216
sekin bug‘lanadi. 200
0
C gacha temperaturada shlamda ketadigan jarayonlari
xarakteriga qarab, pechning bu zonasi
quritish zonasi (1) deb ataladi.
Material surila borib, yanada yuqori temperatura zonasiga tushadi, shunda xom
ashyo aralashmasida kimyoviy jarayon rivojlanadi: 200…300
0
C dan ortiq
temperaturada organik aralashmalar yonib ketadi va kaolin
hamda loy tarkibidagi
boshqa suvli alyumosilikatlar degidratatsiyalanadi. Loy minerallari tarkibidagi
kimyoviy bog‘langan suvni yo‘qotishi (degidratatsiyalanishi) natijasida loy o‘zining
bog‘lovchilik xususiyatini batamon yo‘qotadi va shlam bo‘laklari kukunga aylanib
qoladi. Bu jarayon taxminan 600…700
0
C temperaturagacha davom etadi.
200…700
0
C gacha temperatura oralig‘ida o‘tayotgan jarayonlar pechning
degidratatsiya zonasini xosil qiladi.. Temperatura 800
0
C ga etganda shlamdagi
ohaktosh komponenti quyidagi reaksiya bo‘yicha parchalanadi
CaCO
3
CaO+CO
2
Karter oxaktoshning parchalanishini kuyidagi sxema shaklida keltirgan (30 -
rasm )
30-Rasm. Karbonatning parchalanish reaktsiyasi.
217
800
0
C temperaturada kalsiy karbonatning ana shu dissotsiyalanish jarayoni
juda sust o‘tadi, so‘ngra temperatura ortishi bilan keskin kuchayadi. Amalda CaCO
3
1000
0
C da tez va to‘la dissotsiyalanadi.
Xom ashyo aralashmasi 700…1000
0
C temperatura zonasida bo‘lishi natijasida
kalsiy oksid hosil bo‘ladi. Shuning uchun pechning bu zonasi
kalsiylanish zonasi deb
ataladi.
Bu zona ko‘p davom etganiga qaramay unda material temperaturasi nisbatan
sekin ortadi.
Bunga sabab shuki, issiqlik asosan CaCO
3
ning parchalanishi uchun
sarflanadi; 1kg CaCO
3
ni CaO va CO
2
ga parchalanish uchun 1780 kJ issiqlik sarflash
talab qilinadi.
Xom ashyo aralashmasida kalsiy oksidning paydo bo‘lishi va jarayondagi
yuqori temperatura
gil tarkibidagi kremniy, alyuminiy va temir oksidlarining kalsiy
oksid bilan o‘zaro kimyoviy tasir etishiga olib keladi. Bu o‘zaro ta’sir etishish qattiq
holat (qattiq fazalar) da ruy berishi mumkin. Yuqori temperaturada moddaning
kristall to‘ridagi atom va molekulalar shunday kuch bilan tebrana boshlaydiki, bunda
ikkinchi modda atom va molekulalari bilan o‘rin almashishi mumkin bo‘lib qoladi.
Shuning uchun moddalarning qattiq holatida reaksiyalar sodir bo‘ladi. Bu reaksiyalar
ikki modda yuzasida o‘tadi. By esa xom ashyo komponentlarini juda maydalab tuyish
va yaxshilab aralashtirish zarurligini ko‘rsatadi.
680…1000
0
C temperaturada oraliq birikma 2CaO∙SiO
2
∙CaCO
3
(«spurrit»
minerali) hosil bo‘ladi. Uning parchalanishi past temperaturalarda C
2
S ning
kristallanishiga imkon beradi. 2CaO∙SiO
2
∙CaCO
3
birikmasini Eytel, Kourtayl,
Kryogar, Illner, Luginina sintez qilganlar. Xerr, Xennig, Sholse ko‘p
miqdorda
spurritni MgCl
2
, FeCl
3
, KSl
2
ishtiroqida 750°C temperaturada hosil bo‘lishini
aniqlashgan. Bu ko‘rsatilgan moddalar reaksiyaning ketishiga katalitik ta’sir
ko‘rsatgan.
800
0
C dan yuqori temperaturada spurrit parchalanadi va o‘ta reaksiyaga
kirishishiga moyil C
2
S ni hosil qiladi. Ishqor va ftor tuzlari spurrit hosil bo‘lish
jarayonini tezlatishi ham aniqlangan. Shu sharoitda xom ashyo tarkibida
218
12CaO∙7Al
2
O
3
∙2,5CaCO
3
birikmasi borligi ham topilgan.
Spurritning parchalanish
temperaturasi ko‘p hollarda 840…920
0
C. Ularning minerali (C
2
S) va CaO ga
parchalanadi. Kurdovskiyning ko‘rsatishicha, spurrit CaCO
3
ga nisbatan yuqori
temperatura ta’siriga chidamlidir. Bu esa o‘z navbatida
spurrit tarkibidagi CaCO
3
ning pech ichida parchalanishini kechiktiradi.
Qattiq fazalarda reaksiyalar 1000…1350
0
C temperatura oralig‘ida ro‘y beradi.
Bu reaksiyalar ekzotermik reaksiyalardir. Shuning uchun pechning bu zonasi
