘lining tajnis so‘zlari diqqatni jalb etadi. Biz uning tajnisli

to‘rtliklaridan bir nechtasini qayd etmoqchimiz:

Tog‘ning adiri o‘radi,

O‘raga qo‘ylar o‘radi.

Uch tol qilib sanamlar,

Chochini mayda o‘radi≫.

Ustoz olim birinchi misradagi ≪o‘radi≫ ko‘tariladigan

balandlikni, ikkinchi misrada oralab yurishni, to‘rtinchi

misrada soch o‘rishni anglatishini ta’kidlaydi.

Muhimi shundaki, shoir o‘zbek tilidagi bunday go‘zal

imkoniyatni alohida mashqlarda, ya’ni terma aytishlarda

5—Xalq og‘zaki poetik ijodi 129

emas, balki qulay sharoit kelgani zahoti xalq dostonla rida

ko‘rsatishga uringan. Masalan, Ravshan dostonida Hasan

safarga otlangan o‘g‘liga nasihat qilib shunday deydi:

Qo‘lingdan kelgancha chiqar yaxshi ot,

Yaxshilik qil, bolam, yomonlikni ot.

Nasihatim yodingda tut, yolg‘izim,

Yolg‘iz yursa chang chiqarmas yaxshi ot.

Ergash shoir butun hayoti davomida o‘z vatanini, ona

yurtini sevdi, e’zozladi. Shuning uchun u qalbidagi bu

muhabbatni ijro etayotgan dostonlaridagi qahramonlar

xatti-harakati orqali ifodaladi. U kuylagan Go‘ro‘g‘li turkumidagi

doston qahramonlari mardligi, halolligi, to‘g‘ri

so‘zligi bilan tinglovchilarni o‘ziga maftun etardi.

≪Ravshan≫ dostonida Hasanxon dorga olib kelinayotgan

o‘g‘lini shu zahoti qutqarmoqchi bo‘lganida, Jaynoq

masxaraboz unga avval Ravshanni sinash kerakligini maslahat

qiladi. Hasanxon rozi bo‘ladi. Qoraxon podshohning

mulozimlari Rav shanga o‘z yurtidan, Go‘ro‘g‘lidan voz

kechsa, Zulxumorni unga berishlarini, shu yurtga —

Shirvonga Ravshanni podshoh bo‘lib qolishini aytadilar.

Shunda yosh yigit dor ostida mag‘rur turib:

≪Sen aytgan odaming, zolim, men emas,

Bir nechalar o‘z holini tenglamas,

Men o‘lmasam, o‘z elimdan kechmayman!

Aziz boshing oyog‘imga teng emas!≫ — deydi.

Bunday misralar doston ijro etilayotgan hududlardagi

yuzlab mard o‘g‘lonlarning tarbiyasiga ta’sir qilgan. Shoir

yurt mehri haqida ularga ortiqcha nasihatlar qilmay yuraklariga

ona diyor qimmati naqadar ulug‘ ekanini singdirib

qo‘yaqoladi.

Professor Hodi Zarifov shoir hayotining so‘nggi davri

haqida hikoya qilib, baxshi o‘z yurtiga borib, bir qator

qo‘lyozmalarni topmoqchi bo‘lganini, yangi-yangi termalar,

dostonlar aytib berishga va’dalar qilganini yozadi.

Biroq og‘ir kasallikdan shoir 1937-yil 12-may kuni vafot

etadi. Zukko baxshidan qolgan badiiy meros bugungi kunda

yurtimiz kelajagi uchun xizmat qilmoqda.





Download 434.34 Kb.
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   73




Download 434.34 Kb.

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

Download 434.34 Kb.