K
t
V
B
Q
c
60
m
3
bu erda:
389
V – qoliplash barabanidan ochilgan listni eni, mm;
V – matoni tezligi, m/min;
- asbestsement qatlamini qalinligi, m;
t – mashinani sutkasida ishlash soati;
K –kesish jarayonida list yuzasini kamayishini hisobga oluvchi koeffitsient
K=0,95.
Qoliplash mashinaning sutkadagi unumdorligi aniqlanadi:
л
c
q
Q
N
bu erda
Q
c
–mashinani sutkali unumdorligi, m
3
;
q
l
- bir buyumdagi asbestsement massasini hajmi, m
3
.
390
13 bob.Asbest sement listlarni ishlab chiqarish
1-§ Qoliplash mashinalarini ta’minlashni boshqarish
Quvursimon
aralashtirgichda
asbest-sement
aralashmasining
konsentratsiyasi 28-30% ni tashkil qilsa, cho‘michli aralashtirgichda 20-22% ni,
qoliplash mashanasiningvannalarida esa 10-14% ga teng bo‘ladi. Shuning
uchun
vannalarga
cho‘michli
aralashtirgichdan
kelib
tushayotgan
aralashtirmani suyultirish uchun rekuperatordan ma’lum miqdorda suv qo‘shib
turiladi. Bunga sabab aralashtirgichdagi aralashmaning konsentratsiyasi
birdano‘zgarib tura olmaydi, shuning uchun qo‘shilayotgan suvning miqdorini
shunday
o‘zgartarish kerakki, natijada vannaga kelib tushayotgan
aralashmaning konsentratsiyasi doimiy qiymatga ega bo‘lsin. Me’yorga
keltirish uchun qoliplash mashinalarining ta’minlagich qismlari hizmat qiladi.
Hozirgi paytda qoliplash mashinalarning ta’minlash usullaridan biri bu
ketma-ket tizma usulidir.
61-rasm. List qoliplash mashinaning sxemasi.
61 rasmda ko‘rsatilganicha aralashma va suv aralashtargich idish (2)
va undan tarnov (3) orqali mashinani uchinchi vannasi (4) ga kelib tushadi.
Ikkinchi vannaga (6) aralashma (4) vannadan kelib tushadi. Birinchisiga (7)
oltinchidan to‘lib toshib to‘siqlar (5) orqali, vannalarga o‘zaro tutashadigan
darchalarga kelib tushadi. Vannalar bir tekislikda yoki har hil o‘rnatilgan
bo‘ladi. Vannalardagi aralashma konsentratsiyasi o‘zgarib turadi, bunga sabab
asbest-sement zarrachalarini temir to‘rga aylanishi tufayli batamom cho‘kib
391
o‘tirmasligidir . Temir to‘rda ushlanmagan zarrachalar vannalarga o‘tgach
cho‘kadi va natijada aralashmaning konsentratsiyasinio‘zgartiradi. 4-
vannada, 3-ga qaraganda aralashma konsentratsiyasi ko‘proq, 6- da 4 ga
qaraganda va 7-da esa 6-ga qaraganda ko‘p bo‘ladi. Har bir vannadagi
aralashma konsentratsiyasi shu vannaga tushayotgan aralashmani ushlanib
qolish koeffitsientiga (K
u
_
k
) bo‘lgan nisbati bilan belgilanadi. K
u-k
ma’nosi -
umumiy massa tarkibidan ajratma va qatlam sifatida olinadigan, massasi
"m" bo‘lgan zarrachalar, xajmi "V" va konsentratsiyasi "C" bo‘lgan
filtrlangan aralashmada vaqt birligida qaysi qismini tashkil qilishini
ko‘rsatadi.
