378
bu erda
r - qattiq moddalarning zichligi (2,56 g/sm
3
),
K
s
- sizib o‘tish qarshilik birligi
T- doimiy kattalik, qatlamning qay darajada g‘ovaksimon
ekanligiga bog‘liq.
Sement donasini asbest tolasi tomonidan qanday olinishini aniqlash
uchun qattiq fazani solishtirma yuzasini suyuqasbestli, sementli va asbest-
sementli suyuq omixta holatda bo‘lgandagina ifodalash orqali topish mumkin.
K
a
=
ЦS
AS
S
ЦS
S
А
ц
а
ац
ц
a
)
(
[1]
A, S
S
- asbest-sement tarkibidagi asbest ( A) va sement (
S
s
) miqdori.
S
a
, S
s
,S
ats
- asbest, sement va asbest-sement
zarrachalarining qatlam
qattiqfazasidagi solishtirma yuzasi, sm/g.
Agar asbest va sement aralashtirilganda o‘zaro birikish bo‘lmasa unda:
Sats = A Sa + S Ss
ya’ni aralashma solishtirma yuzasining yig‘indisi ularni tashkil qiluvchi yuzalar
yig‘indisiga teng bo‘ladi.
Agar sement donachalarini asbest tolasi biriktirib olsa, unda (I)
tenglamadagi sur’atda keltirilgan ifodalar ma’lum qiymatga ega bo‘ladi va bu
qiymat asbest tolasi sement donachalarini qanchalik ko‘p biriktirsa, shunchalik
katta bo‘ladi.
Lekin asbest-sement aralashmasida adgeziyadan tashqari autogeziya ham
bo‘ladi. Aralashtirgichlarda bo‘ladigan jarayonda, ular ayrim autogezion
agregatlarni parchalanishiga va sement donachalarini
asbest tolasi bilan
to‘qnashishiga olib keladi. Asbest tolasi va sement donachalaridan adgezion
agregatlar hosil bo‘ladi va ular autogezion panjaralar hosil bo‘lishiga yo‘l
bermaydi, sababi adgezion bog‘lar kuchli bo‘ladi. Autogezion agregatlarning
parchalanishi va adgezion agregatlar hosil bo‘lishi bir vaqtda sodir bo‘ladi.
Bunday parchalanish qattiq faza solishtirma yuzasinioshirsa, agregatlar hosil
bo‘lishi kamayadi. Agar
solishtirmayuzasini oshirsa, va uni adgeziya tufayli
kamayishidanyuqori bo‘lsa, asbest-sementli aralashmadagi qattiq faza yuzasining
379
yig‘indisi asbest va sement suyuqligidagi qattiq faza yuzalari yig‘indisidan
katta bo‘ladi. Bunda (I) tenglamadagi sur’at va K
a
qiymati manfiy bo‘ladi.
Demak K
a
ning qiymati musbat yoki manfiy bo‘lishi mumkin. Biz aytib
o‘tgandek agar sement donachalari asbest tolasi bilan qanchalik ko‘p biriksa
S
ats
qiymatishuncha kichik bo‘ladi.
Xom ashyo aralashmasi tayyorlashning eng maqbul sharoitlarini tuzganda
bo‘kish mustahkamligi birligi ifodasini hisobga olish kerak:
K
mustax
= R
bun
/γ
2
a
R
buk
- bukish mustahkamligi, sm
2
/g
γ
a
- asbest-sement, xajm massasi, g/sm
3
.
K
mustax
birligini keltirishdan maqsad,asbest-sement
xajm massasini
o‘zgarishini uning mustahkamlik xossasi va xom ashyoni texnologik
ko‘rsatkichlari bilan qanday bog‘langanligini ko‘rsatishdan iborat.
Maqbul sharoit qilib asbest tolasini titkilab ajratishda K
must
eng katta
qiymat bo‘lgandagi sharoit qabul qilinadi.
K
must
va K
a
birliklarining eng katta qiymati asbest tolasini ezg‘ilagich
va turboaralashtirgichda bir sharoitda ishlov berilganda hosil bo‘ladi.
Titkilab ajratish qiymatini asbest-sement buyumining mustahkamligiga
ta’siri kanday? Asbest sement buyum olishda ishlatilgan
asbest tolasini titkilab
ajratish qiymati 90 sm
2
/g bo‘lsa, uning mustahkamligi (167 sm
2
/g) titkilab
ajratilganga qaraganda 37% kam bo‘ladi. Bu esa sement donalarini asbest
tolasi bilan birikishi muhim ahamiyatga ega ekanligidan dalolat beradi.
Agar K
a
va S
a
qiymatlari teng bo‘lsa, bu asbest tolasini tashqi
solishtirma yuzasi sement donachalarini biriktirishda faol qatnashganligini
bildiradi, ya’ni uning biriktirish qobiliyati yuqoriligini ko‘rsatadi. K
a
qiymatini
maqbul sharoitni belgilashda vosita
sifatida ishlatish mumkin; bu kattalik
omixtani qay darajaga aralashtirish kerakligini ko‘rsatadi, titkilab ajratish uchun
qanday moslama kerakligini belgilab beradi va hokazo.
