“Mujodala”
surasi. Madinada nozil boʻlgan. 22 oyatdan iborat. Bu muborak sura ikki
xil nomlanib kelmoqda agar sura “Mujodila” deb nomlansa “tortishuvchi ayol” “Mujodala” deb
nomlansa “tortishuv” deb tarjima qilinadi. Ikkala holatda ham Xavla bitni Sa’labaning
shaxslarga ishora qilingan boʻladi. Odatda “Mujodala” nomi koʻproq ishlatiladi. Bu surani
oʻrganish davomida Alloh taolo moʻmin-musulmonlarning hayotiy ishlariga
bevosita aralashib
ularning notoʻg‘ri ishlarini tuzatib turganini guvohi boʻlamiz. Ya’ni oilaviy ishda er-xotin
oʻrtasida boʻladigan muomalada Alloh taolo oyatlar bilan tuzatishlar kiritib turganini koʻramiz.
Islomdan avval arablarning johiliyat tizimida er xotiniga “sen men uchun onamning belideksan”
deb aytsa oralaridagi er-xotinlik aloqalari abadiy barbod boʻlardi. Ushbu sura mana shunda
voqealardan azob chekkan xalqni qiynab kelayotgan bir yukdan xalos etdi. Imom Ahmad ibn
Hanbal Paygʻambarimiz alayhisalomning jufti halollari Oisha onamizdan quyidagi rivoyatni
keltiradilar. Bu voqea bilan Oisha onamiz Alloh taolo har bir narsani
eshitib turuvchi ekanligiga
yana bir bor amin boʻlganligini aytadilar. Bu suraning nozil boʻlishida Xavla bitni Sa’laba va
uning turmush oʻrtog‘i Avs ibn Somitning orasida kelib chiqqan janjal sabab boʻlgan. Xavla
bitni Sa’labaning turmush oʻrtog‘i achchiq ustida “sen men uchun onamning belideksan” deb
yuboradi va hovuri bosilgach bu ishidan qattiq pushaymon boʻladi. Shunda Xavla bitni Sa’laba
Paygʻambarimiz Muhammad sallollohi alayhi vasallamning oldiga kelib “Endi men erimga
harommanmi” deb soʻraydi. Shunda Paygʻambarimiz “Sen unga harom boʻlibsan” deydi. Ayol
esa hech toʻxtamasdan tortishaverdi. Rasululloh sallollohi alayhi vasallam unga “Harom
boʻlibsandan” boshqa gapni aytmadilar va “Sening toʻg‘ringda biror amr kelgani yoʻq” dedilar.
Shunda ayol boshini osmonga koʻtarib “Allohim Oʻzingga yolboraman Paygʻambarning tiliga
mening mushkulimni oson qiluvchi oyatlarni nozil qil” dedi. Paygʻambarimiz shunda jim boʻlib
qoldilar. Vahiy tushganda boʻladigan holat yuzaga keldi. Bir muddatdan keyin u zot muborak
boshlarini koʻtaradilar-da Alloh taolo sen va sening ering haqida oyat nozil qildi dedilar. Bu
qissadan johiliyat qonunlari oʻsha davr kishilarga qanchalik qiyin boʻlgani koʻrinib turibdi.
Zihor qilganlarga gunohini yuvish uchun moliyaviy ibodatni ya’ni kafforatni joriy etadi. Unga
koʻra zihor qilganlar bir qulni ozod etishi kerak. Agar bunga qurbi yetmasa ikki oy ketma-ket
roʻza tutishi lozim. Unda ham iloji boʻlmasa oltmish miskinni toʻyg‘azishi zarur boʻladi.
Soʻngra sura bir-birlari bilan pichirlashib gaplashish odoblarini oʻrgatadi. Chunki oʻsha davrda
yahudiy va munofiqlar oʻzaro suhbatdagi fikrlari bilan moʻmin-musulmonlarga ozor berishardi.
Alloh taolo oʻzining moʻmin bandalarini ularga oʻxshamaslikka, g‘iybatdan
yiroq yurishga
chaqiradi. Surada yahudiylarning soʻz oʻyini qilib, makkorlik bilan xuddi salom berganda
oʻxshab, aslida esa yomonlikni ifoda qiluvchi soʻzlarni aytishlarini ham Alloh taolo bayon qiladi.
Bu esa Allohning har bir zararli va botiniy narsalarni koʻruvchi va biluvchiligiga dalolatdir.
Munofiqlar haqidagi oyatlar kelganda esa ularning yahudiylar bilan doʻstlik aloqalarini
oʻrnatganliklarini va musulmonlarning sirlarini ularga yetkazib turganliklari haqida xabar
beriladi. Surada Alloh taolo har bir barsani xoh botiniy boʻlsin, xoh zohiriy boʻlsin barcha
narsalarni koʻrib va bilib turguvchi zot ekani dalillangan hamda isbotlangan.
SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
480
“Hashr”
surasi madinada nozil boʻlgan 24 oyatdan iborat. “Hashr” - koʻchirish,
yashab
turgan joyini tark etkazib, ikkinchi bir shaharga chiqarish kabi ma’nolarni anglatadi. Bu sura
yahudiylarning xiyonatlari avj olgan bir paytda nozil boʻlgan. Bu sura Bani Nazir qabilasining
Yasrib (Madina shahrining eski nomi)dan koʻchishi haqida. Payg‘ambarimiz Madina shahriga
koʻchib kelganida Bani Nazir qabilasi bilan qoʻshni boʻladilar va bu qabila avval doʻst tutinib,
keyinchalik Quraysh qabilasi bilan til biriktirib Payg‘ambarimizga qarshi fitna qiladilar. Bani
Nazir qabilasi Payg‘ambarimiz ustiga tomdan kelib katta xarsangtosh tashlab oʻldirmoqchi
boʻladilar va buni Jabroil alayhissalom Rasulullohga yetkazadi. Yahudiylarning bunday
hiylasidan keyin Payg‘ambarimiz ularga urush ochishga ahd qiladi. Yahudiylarning qoʻrg‘oni
mustahkam boʻlib, uni zabt etish mushkul ish edi. Rasululloh avval ularning xurmolarini kesib,
qoʻrg‘on atrofiga uyishlarini keyin esa unga oʻt qoʻyishga buyuradilar. Yahudiylarda ikkita yoʻl
biri Rasulullohning aytganlarini qilish, keyingisi qoʻrg‘ondan chiqib urushish yoʻli qolgan edi.
Oʻn kunlik qamaldan soʻng yahudiylar qoʻrg‘onlaridan chiqishdi va Rassulullohadn kechirim
soʻrashadi va Yasribdan ketishga izn soʻrashadi. Ularning ba’zilari Xaybarga, ba’zilari esa
Shomga jonab ketishadi. Sura oxirida Alloh taoloning oliymaqom sifatlari-yu goʻzal
ismlari
zikr qilinadi.
XULOSA
Xulosa sifatida aytish mumkinki, Islomning dasturi boʻlmish Qur’oni Karimdagi oyatlar
va ularning tafsirini har bir moʻmin yaxshi bilmog‘i lozim. Islomni va uning ahkomlarini
oʻrganmoqchi boʻlganlar uchun ushbu dastur juda manfaatli boʻladi deb oʻylayman. Chunki bu
asarni Qur’oni Karimning bundan oldingi tafsirlari va qisqa holatlarda uchraydigan sharhlari
hamda bugungi kundagi yangi bilimlarni oʻzida jamlagan mukammal asrlardan biri desak
mubolag‘a boʻlmaydi. Allohning ismlar va kalomi oʻzgarmas ekanini har bir musulmon bilmog‘i
zarur. Bugungi kunda yosh avlod orasida G‘arb mamlakatlari madaniyatiga taqlid qilayotganlar
ham afsuski topiladi. Zamonaviylik deb milliy urf-odatlar va qadriyatlaimizni unutib
yuborayotganimiz ayni haqiqat. Shu
bilan birga Islomni ezgulik, adolat va haqiqat sifatida tan
olib, unga ergashayotgan yoshlarimizning ham borligi quvonarli hol, albatta.
Ushbu asardan Qur’oni Karimning nozil boʻlishidan tortib uning qay holatda nozil
boʻlishi, Qur’onning moʻjizakorligi, Qur’onni qanday oʻqish lozimligi, Qur’onning
insonlarni
ojiz qoldirishi haqida mufassal toʻxtalgan. Kalomullohda kelgan suralarning turlari va undagi
mavzular yuzasidan aniq, isbotlangan va dalillangan ma’lumotlarni kitobxonga tushunarli
boʻlishi uchun turli rivoyatlar bilan asoslab berilgan. Kitob olti juzdan iborat boʻlib, asar
soʻngida muallif nihoyatda kamtarlik bilan bundan oldin yozilgan tafsirlardan foydalangani
hamda ushbu dasturni chop etishda taniqli ulamolardan maslahat soʻragani va “Asardagi yutuqlar
faqat
Allohning tavfiqi, kamchiliklar boʻlsa kaminaning xatolari deb biling” deya kitobxondan
uzr soʻrab, mazkur dasturga qoʻl urganligini aytadi. Tafsirxon kitobni oʻqish jarayonida hech
qandan notanish yoki tushunarsiz soʻzlarga duch kelmaydi. Chunki muallif buni ham inobatga
olgan holda oddiy, sodda tilda ta’bir joiz boʻlsa, soʻzlarning lug‘aviy ma’nolarini keltirib oʻtgan.
Asar Qur’oni Karimning moʻjizakorligini,
Allohning borligi va birligini, Qur’onning
ilohiy kitob ekanligini, Payg‘ambarimiz Muhammad Mustafo sollallohu alayhi vasallam
Allohning rasuli ekanligini, qiyomat haqligini, inson vafotidan
keyin qayta tirilib qilgan
qilmishlari uchun hisob berishini, namoz va roʻza farz ekanligini Qur’ondagi oyatlarning tafsiri
bilan yanada nozikroq ma’nolarini ochib bergan holda yozilgan.