Agar biz o‘tib ketishi mumkin bo‘lgan zarrachalar miqdorini xisobga
olmay, konsentratsyasi "S", xajmi "V" bo‘lgan aralashmadagi qattiq faza
massasini, temir setkali moslama vannalardan oladigan aralashma
konsentratsiyasidagi a
v
qattiq faza massasiga tenglasak, unda
K . u . k . =
b
a
V
С
;
yoki bo‘lmasa K. u. q.= a suyuq/ a
v,
Ya’ni vannalarga kelib tushadigan aralashma konsentratsiyasini, undagi
aralashma konsentratsiyasiga bo‘lgan nisbati aralashmani ushlab qolish
koeffitsienti deb yuritiladi. K.u.q. odatda aralashma konsentratsiyasiga, matoni
harakatlanish tezligiga, va boshqa omillarga bog‘liq. Mana shuning uchun
vannalardagi aralashma konsentratsiyasini bir tekisda ushlash qiyin. Buni
engillashtirish uchun, 4 vannaga uchta silindrsimon moslamao‘tkazib yuborishi
mumkin bo‘lgandan ko‘proq miqdorda aralashma solish kerak, ortig‘ini
yig‘ish uchun esa maxsus moslama (8)
qo‘yish kerak, odatda
"yolg‘ondakam" vanna deb ataladi. Bu vanna to‘lib qolmasligi uchun,
undan haydagich yordamida aralashma aralashtiruvchi idishga (2) yuboriladi.
Bu usul vannalarga kelib tushayotgan "yangi" aralashma miqdorini hamda
K.u.k. o‘zgartirish mumkin va bu bilan vannalardagi konsentratsiya farqini
boshqarishga imkon beradi. Bu usulni afzalliklaridan biri, qoliplash mashinasini
392
boshqarishini osonlashtiradi. "Yolg‘ondakam" vannadagi suzib yurgich (9)
bilan birlashtiruvchi quvur (I) orqali quyiladigan suv esa o‘z o‘rnida
ta’minlashni avtomatlashtirishga imkon beradi, bunda faqat aralashmaning
doimiy chegarasini belgilash mumkin, lekin uning miqdorini emas.
Bu usulni kamchiliklaridan biri, to‘rsimon silindrlar har hil
konsentratsiyadagi aralashmani ishlatadi, ya’ni hosil bo‘layotgan qatlamlar
har hil tuzilishga ega, bu esa o‘z o‘rnida asbest-sement buyumlarini bir hil
emasligi kabi kamchiligini oshiradi. Natijada qoliplash mashinalarini eng
yuqori ishlab chiqarish quvvatiga olib chiqishga imkon bermaydi, shuning
uchun maksimal konsentratsiyali aralashma faqat bitta vannada bo‘ladi.
Umuman, qoliplash mashinalarni ta’minlashdan maqsad, ularning
ta’minlash tartibini o‘zgartirish, o‘rta xolga olib kelish, bunday har hil
o‘zgartirishlar orqali esa uni ishlab chiqarish quvvatini imkoni boricha yuqori
bo‘lishiga erishish, mahsulotning sifatini esa davlat standart talablariga javob
bera oladigan darajaga ko‘tarish kerak. Ta’minlashni eng asosiy usulini ko‘rib
chiqamiz. Bunda aralashmaning xossalari va harorati eng yaxshi holatda
qanday bo‘lishi kerak bo‘lsa, shunday deb faraz qilamiz. Yaxshi holatni
vujudga kelishiga to‘sqinlik qiluvchi qoliplash mashinasining to‘rsimon qismi
bilan bog‘liq sabablar bo‘lishi mumkin; vannalardagi aralashmaning
konsentratsiyasi va uning sathi.
Agarda boshqarishni olib borish yo‘llarini ko‘rib chiqadigan bo‘lsak,
ko‘pincha
aralashtirgichdagi
aralashma
konsentratsiyasio‘zgartiriladi.
Aralashtirgichdan aralashma konsentratsiyasi oshadigan bo‘lsa, unda mashina
vannalariga kelib tushayotgan aralashma konsentratsiyasi o‘zgarmasligi uchun,
boshqarishni uch xil usulidan biridan foydalanish mumkin.
1) Berilayotgan
suvning
xajmini
o‘zgartirilmay
aralashtirgichdan
kelayotgan aralashmani kamaytirish.
2) Aralashtargichdan kelayotgan aralashmani o‘zgartirmay suyuqlantirish
uchun berilayotgan suvning miqdorini oshirish.
