376
Xom ashyo aralashmasidan buyumlarni hosil qilishda,
shu tuzilish
buzilmay saqlanib qoladi va asbest-sementli buyum tuzilishning asosini hosil
qiladi. O‘tkazilgan tekshirishlar shuni ko‘rsatadiki titkilanib ajratilgan asbest
tolalariga chang kamroq yopishadi. Changning o‘lchami, o‘rtacha 100-150
mkm.ni tashkil qiladi.
Asbest-sement aralashmasidan tayyorlangan omixtaning qattiq fazasini
tekshirib uning tarkibida uchraydigan zarrachalar titkilab ajratilgan
asbestdagi zarrachalarga o‘xshashligi aniqlandi. Bunda asbest tolasining
to‘plamlariga nafaqat chang, balki sement donachalari ham yopishgan
bo‘ladi. Donachalarning eng ko‘p yopishishi elpig‘ichsimon bo‘lgan asbest
to‘plamlariga to‘g‘ri keladi. Bu holat nuqtasimon bo‘lib
yopishish yoki
ko‘p nuqtali adgeziya deb ataladi. Asbest tolalarida chang va sement
donalarini mustahkam yopishishi ko‘p nuqtali yopishish tufaylidir. Bu esa
adgeziyaga xos xususiyat hisoblanadi. Ipsimon tolalar to‘plamlardan
ajralgan xolda va o‘lchamidan qat’iy nazar sement donachalarini
kammiqdorda biriktirib oladi.
Flokulalar faqat usti tomonidan sement bilan qoplanadi. Sement
donachalar asbest bilan bog‘liqligi ancha yuqori, shuning uchun suyuq
aralashmani quvurlar orqali yuborilganda xam asbest va sement bog‘lanishi
saqlanib qoladi. Asbest va sement aralashmalarihosil qilgan to‘plamlari
omixtani asosiy qismi hisoblanadi va bu to‘plamlarning
soni asbest tolasini
tuzilishiga bog‘liq.
Agar titkilab ajratilgan asbestda bunday elpig‘ichsimon asbest
to‘plamlari ko‘p bo‘lsa, ular bilan bog‘langan sement donalari bor
to‘plamlar soni xam ko‘p bo‘ladi. Asbest tolasi bilan bog‘lanmagan sement
va chang donalari ozod xolda bo‘lib, o‘zaro agregatlar hosil qiladi, ular
aralashtirilganda juda oson parchalanib ketadi.
Albatta asbest-sement aralashmasidan olingan buyumlarning qattiq
fazasini tuzilishi qanday o‘zgaradi, degan savol tug‘ilishi mumkin. Bunda
asosan sement donachalarini suv bilan o‘zaro ta’siri va hosil bo‘lgan
377
birikmalarning asbest tolasi bilan birikishi va asbest-sement aralashmasi
o‘zaro ta’sirini boshlanish davridayoq kuzatiladi. Sement donachalarining aniq
ko‘rinishi odatda, 5-8 minutdan so‘ng xiralashadi va 20-25 minut o‘tgach
donachalar atrofida shaffof bo‘lmagan qatlam hosil bo‘ladi
va u asbest
tolachalarni berkitadi. Asbest va sement donachalari o‘zaro qanchalik tez
birika boshlasa, vaqt o‘tishi bilan shuncha ko‘p katta o‘lchamdagi asbest-
sement zarrachalari hosil bo‘ladi. Hosil bo‘layotgan qattiq fazaning
tuzilishiga aralashmaning tarkibiy qismini ta’siri katta, chunki aralashmadagi
moddalarning miqdorini ortishi qattiqmoddalarning oralig‘ini kamaytiradi, bu
o‘zaro qo‘shni bo‘lgan alohida tolalar hosil bo‘lishiga
olib keladi va keyin
ular asosida qattiq fazaning fazoviy panjarasi hosil bo‘ladi.
Bunday tuzilish ikkinchi makrostruktura deb aytiladi, bu birinchi
makrostrukturadan farqqiladi, birinchisi - sement va chang donachalarini
o‘zaro va asbest tolasi bilan birikishi natijasida hosil bo‘ladi. Panjarani hosil
bo‘lishi asbest-sement omixtasini harakatchanligini kamaytiradi va uni
oshiradi. Tolaning aralashmadagi o‘rtacha uzunligi qanchalik katta bo‘lsa,
ikkinchi panjara tuzilishi uning miqdori kamroq bo‘lganda hosil bo‘ladi.
