-§ Asbestsement aralashmasini qattiq fazasining

376 
Xom ashyo aralashmasidan buyumlarni hosil qilishda, shu tuzilish 
buzilmay saqlanib qoladi va asbest-sementli buyum tuzilishning asosini hosil 
qiladi. O‘tkazilgan tekshirishlar shuni ko‘rsatadiki titkilanib ajratilgan asbest 
tolalariga chang kamroq yopishadi. Changning o‘lchami, o‘rtacha 100-150 
mkm.ni tashkil qiladi. 
Asbest-sement aralashmasidan tayyorlangan omixtaning qattiq fazasini 
tekshirib uning tarkibida uchraydigan zarrachalar titkilab ajratilgan 
asbestdagi zarrachalarga o‘xshashligi aniqlandi. Bunda asbest tolasining 
to‘plamlariga nafaqat chang, balki sement donachalari ham yopishgan 
bo‘ladi. Donachalarning eng ko‘p yopishishi elpig‘ichsimon bo‘lgan asbest 
to‘plamlariga to‘g‘ri keladi. Bu holat nuqtasimon bo‘lib yopishish yoki 
ko‘p nuqtali adgeziya deb ataladi. Asbest tolalarida chang va sement 
donalarini mustahkam yopishishi ko‘p nuqtali yopishish tufaylidir. Bu esa
adgeziyaga xos xususiyat hisoblanadi. Ipsimon tolalar to‘plamlardan 
ajralgan xolda va o‘lchamidan qat’iy nazar sement donachalarini 
kammiqdorda biriktirib oladi. 
Flokulalar faqat usti tomonidan sement bilan qoplanadi. Sement 
donachalar asbest bilan bog‘liqligi ancha yuqori, shuning uchun suyuq 
aralashmani quvurlar orqali yuborilganda xam asbest va sement bog‘lanishi 
saqlanib qoladi. Asbest va sement aralashmalarihosil qilgan to‘plamlari 
omixtani asosiy qismi hisoblanadi va bu to‘plamlarning soni asbest tolasini 
tuzilishiga bog‘liq. 
Agar titkilab ajratilgan asbestda bunday elpig‘ichsimon asbest 
to‘plamlari ko‘p bo‘lsa, ular bilan bog‘langan sement donalari bor 
to‘plamlar soni xam ko‘p bo‘ladi. Asbest tolasi bilan bog‘lanmagan sement 
va chang donalari ozod xolda bo‘lib, o‘zaro agregatlar hosil qiladi, ular 
aralashtirilganda juda oson parchalanib ketadi. 
Albatta asbest-sement aralashmasidan olingan buyumlarning qattiq 
fazasini tuzilishi qanday o‘zgaradi, degan savol tug‘ilishi mumkin. Bunda 
asosan sement donachalarini suv bilan o‘zaro ta’siri va hosil bo‘lgan 

377 
birikmalarning asbest tolasi bilan birikishi va asbest-sement aralashmasi 
o‘zaro ta’sirini boshlanish davridayoq kuzatiladi. Sement donachalarining aniq 
ko‘rinishi odatda, 5-8 minutdan so‘ng xiralashadi va 20-25 minut o‘tgach 
donachalar atrofida shaffof bo‘lmagan qatlam hosil bo‘ladi va u asbest 
tolachalarni berkitadi. Asbest va sement donachalari o‘zaro qanchalik tez 
birika boshlasa, vaqt o‘tishi bilan shuncha ko‘p katta o‘lchamdagi asbest-
sement zarrachalari hosil bo‘ladi. Hosil bo‘layotgan qattiq fazaning 
tuzilishiga aralashmaning tarkibiy qismini ta’siri katta, chunki aralashmadagi 
moddalarning miqdorini ortishi qattiqmoddalarning oralig‘ini kamaytiradi, bu 
o‘zaro qo‘shni bo‘lgan alohida tolalar hosil bo‘lishiga olib keladi va keyin 
ular asosida qattiq fazaning fazoviy panjarasi hosil bo‘ladi. 
Bunday tuzilish ikkinchi makrostruktura deb aytiladi, bu birinchi 
makrostrukturadan farqqiladi, birinchisi - sement va chang donachalarini 
o‘zaro va asbest tolasi bilan birikishi natijasida hosil bo‘ladi. Panjarani hosil 
bo‘lishi asbest-sement omixtasini harakatchanligini kamaytiradi va uni 
oshiradi. Tolaning aralashmadagi o‘rtacha uzunligi qanchalik katta bo‘lsa, 
ikkinchi panjara tuzilishi uning miqdori kamroq bo‘lganda hosil bo‘ladi. 

Download 6,08 Mb.