3) Baravariga
aralashtirgichdan
kelayotgan
aralashma
miqdorini
393
kamaytirishni
va
berilayotgan
suv
xajmi
oshirishni
bir
vaqtda
bajariladi.
Malumki qoliplash mashinasini yaxshi ishlashi uchun vannadagi
aralashmaning sathi o‘zgarmasligi kerak. Agar qaytib o‘tilgan uch xil
usullardan birinchisini qo‘llaydigan bo‘lsak, unda vannadagi aralashmaning
sathi kamayadi, chunki unga kelib tushayotgan aralashma miqdori o‘rtacha
miqdordagidan kamaygan, ikkinchi usulda teskarisi bo‘ladi, ya’ni vannadagi
aralashma sathi oshadi. Uchinchi usul bilan o‘rtacha miqdorni saqlab qolish
mumkin, faqat buning uchun bir shart bajarilishi kerak- qancha miqdorda
aralashmakamaytirilsa, shuncha xajmda berilayotgan suvning miqdori
oshirilishi kerak. Vannaga kelayotgan aralashma konsentratsiyasining
o‘zgarishi aralashtirgichdagi konsentratsiya o‘zgarishi hisobiga hamda boshqa
sabablarga ko‘ra oshmasa shu usuldan foydalanib barqaror o‘rtacha miqdorga
erishish mumkin
.2 -§ Asbest-sement qatlamini zichlash jarayoni
To‘rsimon silindrda aralashmani filtrlash orqali hosil qilinadigan asbest-
sementliqatlamining namlik darajasi yuqori -83 % gacha, g‘ovaklik darajasi
93% va mustahkamligi past - 10 MPa ga teng bo‘ladi. Bunday qatlamdan
yaxlit taxtasimon yoki quvurlar kabi buyumlar ishlab chiqarish uchun uni
oldin zichlash, xamda undagi suvning miqdorini kamaytirish orqali erishish
mumkin.
Aralashmani filtrlab hosil qilingan asbest-sement qatlamlar sizib 2
marta zichlanadi: to‘rsimon moslamadan siquvchi g‘altaklardan o‘tkaziladi,
keyin esa qoliplash moslamalarida jipslashtiruvchi g‘altaklar orqali o‘tkaziladi,
quvurlar ishlab chiqarishda esa tayanch g‘altaklar va qoliplovchi valdan
o‘tkaziladi.
Siquvchi va jipslashtiruvchi g‘altaklarda olib boriladigan jarayon bir-
biriga o‘xshash bo‘lgani uchun biz faqat jipslashtiruvchi g‘altaklar orqali
o‘tadigan jarayon moxiyatini ko‘rib chiqamiz.
394
Mato 3 va asbest-sement qatlam 1 V-Vkesimdan I-I kesimga
almashish boracida aylanma qoliplash moslamaci 2 yuzasi bilan uchrashadi va
S nuqtasida esa jipslashtiruvchi g‘altak yuzasi bilan uchrashadi (62-rasm).
Bunda qatlam V-V va IV-IV kesimlar orasida aylanma qoliplash moslamasi
yuzasiga mato orqali yopishadi va IV-IV II-II kesim yuzasida esa mato va
qatlam g‘altaklar o‘zaro bir-biriga yaqinlashuvi tufayli siqiladi. Keyin II-II
va I-I lardan so‘ng o‘qlar orasidagi masofa oshadi va tushayotgan og‘irlik
pasayadi va 1-1 dan so‘ng umuman sezilmaydi. Qatlam va mato bir marta
aylanish xisobiga qatlam ham siqiladi va bo‘shatiladi, ya’ni bunda zichlanish
kuzatiladi. Qatlamning harakati davomida g‘altak yuzalari orasidan o‘tishi
orqali zichlanish, yurgizish orqali zichlash deb ataladi. Agar yurgizish orqali
zichlash jarayonini bir necha marta qaytarish orqali olib borilsa, unda
zichlanish davriy zichlanish deb ataladi.
62 -rasm. Nam asbest-sement qatlamining zichlanishini ko‘rsatuvchi tasvir
| 