11-§. Kislotaga chidamli sement
Kislotaga chidamli sement, kremniy ftorli natriy (Na
2
SiF
6
) va kvars qumni
birgalikda maydalab tuyib olinadi. Sementni qotirish uchun suv emas, balki eruvchan
shisha ishlatiladi.
Kislotaga chidamli sement, kvarsli, marshalitli, diabazli, andezitli turlarga
bo‘linadi. Kislotaga chidamli sementdan beton tayyorlashda 33-jadvalda berilgan
ko‘rsatkichlardan foydalanish mumkin.
33-jadval
Kukun
to‘ldirgichning
turlari
Sement miqdori, %
Bog‘lovchi suyuq shisha
Kukun
to‘ldirgich
Kremniy-
ftorli natriy
(Na
2
SiF
6
)
modul
Solishtirma
og‘irlik,
kg/m
2
Miqdori, %
(kukun
to‘ldir-
g‘ichga
nisbatan
Diabazli
Kvarsli
Marshalitli
Artik tufi
95
96
94
96
5
4
6
4
2,25
3,5
2,6
2,8
1500
1300
1450
1380
34
33
36
35
Eruvchan shisha-natriy silikat (Na
2
O∙nSiO
2
) yoki kaliy silikat (K
2
O∙nSiO
2
) dan
tashkil topgan, xavoda qotadigan bog‘lovchi eruvchan shisha maxsus xumdonlarda
soda aralashgan toza kvars qumni natriy sulfat yoki potash (K
2
CO
3
) bilan qorishtirib,
1300-1400
0
S temperaturada pishirib olinadi.Yuqori temperaturada erigan moddalar
o‘zaro quyidagicha reaksiyaga kirishadi:
Na
2
CO
3
+nSiO
2
Na
2
O∙nSiO
2
+CO
2
K
2
CO
3
+nSiO
2
K
2
O∙nSiO
2
+CO
2
Tezda suvutilgach shisha bo‘tqasi (Na
2
O∙nSiO
2
va K
2
O∙nSiO
2
) yorilib
maydalanadi, so‘ng «silikat bo‘lak» lari hosil bo‘ladi. Qurilishda «silikat bo‘lak» lari
eritilgan holatda ishlatilgan sababli u «suyuq shisha» deb ataladi. Suyuq holatga
keltirish uchun «silikat bo‘lak» larini maydalab avtoklavga solinadi va bosim 0,4-0,8
326
MPa ga etkaziladi. Natijada bog‘lovchi material-kolloid silikat eritma hosil bo‘ladi.
Eruvchan shishaning hususiyati uning moduli bilan ifodalanadi. Shisha tarkibidagi
qumtuproq miqdorining undagi natriy oksidiga (yoki kaliy oksidiga) nisbati
kremnezyom moduli deb ataladi:
O
Na
SiO
M
2
2
Modul M ning miqdori katta bo‘lsa, shishaning erish xususiyati va chidamligi
kamayadi. Eruvchan shisha uch modulga ega: katta modulli shisha M=3,5…3,9,
o‘rtacha M=3,0…3,5 va kichik modulli M=2,0…2,8. Suyuq shisha quruqlikda asta-
sekin qo‘rib, undan karbonat angidrid gazi ta’sirida qumtuproq amorf holda ajratib
chiqadi:
Na
2
O∙nSiO
2
+CO
2
=Na
2
CO
3
+nSiO
2
Qotish jarayonini tezlatish uchun suyuq shishani isitib, unga kremniy-ftorli
natriy (Na
2
SiF
6
) dan 12-15% (suyuk shisha massasiga nisbatan olinganda) qo‘shiladi.
Erigan shisha chini idish, tunika bochkalarda saqlanadi. Uni yozda issikdan, qishda
esa muzlashdan saqlash kerak. Kislotaga chidamli beton qorishmasi suyuq shisha
obdan tuyilgan kremniy ftorli natriy (Na
2
SiF
6
), kislotaga chidamli kukun, qum va
yirik to‘ldirgichlarni (andezit; kvarsit va h.k.) qorishtirib maydalanadi. Beton uchun
to‘ldirgichlar uch xil yiriklikda ishlatiladi: chang—0,15 mm dan mayda, qum—
0,15…5 mm, chaqilgan tosh 5mm dan yirik.
Kislotaga chidamli beton tarkibi tajriba yo‘li bilan aniqlanadi buning uchun
to‘ldirgichlar aralashmasiga, beton qorishmasi qonikarli bo‘lgunga qadar suyuq
shisha qo‘shiladi. Titratish usuli bilan joylanadigan beton qorishmasi uchun
konusning cho‘kishi 20…30 mm bo‘lsa, qo‘l bilan shibbalanganda konusning
cho‘kishi 40…100 mm bo‘lishi kerak.
Kislotaga chidamli betoning normal qotish uchun ilik yoki quruq bo‘lgan
sharoit yaratish kifoya. Kislotaga chidamli beton tayyorlash uchun materiallar
miqdorini taxminan quyidagicha olish mumkin (og‘irliq hisobida) : 1 qism suyuq
shisha: 0,9…1,1 qism kvars yoki biror kislotaga chidamli material changi, 1 qism
327
qum, 1,3…1,7 qism kislotaga chidamli chaqilgan tosh, 10…15% kremniy-ftorli
natriy (suyuq shisha og‘irligiga nisbatan). Kislotaga chidamli beton 3 kundan keyin
10…12 MPa, 28 kundan keyin esa 15…18 MPa mustahkamlikka ega bo‘ladi
Kislotaga chidamli beton armatura bilan mustahkam yopishish xususiyatiga ega
bo‘lgani uchun, kislotalar saqlaydigan rezervuarlar qurishda temir-beton
konstruksiyalar tarzida ishlatiladi hamda kislotalar ta’sirida bo‘lgan qurilish
konstruksiyalirini muhofazalashda keng qo‘llaniladi. Kislotaga chidamli sementlar
qotishmalar, zamazkalar tayyorlashda, kimyoviy uskunalar niqoplashda, devor,
pollarni bo‘yashda, kislotaga chidamli g‘ishtlarni terishda va beton tayyorlashda keng
qo‘llaniladi.
T.A.Otaqo‘ziev,Z.A.Muxamedbaevalar tomonidan maxaliiy xom ashyolar
asosida kislotaga bardosh porfiritli sement olingan. Perm (Rossiya ) qog‘oz-
sellyuloza kombinatida (SBK) tadbiq etilgan.
|
