S S S S S
2
)
2
(
2
)
(
2
)
(
2
lekin S doim 2 τdan kichik bo‘ladi, unda maxrajdagi ni hisobga olmay
tenglamani quyidagicha yozish mumkin.
E=
2
S ya’ni uzayish bo‘lak qalinligiga to‘g‘ri proporsional, qoliplanishi kerak bo‘lgan
yuza diametriga teskari proporsional bo‘ladi.
Agar E ma’lum qiymatdan oshib ketsa, asbest-sement bo‘lakning
cho‘zilgan qismida darz ketgan joylar hosil bo‘ladi, bular esa o‘z o‘rnida
bo‘lakning mexanik mustahkamligini kamayishiga va sovuqqa chidamlilik
xususiyatini yomonlashishiga olib keladi.
Agar asbest-sement bo‘lak qanchalik ishlov berish uchun qulay bo‘lsa
(bu esa xom ashyo sifatida titkilab ajratilganiga, sementning qanchalik
mayda tuyilganiga bog‘lik) Eqiymati shunchalik katta bo‘ladi.
Qolipdan chiqqan asbest-sement bo‘lakning yuzasi darz ketmasligi
uchun, asbest tolasini imkoni boricha maydalash va mayda tuyilgan sement
ishlatish lozim.
Bulardan tashqari suspenziya miqdoriga organik birikmalar yoki
boshqalar qo‘shiladi, bular yangi qolipdan chiqqan bo‘laklarni qayishqoqligini
oshiradi. Bo‘laklar qalinligi ortishi bilan yoriqlar paydo bo‘lmasligi uchun,
to‘lqinsimon qilib tayyorlangan temir qoliplarni qavariqqismini yarim doira
o‘lchovini oshirish kerak. To‘lqin balandligi va oralig‘i to‘lqinsimon asbest-
sement bo‘lakning muhim belgilaridan biri hisoblanadi. Balandligi oshib,
oraliqmasofasi kamaysa, uni og‘irlik tushishga bo‘lgan qarshilik xossasi
ortadi, lekin bu narsa o‘z o‘rnida asbest va sementni ko‘p miqdorda sarf
399
bo‘lishiga olib keladi. Shuning uchun qalinlashishi kerak bo‘lgan asbest-
sement bo‘laklarni ishlatilishiga qarab qanday o‘lchamlarga ega bo‘lishi
muhim ahamiyat tutadi.
4-§ Asbestsement listlarini tӯlqinsimon shaklga keltirish Hozirgi paytda 7 xildagi asbest-sement bo‘laklar sanoat miqyosida
ishlab chiqarilmokda. Ularning uzunligi 115 dan 200 mm, to‘lqin balandligi
28 dan 54 mm, bo‘lak kalinligi 5,5 dan 8 mm bo‘ladi.
To‘lqinsimon ko‘rinishni hosil qilish uchun moslamalar ishlatiladi. Ulardan
biri davriy tarzda ishlaydigan «juvaza» xildagisi, «qistirmasiz» doimiy ishlaydigan
xili (63-rasm).
63-rasm. To‘lqinsimon ko‘rinishni hosil qilish uchun moslama
Ikkinchi xildagisini ishlashi bilan batafsilroq tanishib chiqamiz: U
elpig‘ichsimon, yig‘iluvchi shakllangan zanjirlardan iborat (1-chi pastki, 2-chi
yuqorigisi). A-A kesimda zanjirlar qanday joylashgan, ularning tuzilishi
qanday degan savollarga javob topish mumkin. Ularning asosida mana shu
ikkala 1-2 zanjirlar orasidan yarim mahsulot asbest-sement bo‘laklar o‘tishi
kerak. Zanjirlar gorizontal va vertikal tekisliklarda kerakli ko‘rinishni hosil
qilib, bir-biriga yaqinlashadi. Pastki zanjirlar soni bo‘laklarning qavariqlari
soniga, yuqori zanjirlar soni esa, chuqurchalar soniga teng. Pastki zanjirlar
gorizontal xolda, yuqoridagilari esa pastga burchak ostida joylashtirilgan. A-
A kesimdan B-B kesimga harakat davomida zanjirlar yaqinlashadi. Bir vaqtda
mana shu harakat tufayli bo‘laklar to‘lqinsimon ko‘rinishni oladi. Siljish
ko‘rsatilgan yo‘nalishda amalga oshiriladi. Hosilqilingan bo‘laklar orasiga xech
400
narsa joylanmagan xolda bir-biriga havo kuchi bilan ishlaydigan taxlagich
yordamida 8-10 donadan qilib taxlanadi, aravachalarga joylanib qotirish
kameralariga yuboriladi, Moslamani ishlov beruvchi kasmiga asbest-sement
bo‘laklar birin-ketin berib turiladi va to‘lqinsimon ko‘rinishni hosil qilish
to‘xtovsiz amalga oshiriladi.
