186
Karbonat jinslar, gil va to‘g‘rilovchi qo‘shilmalar klinker ishlab chiqarish
uchun zarur xom ashyo hisoblanadi. Portlandsement tayyorlanayotganda esa,
yuqorida aytib o‘tilganidek, klinker gips va aktiv mineral (gidravlik)
yoki inert
qo‘shilmalar bilan birga maydalab tuyiladi. Gips qo‘shilmasi sifatida ikki molekula
suvli gips-CaSO
4
.
2H
2
O, ya’ni gips-tosh ishlatiladi. Gips-tosh qurilish gipsini
tayyorlashda xom ashyo hisoblanadi.
Yoqilg‘i. Hom ashyo materiallarini kuydirish uchun qattiq, suyuq va gaz simon
yoqilg‘i ishlatiladi. Suyuq va gazsimon yoqilg‘i eng yaxshi yoqilg‘i hisoblanib, ularni
yoqqanda kul hosil bo‘lmaydi. Qattiq yoqilg‘idan
foydalanganda kuli klinker
tarkibiga qo‘shilib ketadi va u klinkerning faqatgina kimyoviy tarkibini
o‘zgartiribgina qolmay, balki klinker tarkibidagi magniy oksid va SO
3
miqdorini ham
ko‘paytirib yuboradi. Shuning uchun xom ashyo aralashmasini hisoblayotganda
yoqilg‘idan qancha kul hosil bo‘lishi va kulning kimyoviy tarkibi hisobga olinishi
kerak.
Gazsimon va suyuq yoqilg‘i ishlatilsa ishlab
chiqarish ancha soddalashadi,
kuydirish rejimi, klinkerning sifat ko‘rsatkichlari qat’iy barqarorlashadi. Qattiq
yoqilg‘i ishlatganda esa bunga erishish qiyin.
Aylanma pechlar bilan jixozlangan sement zavodlarida suyuq yoqilg‘i sifatida
30…35
0
C gacha past temperaturada qotib qoladigan serparafin mazut ishlatiladi.
Mazut pechga 2,5 MPa gacha bosim ostida forsunkalar bilan purkab uzatiladi. Mazut
suyuqligi unchalik qovushoq bo‘lmagani taqdirdagina u forsunkada yaxshi purkaladi.
Mazutning qovushoqligini kamaytirish uchun u 60…80
0
C temperaturagacha
qizdiriladi.
Sement sanoatida gazsimon yoqilg‘i sifatida tabiiy gaz ishlatiladi.
Gazning
issiqlik berish ishi juda yuqori, uni istalgan joyga va pechga uzatish murakkab emas.
Gazsimon yoqilg‘ini yoqishdan oldin unga biror ishlov berishning keragi yo‘q,
shuningdek, bu tur yoqilg‘i arzon bo‘lib, shu sifatlariga ko‘ra tabiiy gaz sement
sanoati uchun eng qulay yoqilg‘i hisoblanadi. Tabiiy gaz ishlab chiqarish ko‘payishi
bilan ko‘plab sement zavodlari ham gazsimon yoqilg‘ida ishlashga o‘tkazildi.
187
Gazsimon yoqilg‘ini ishlatish pechlar unumdorligini oshiradi, yoqilg‘i sarfini 5%
gacha, elektr energiyasi sarfini esa 10% gacha kamaytiradi,
mehnat unumdorligini
7….10% gacha oshiradi. Biroq tabiiy gaz hamma erda ham bo‘lavermaydi, suyuq
yoqilg‘idan foydalanish esa qimmatga tushadi. Sruning uchun ko‘pgina zavodlar
qattiq yoqilg‘ida ishlaydi.
Klinker kuydirilganda toshko‘mir, antratsit, ko‘ng‘ir ko‘mir va yoquvchi
slanets ishlatiladi.
Qattiq yoqilg‘i aylanma pechga kukun holida yuboriladi. Yoqilg‘i kukun holiga
kelguncha maydalanganda zarralarining yonish jarayoni
tezlashadi va juda mayda
dispers kul hosil bo‘ladi. Zarralar yirik bo‘lsa yoqilg‘i batamom yonib ulgurmaydi va
qisman chala yongan holda klinker bilan chiqib ketadi. Natijada kuydirish
temperaturasi ham, pechning foydali ish koeffitsienti ham pasayib ketadi.
Mayda dispers kul hosil qilish yana shuning uchun zarurki, kul qancha mayda
bo‘lsa, klinker uni batamom singdirib oladi va kul unda tekis joylashadi. Yoqilg’i 009
nomerli elakda 8…10% qoldiq qoladigan darajada maydalab tuyilishi kerak.
Serkul yoqilgi juda mayin tuyilishi zarur. Zavodga kelgan yoqilg‘i ko‘pincha
ancha nam bo‘ladi. Shuning uchun u bir marta quritib olinadi. Yoqilg‘ini quritish
tuyayotgan vaqtda yoki tuyishdan oldin bajariladi. Bir yo‘la ham tuyib, ham quritish
eng foydali va unumli usuldir.
