19
XX asr boshlariga kelib Fransiya dunyoning eng qudratli
davlatlari qatoriga kirsa-da,
inqiloblar va urushlardagi juda katta yoʻqotishlar tufayli rivojlanish surʼatlari tobora pa-
sayib borayotgan edi.
Butun XIX asr davomida Fransiya sanoat ishlab chiqa-
rishining darajasi boʻyicha Angliyadan keyin –
ikkinchi
oʻrinni egallab keldi. Asr oxiriga kelib esa yosh kapitalizm
mamlakatlari boʻlgan AQSH va Germaniyadan ham ort-
da qolib ketdi. Taraqqiyot darajasining sekinlashuvi Fran-
siya iqtisodiyotining belgilaridan biriga aylandi. Shunga
qaramasdan, Fransiya banklari asr oxirida juda katta
moliya kapitaliga egalik qilardi. Bu holat banklarning
kon
sentratsiyalashuvi, ularning sanoat bilan qoʻshilib ketishi
va moliya kapitalining shakllanishiga olib keldi. Moliya
oligarxiyasi mamlakatning iqtisodiy va siyosiy hayotida
asosiy kuchga aylandi.
Parij kommunasi yig‘ilishi
Parij kommunasi
72 kunlik qizgʻin
faoliyat olib bordi.
1870-yil 4-sen-
tyabrda Fransiyada
Uchinchi respublika
eʼlon qilindi.
YODDA TUTING
20
F
ransiyaPrussiya urushi prussiyaliklarning gʻalabasi bi-
lan yakunlangandan soʻng, 1871yil yanvarda Prussiya
imperatori
Vilgelm I Versal saroyining serhasham oynaband
zalida Germaniya imperatori deb eʼlon qilindi.
Mamlakatni
birlashtirish uchun olib borilgan uzoq yillik kurash yakunlandi.
Nemislar tantana qilardi. Bismark mamlakatni birlashtirish-
ni uddaladi. Janubiy german davlatlari bilan shartnomalar
imzolandi. 1871-yil bahorida birinchi imperiya reyxstagi kons-
titutsiya qabul qildi. Konstitutsiya Prussiyaning imperiyadagi
yetakchilik rolini mustahkamladi. Germaniya jadal rivojlana-
yotgandi, uning sanoat mollari barcha qitʼalardagi bozorlarga
kirib borgandi. Xoʻsh, bunday muvaffaqiyat siri nimada edi?
Eng avvalo, bu mamlakatning birlashtirilishi va natijada
yagona ichki bozorning shakllanishi bilan bog‘liq edi. Bojxona
chegaralari yoʻq boʻldi, yagona pul birligi, ogʻirlik va uzunlikning
yagona oʻlchov tizimi joriy qilindi. 1871yildan 1875yilgacha
mamlakatda juda koʻplab sanoat
kompaniyalari va banklar
paydo boʻldi.
XIX asrning 90-yillarida Germaniya katta iqtisodiy sak-
rashni amalga oshirdi. Sanoat ishlab chiqarishining umumiy
hajmi boʻyicha agar 1870yili jahonda toʻrtinchi oʻrinda boʻlsa,
1880-yili uchinchi, 1913-yili esa AQSHdan keyingi – ikkinchi
oʻringa chiqib oldi. Yirik sanoat banklari va korporatsiyalarni
tashkil qilish jarayoni davom etdi. Ulardan baʼzilari mono-
poliyalarga aylandilar. Yirik korporatsiyalar eng avvalo ogʻir
sanoatda tashkil qilindi. Sanoatning
bitta yoki bir nechta
sohasini nazorat qiluvchi sanoat magnatlari va uddaburon
bankirlar paydo boʻldilar.
Qishloqlarda tabaqalashuv jarayoni jadal davom etdi.
Koʻplar shaharlarga ketishga majbur boʻldi. Agar 1871yili
Germaniya aholisining 1/3 qismi shaharlarda yashagan boʻl-
sa, 1910-yilga kelib 2/3 qismi shaharlarda istiqomat qilardi.
Germaniya industrial mamlakatga aylandi.
XIX asr oxiri – XX asr boshlarida
Germaniya faol mus-
tamlakachilik siyosatini olib bordi. Imperator
