236
a) xandaq kavlash
b) xandaqqa
joylash
c) tarqatuvchi quvurni
ulash
6.4-rasm. Tomchilatib sug‘orish tizimining magistral quvuri
(Namangan viloyati Yangiqo‘rg‘on tumani, Mamay
qishlog‘i 2015 yil).
Tomchilatib sug‘orish tizimining magistral quvuri odatda
ekin dalasining cheti, ba’zi hollarda dalaning markazi bo‘ylab
tuproq ostiga yotqiziladi. Quvurning yotqizish chuqurligi yer
qatlamini muzlashi mumkinligi shartidan kelib chiqib belgilanadi
(6.4-rasm).
O‘zbekistonning issiq iqlimli
sharoitida tuproq qatlamini
muzlash chuqurligi unchalik katta bo‘lmaganligi bois, magistral
quvurni bemalol 0,6-1,0 metr oraliqdagi chuqurlikka yotqizish
mumkin.
6.2. Tomchilatib sug‘orish tizimining tarqatuvchi
quvurlari
Tomchilatib sug‘orish tizimining tarqatuvchi quvurlari suvni
magistral quvurdan olib sug‘orish shlanglariga yetkazib taqsimlab
berish uchun xizmat qiladi.
Tomchilatib sug‘orish tizimlari
tarqatuvchi quvurlarining
237
turi, materiali, diametri va uzunliklarini aniqlash butun
tomchilatib sug‘orish tizimini loyihalashning asosiy qismlaridan
biri deb hisoblanadi.
Tarqatuvchi quvurlar zanglamaydigan va yuqori bosimda
ishlashga chidaydigan polietilendan
tayyorlanadi va odatda yer
ostiga (0,5 m gacha) yotqiziladi.
Tomchilatib sug‘orish tizimlarining tarqatuvchi quvurlari
sifatida magistral quvur uchun qo‘llanilgan markadagi
quvurlardan foydalanish mumkin. Biroq tarqatuvchi quvurlardan
o‘tadigan suvning sarfi quvur oxiriga borgunicha sarflanib,
kamayib borganligi tufayli ularning
diametrini bosh quvur
diametridan kichikroq o‘lchamda tayinlash mumkin.
Tarqatuvchi quvur devorining qalinligi ham quvur yetkazib
beradigan suvning bosimiga mos bo‘lshi va quvurga ulanadigan
shtuserlarni (start konnektorlarni) mustahkam o‘rnashishi
shartidan kelib chiqib tayinlanadi.
Tomchilatib sug‘orish tizimlari amaliyotida devorining
qalinligi 2,0-3,0 mm oraliqda (ko‘proq 2,4 mm) bo‘lgan
quvurlardan keng foydalaniladi.
Mazkur tarqatuvchi quvurlarning diametrlari ham magistral
quvurga nisbatan
kichikroq qilib tayinlanadi, amaliy tajribalarni
ko‘rsatishicha sug‘oriladigan maydonning kattaligiga qarab 32-90
mm oralig‘ida bo‘lishi maqsadga muvofiq sanaladi.
Tarqatuvchi quvurlarning diametri sug‘orish uchun zarur
suvni minimal bosim isrofi bilan o‘tkaza oladigan shartdan kelib
chiqib tanlanadi.
Tomchilatib sug‘orish tizimi tarqatuvchi quvurlarining
diametrlari va uzunliklari sug‘orish sektorining kattaligiga
bog‘liq tavishda turlicha bo‘lishi ham mumkin.
Bir vaqtda sug‘oriladigan eng yirik sug‘orish
sektori
tarqatuvchi quvurining diametri odatda eng katta bo‘ladi va u
238
ushbu sektor kattaligi hamda unga yetkazib beriladigan suvning
miqdoriga (sarfiga) bog‘liq tarzda belgilanadi.
𝑄
𝑐
=
𝑁
𝑡
∙ 𝑞
𝑡
3600
bu yerda, Q
c
– bir vaqtda sug‘oriladigan sektorning suv
ist’emoli, l/s;
N
t
– sektordagi tomizgichlarning umumiy soni, dona;
q
t
– bitta tomizgichning suv sarfi, l/soat,
3600 – o‘tish koeffitsienti.
Sug‘orish sektorining suv iste’moli (sarfi)
tarqatuvchi
quvurning suv sarfi sifatida qabul qilinadi.
Aniqlangan suv sarfi va quvurdagi suv oqimining ruxsat
etiladigan tezligi (V=1,1-1,8 m/s) asosida tarqatuvchi quvurning
diametri tanlanadi.
Tomchilatib sug‘orish tizimining tarqatuvchi quvurlari ham
zanglamaydigan va yuqori bosimda ishlashga chidaydigan
polietilendan tayyorlanadi.
Tarqatuvchi quvurlar odatda sug‘oriladigan
ekin qatorlariga
nisbatan perpendikulyar (ko‘ndalang) yo‘nalishda yer ostiga –
0,5- 0,6 m chuqurlikka yotqiziladi (6.5-rasm).
Har bir tarqatuvchi quvurning boshlanish joyida suvni
boshqarish imkoniyatini yaratadigan soqqali kran, oxirida suvni
ochib chiqarib yuborish imkonini beradigan tiqin (zaglushka)
ko‘zda tutiladi (o‘rnatiladi).
Tomchilatib sug‘orish tizimlarida tarqatuvchi quvur sifatida
qattiq polietilen quvurlar bilan bir qatorda yumshoq quvurlar ham
ishlatiladi.
