6-BOB. TOMCHILATIB SUG‘ORISH
TIZIMINING QUVURLARI
Bosimli sug‘orish tizimlarida, xususan tomchilatib sug‘orish
tizimida ham tizimning eng asosiy elementi sifatida quvurlardan
foydalaniladi.
Quvurlar sug‘orish tizimining yaxlitligini ta’minlash, suv
yetkazib berish, suvni taqsimlash va suvni sug‘orish shlanglari
o‘rtasida tarqatish uchun xizmat qiladilar.
Tomchilatib sug‘orish tizimlari o‘z tarkibiga suv yetkazib
beruvchi, suv taqsimlovchi, suv tarqatuvchi va sug‘oruvchi
quvurlarni oladi.
Tomchilatib sug‘orish tizimining suv yetkazib beruvchi
quvurini bosh yoki magistral quvur deb ataladi.
Tizimning suvni sug‘orish sektorlari o‘rtasida taqsimlab
beruvchi qismi ham bosh quvurlar sirasiga kiradi.
Tomchilatib sug‘orish tizimining suvni sug‘orish shlanglari
o‘rtasida tarqatib beruvchi qismiga tarqatuvchi quvurlar deyiladi.
Tomchilatib sug‘orish tizimining sug‘orish shlanglari ham
ayrim hollarda o‘ziga xos kichik diametrli quvurlar shaklida
bo‘ladilar. Amaliyotda ularni tomizgichli quvurchalar deb atalishi
ham uchrab turadi.
Tomchilatib sug‘orish tizimlari tarkibida ayrim holarda
metall va asosan plastik materialdan ishlab chiqariladigan
quvurlardan foydalaniladi.
Tomchilatib sug‘orish tizimining quvurlari asosan bosh
(magistral) va tarqatuvchi quvurlarga bo‘linadilar.
232
6.1. Tomchilatib sug‘orish tizimining bosh
(magistral) quvuri
Tomchilatib sug‘orish tizimining bosh (magistral) quvuri
suvni
nasos
stansiyasidan
olib
(filtr
orqali)
tarqatish
quvurlarigacha yetkazib berish uchun xizmat qiladi.
Tomchilatib sug‘orish tizimlarida magistral quvur sifatida
ishchi
bosimi 6 atm. dan va devorining qalinligi t ³ 3,0 mm dan
yuqori bo‘lgan quvurlar ishlatiladi.
Polietilen quvurlar diametrining kattaligiga ko‘ra uzun quvur
yoki o‘ram to‘plami (buxta) ko‘rinishida ishlab chiqariladi va
iste’molchiga yetkazib beriladi:
•
agar quvurning diametri 110 mm dan katta (D³
110 mm)
bo‘lsa, bunday quvur uzun quvur (uzunligi asosan L=3-12
m) ko‘rinishida;
•
diametri kichik (D≤
110 mm) bo‘lsa, o‘ram (uzunligi
L=100 m yoki L=200 m) ko‘rinishida (6.1-rasm).
a) uzun quvur
(D
≥
110 mm, L = 3-12 m)
b) o‘ram quvur
(D≤
110 mm, L = 100 m)
6.1-rasm. Tomchilatib
sug‘orish tizimi uchun polietilen
quvurlar.
233
Tomchilatib sug‘orish tizimlarida (xuddi shunday boshqa
sohlarda ham) ishlatiladigan quvurlarni tamg‘alash tizimi mavjud
bo‘lib, tamg‘aning tarkibida quyidagi ko‘rsatkichlarni aks
ettirilishi talab qilinadi:
•
ishlab chiqaruvchi korxona to‘g‘risidagi ma’lumot (nomi
yoki savdo belgisi);
•
quvur materialining shartli belgisi – PE (polietilen);
•
quvur ishlab chiqarilgan xom ashyo – polietilen granulasi
turini ko‘rsatadigan raqamlar – 32, 63, 80, 100 (ko‘rsatkich
qanchalik baland bo‘lsa, quvur devori zichligi shuncha
katta bo‘ladi);
•
mahsulot ishlab chiqariladigan (mos keladigan) sifat
standarti – DSt yoki TSh (davlat standarti yoki texnik
shart);
•
quvurning tashqi diametri (16 mm dan 1200 mm gacha) va
devorining qalinligi;
•
quvurga
ko‘rsatiladigan
bosim
(yuk)
chegarasini
ifodalovchi quvurning SDR koeffitsienti;
•
quvur ishlatiladigan soha (texnik yoki ichimlik).
Ichimlik suv ta’minoti tizimlarida, shu jumladan tomchilatib
sug‘orish tizimlarida ishlatiladigan quvurlarni PE 80 yoki PE 100
markali polietilenlardan, o‘ziga xos SDR 26, SDR 21 va SDR 17
tamg‘alari bilan ishlab chiqariladi.
Polietilen quvur ishlab chiqariladigan polietilen PE 80 yoki
PE 100 markalari polietilen granulasi turini, SDR 26, SDR 21 va
SDR 17 tamg‘alari esa quvurning chidamlilik darajasini
ifodalaydi.
234
6.2-rasm. Polietilen qattiq quvurlarning markalari.
Quvur ishlab chiqariladigan polietilenning markasini
ko‘rsatuvchi PE 80 yoki PE 100 ko‘rsatkichlari quvurni ishlab
chiqarishda qo‘llangan polietilen zichligini ko‘rsatuvchi belgi
hisoblanadi.
Zichlik ko‘rsatkichi qanchalik katta bo‘lsa quvur devorlari
shunchalik mustahkam bo‘ladi. Masalan, PE 100 markali
polietilen PE 80 markali polietilenga nisbatan zichroq bo‘ladi,
ya’ni mustahkamroq bo‘ladi.
Quvurning SDR ko‘rsatkichi quvur diametrini quvur devori
qalinligiga nisbatini ko‘rsatuvchi koeffitsent hisoblanadi.
SDR koeffitsient qancha katta bo‘lsa, quvurning devori
qalinligi shuncha kam kam bo‘ladi. Bunday quvur suvning
bosimiga shuncha chidamsiz bo‘ladi. Aksincha SDR koeffitsient
qancha kam bo‘lsa, quvur shunchalik mustahkam bo‘ladi.
Sovuq suv ta’minotida, shu jumladan tomchilatib sug‘orish
tizimlarida asosan PE 100 markali polietilendan tayyorlangan
SDR 26, SDR 21 va SDR 17 tamg‘ali quvurlar ishlatiladi.
Har bir polietilen quvur butun uzunligi bo‘ylab mahsulotning
nimaga mo‘ljallanganini aks ettiruvchi rangli chiziq bilan
belgilab qo‘yiladi (
6.3-rasm)
:
235
6.3-rasm. Polietilen quvurning tamg‘alanishi.
Quvurlarga qo‘yilgan tamg‘alardagi rang, harf va raqamlar
anglatadigan ko‘rsatkichlar tavsifi quyidagi bayon qilingan.
Past bosimda ishlab chiqariladigan (HDPE PE) quvurlar turli
sohalarda, xususan sanoat, oziq-ovqat sanoati ehtiyojlari uchun
ham, ichimlik suv ta’minotida ham, qishloq xo‘jaligi sug‘orish
tizimlarida ham qo‘llaniladi.
6.1-jadval.
|
