178
keladigan CaO molekulalari soni tushuniladi. Masalan, C
2
S ning asoslilik darajasi 2
ga, C
3
S ning asoslilik darajasi esa 3 ga teng. Klinkerdagi silikatlarning asoslilik
darajasi 3 ga teng bo‘lsa, u holda hamma kremniy ikki
oksid ohak bilan uch kalsiy
silikat holida, AD 2 ga teng bo‘lsa, ikki kalsiy silikat holida bog‘langan bo‘ladi. AD
ning oraliqqiymatlari klinkerda C
3
S dan tashqari C
2
S ham borligini ko‘rsatadi.
Modomiki, to‘yinish koeffitsienti 1 ga teng bo‘lganda
hamma kremniy ikki oksid
ohak bilan C
3
S holida bog‘langan. TK 1 dan kichik bo‘lsa, klinkerda C
2
S bor bo‘ladi,
har qaysi portlandsement klinkeri uchun silikatlar asoslilik darajasini kuyidagicha
belgilash mumkin:
AD = 3TK
Klinkerdagi uch kalsiy silikatning protsent miqdori qum-tuproq protsent
miqdoriga qarab aniqlanadi.
Chunki yuqorida aytilganidek, uch kalsili silikatda har
1% SiO
2
ga 2,8 % CaO to‘g‘ri keladi. Ular o‘zaro ta’sirlashib 3,8% C
3
S hosil bo‘ladi.
U vaqtda klinkerdagi C
3
S ning miqdorini quyidagicha aniqlash mumkin:
%C
3
S=3,8
SiO
2
(AD—2)
yoki
% C
3
S=3,8SiO
2
(3TK—2).
Formuladan ko‘rinib turibdiki, ayirma (3TK—2) 1ga teng bo‘lsa (AD=3),
klinkerning hamma qum tuprog‘i C
3
S holida birikkan bo‘ladi.
C
2
S ning miqdorini aniqlash uchun formula kuyidagi ko‘rinishga keltiriladi:
%C
2
S=2,87
SiO
2
(3-AD)
yoki
% C
2
S=2,87SiO
2
(3-3TK).
Chunki ikki kalsili silikatda har l% SiO
2
ga 1,87% CaO to‘g‘ri keladi. Ular
o‘zaro ta’sirlashib 2,87 % C
2
S hosil qiladi.
Ikkinchi formula AD-3 (TK-1) bo‘lganda klinkerdagi C
2
S
miqdori nolga
tengligini ko‘rsatadi.
179
Klinkerdagi giltuproq (A1
2
O
3
) C
3
A va C
4
AF holida bog‘langan bo‘ladi. C
4
AF
holda birikkan giltuproqning protsent miqdori har 1% Fe
2
O
3
ning 0,64% Al
2
O
3
ni
biriktirishiga qarab aniqlanishi mumkin:
64
,
0
160
102
3
2
3
2
O
Fe
O
Al
Klinkerdagi qolgan giltuproq C
3
A ni hosil qiladi. 1% ortib qolgan Al
2
O
3
esa
1,65% CaO bilan o‘zaro ta’sir etib, 2,65% C
3
A ni beradi.
Bu sharoitda uch kalsili
alyuminat miqdori kuyidagi formuladan aniqlanadi:
%C
3
A=2,65 (%A1
2
O
3
- 0,64Fe
2
O
3
)
Qavs ichidagi ayirma C
4
AF hosil bo‘layotganda Fe
2
O
3
yutgan giltuproq
miqdorini ifodalaydi.
Turt kalsili alyumoferrit ilgari qabul qilingan shartga ko‘ra
ikki modda, ya’ni
C
3
A va CF dan iborat deb qaraladi. Har 1% CaO 0,35% Fe
2
O
3
bilan o‘zaro ta’sir etib,
1,35% CF hosil qilishi hisobga olinsa, C
4
AF ning miqdori kuyidagi formuladan
aniqlanadi:
%C
4
AF=2,65 • 0,64Fe
2
O
3
— 1,35Fe
2
O
3
2,65 • 0,64 •Fe
2
O
3
ko‘paytma C
4
AF
ning tarkibida C
3
A holida birikkan
giltuproq miqdorini ko‘rsatadi.
1%Fe
2
O
3
ning 3,04% C
4
AF hosil qilishi ham aniqlangan. U vaqtda C
4
AF
protsent miqdori oddiyroq formula bo‘yicha xisoblanishi mumkin:
%C
4
AF =3,04 •Fe
2
O
3
Keltirilgan
formulalardan foydalanib, klinkerning mineralogik tarkibini
kimyoviy analiz ma’lumotlari bo‘yicha aniqlash mumkin. Formuladagi SiO
2
va CaO
ning protsent miqdori ularning birikkan holdagi miqdoriga teng. Bu miqdor shu
oksidlarning klinkerdagi umumiy miqdori bilan erkin
holdagi miqdori ayirmasi
tariqasida aniqlanadi.
